Лекции по "Экономике"

пайда әкеледі. Оған айналысқа шығарылған банк қаражаттары: облигациялық займдар, банктік вексельдер және т.б.жатады.

• Активтік операциялар банк ресурстарын орналастырумен байланысты. Оған ең

алдымен несие операциялары жатады. Несие  берудің мерізімі белгілі бір  мезгілге берілетін мерізімді несие  және банктің алғашқы талап етуі бойынша қайтарылуы тиіс онкольдық  несие деп бөлінеді.

• Ссудамен қамтамасыз ету тұрғысынан вексельдік, тауарлық, қор және банктік

операциялар болып бөлінеді.

• Вексельдік операциялар вексель есебі бойынша операцияға және вексель кепілімен

берілетін несие операциясына бөлінеді.Вексель  есебі (дисконттау) оларды банктердің өтеу мерізімі біткенше сатып алуды  білдіреді. Банк өз кезегінде, егер ол қаражатқа мұқтаж болса, бұл вексельдерді өзі Ұлттық банкте қайта есептей алады.Вексельді есептегеннен кейін банк оның иесі болады  әрі оны айналысқа шығарған немесе оны есепке, нақты ақша сомасына ұсынған тұлғаға төлейді. Бұл операция үшін банк клиенттен есептік пайыз немесе дисконт деп аталатын нақты пайызды өндіріп алады.

• Дисконт – вексельде белгіленген сома немесе вексельдің иесіне төленген соманың

арасындағы  айырмашылық.

• Банктің активтік вексель операцияларына акцептік және авальдық операциялар

жатады. Акцептік операцияның мағынасын былайша түсіндіруге болады: банк клиентке өзі акцептейтін, яғни ол бойынша өз есебінен төлемді кепілдендіретін вексельді жазып берудің құқығын ұсынады. Ал оны пайдалануға алған клиент банкке вексельдің мерізімі біткенше вексель төлемі бойынша тиісті соманы енгізуге міндеттенеді.

• Вексельдік несиені пайдаланудың маңызды формасына аваль жатады. Бұл

жағдайда  вексель бойынша төлемді вексельдің иесі өзі (тікелей) орындайды, ал аваль  бұл арада тек төлем кепілдігі ретінде ғана қызмет етеді. Вексель иесі ол бойынша төлемді жүзеге асыра алмаса, онда төлемнің жауапкершілігі авальды қойған банкке жүктеледі.

• Банктің маңызды активтік операцияларының түріне тауарлық несие жатады.

Ол тауардың және варрант (тауардың сақталуы үшін қоймаға алынғаны туралы куәлік), темір жол жүк құжаты, коносамент (жүкті кемеге қабылдау туралы пороход куәлігі), жүкті тиеу туралы жүк құжаты секілді тауарға ілеспе құжаттардың кепілдігімен берілетін қарыз болып табылады.

• Нарық жағдайында тауарлық қамтамасыз етумен несие беру арқылы банктер үлкен

тәуекелге барады, өйткені ол белгіленген мерізімде  қайтарылмаса, банк тауарға тиым салып, оны сатады. 

Бақылау сұрақтары: 

1. Коммерциялық  банктердің делдалдық  операцияларына түсінік беріңіз
2. Зейнетақы қорлары мен ЗАИБЖҰ қызметтері қандай?
3. Қазақстан Республикасында зейнетақы қорларының құрылуы қалай жүзеге асты?
4. Қазақстан Республикасында зейнетақы қорларының қызмет ету тәртібін атаңыз

 
 

14 - ші лекция

тақырып: БҚН - да инвестициялық қызмет

Жоспар: 

1. Инвестициялық қор және оның қызметі
2. Инвестициялық қорлардың негізгі түрлері мен типтері
3. Сақтандыру ұйымдары  және олардың қызметі

 

• «Инвестиция»  ұғымы кең мағынасында ел экономикасын қажетті қаражатпен

қамтамасыз  етудің механизмін білдіреді. Бұл мәселені шешу үшін тиісті қаржы институттары құрылады, онын ішінде инвестициялық қорларды бөліп көрсетуге болады.

• Ол қаржы нарығында инвесторлардың мүддесін қорғау мақсатында және ақша

қаражаттарын  тартудың есебінен әрі осы ақша қаражаттарын әртараптандыруды ескере отырып, бағалы қағаздарға кейін инвестициялаудың есебінен қауіпті азайту мақсатында жұмыс істейді. Бүл қорлардың маңызы жоғары, өйткені ол өз қолына түпкі есебінде өндірістің дамуына жұмсалатын ұсақ салымшылардың қаражатын шоғырландырады, сондай-ақ бүл қорлар инвесторлар үшін ақша қаражаттарын салудың көздері болып табылады. Оны олар кәсіпорынның акциясына, облигациясына тікелей бағыттай алады, банк депозиттеріне салады және т.б.

• Инвестициялық қор өзіндік акцияларды шығару әрі ашық орналастыру

жолымен және тартылған қаражаттың есебіне бағалы қағаздардың инвестициялық портфелін қалыптастыру арқылы ақша қаражаттарын тарту бойынша қызметті жүзеге асыратын занды түлғаны білдіреді. Қазақстанда ол акционерлік қоғам формасында құрылады, кез келген заңды және жеке тұлға оның акционері бола алады.

• Бұл қорлардың барлық қызметі әр түрлі бағалы қағаздарға инвестициялық

салымдарды  тартуға және тиісті табыс алу  мақсатында портфельді қалыптастыруға негізделеді. Олар бұдан өзге қызмет түрлерімен айналыспайды.

• Қор негізінен ұсақ, жеке инвесторлардың есебінен акцияларды айналымға шығару

арқылы ақша қаражаттарын тартады. Қор түскен қаражатқа кәсіпорындар мен банктердің бағалы қағаздарын сатып алады және өз салымшыларын акция бойынша белгілі бір табыспен қамтамасыз етеді.

• Инвестициялық қор өз қызметінде нақты қағидаларды басшылыққа алады:
• инвестициялық салымдарды әртараптандыру;
• бағалы қағаздармен аса қауіпті  операцияларды жүзеге асыруға тыйым салу;
• бағалы   қағаздарды   сатып   алуда    кәсіби   тәсілдемені қолдану;
• жеке инвесторға қарағанда мол қаржыға ие болу.
• Инвестициялык   қор    ондіріспен   және    сауда-саттықпен айналыспайды (бағалы

қағаздар  мен қаржылық құралдардан өзге), кез келген кепілдік түрін бермейді, басқа инвестициялық қорлардың, сондай-ақ кастодианның, тіркеушінің  және бірлескен түлғалардың эмиссиялық емес бағалы қағаздарын, акцияларын сатып алмайды; 6 айдан көп болмайтын мерзімге банктерден қарыз каражатын тартады, бағалы қағаздармен кепілдікті мәмілелерді орындайды, қарызды кез келғен тәсілмен береді, сонымен бірге опциондық және фьючерстік шарт мәмілелерімен, маржа, «ықшамдап сату» мәмілелерімен айналысады.

• Инвестициялық қордың ұйымдық құрылымын былайша көрсетуге болады:

акционерлердің  жалпы жиналысы —басқарма — инвестициялық  қордың басқарушысы.

• Кез келген АҚ акционерлерінің жалпы жиналысының құзыреттілігіндегі

негізгі мәселелерден басқа  инвестициялық қорда  олар мынадай мәселелерді  шешеді:

• инвестициялық   қордың   типін   қайта   құру   (өзгерту) туралы;
• инвестициялық   декларацияға   өзгертулер   мен   толықтыруларды енгізу туралы;
• бағалы қағаздар портфелінін басқарушысымен, сондай-ақ тіркеушілері    және кастодиандармен келісімшартқа отыру (бекіту) туралы.
• Қордың атқарушы органына басқарма жатады.
• Басқарманың заңда қарастырылған құзыреттілігінен өзге де өз құзыреттілігі

болады, мысалы, ол бұқаралық ақпарат құралдарында басқарушының қызмет нәтижесін және қордың қызметі мен қаржылык жағдайына қатысты нәтижелерді ұдайы жариялап отырады. Басқарманың мүшелері лауазымды түлғалардың, осы қорды баскаратын басқарушының, брокердің функцияларымен айналыспайды (тыйым салынған).

• Инвестициялық қордың басқарушысы - бағалы қағаздардың портфелін басқару

бойынша кәсіби қызметгі орындайтын және инвестициялық  қормен бекітілген келісімшартгың негізінде  әрекет ететін занды тұлға.

• Мұндағы міндетті шарт — тиісті лицензияның болуы.
• Басқарушы бағалы қағаздардың портфелін басқару жөніндегі келісімшартты бір

мезгілде  бір немесе бірнеше инвестициялық  қормен бекіте алады, алайда бұл арада  инвестициялық декларацияның мазмұны  әр түрлі болуы керек.

• Инвестициялық қордың қызметі Қазақстан Республикасының қолданысындагы

заңдар  жиі бұрмаланған жағдайда, басқарушының лицензиясы қайтарылып алынған жағдайда және қорлар өзіндік акцияларды өзара  сатып  алуға қабілетсіз болғанда тоқтатылады.

• Қазақстан Республикасыньщ заңдары инвестициялық қорлардың белгілі бір

типтерін  аныктап береді.

• Екі негізгі типі:
• өзара қор және инвестициялық компания бөліп көрсетіледі.
• Өзара қор барлық тілек білдіруші инвесторлардың қаражатын тартатын және

өздері  айналысқа шығарған акцияны өз акционерлерінен сатып алуға міндеттеме қабылдаған ашық инвестициялық қор болып табылады.

• Олар қосымша эмиссияны жүзеге асыру қажет болған жағдайда жалпы

акционерлер жиналысының шешімінсіз акцияны  шектеусіз мөлшерде шығара алады. Ол (өзара қор) артықшылығы бар акцияны шығамайды.

• Сонымен қатар өзара қор былайша сипатталады:
• оның акциялары үйымдастырылмаған  нарықта айналысқа түседі, акцияға бағаны

күн сайын  белгілеп отыру міндеттемесі заңмен анықталған.

• Инвестициялык  компания   -   бұл   осы   қордың   құрылтайшылары және

акционерлері  болып табылатын бір немесе бірнеше  заңды және жеке тұлғалардың қаражатын  тартатын жабық инвестиялық қор. Өз акционерлерінің айналысқа шығарған акцияларын сатып алуға міндетті болмайды, ал оның жарғылық капиталы жалпы  акционерлер жиналысының шешімінсіз қосымша акцияларды шығару аркылы көбейтілмейді немесе акциялардың   бір   бөлігін   өтеу  арқылы   кемітілмейді.   Инвестициялық компанияның акциялары қор биржаларында айналысқа түседі. Компанияның күн сайын акция бағасын белгілейтін міндеттемесі болмайды, артықшылығы бар акцияны шығаруға құқығы бар.

• Үлестік   (шартты)   және   акционерлік   (корпорациялық) инвестициялық

қорлары бөліп көрсетіледі.

• Үлестік  инвестициялық қор (шартты) былайша бөлінеді:

ашық  ~ пайды 2 аптада ең аз дегенде  1 мәрте сатып алады;

жабық ~ жарнашының (пайшы) пайда  (үлесті) сатып алуға құқығы болмайды; 
 

Бақылау сұрақтары: 

1. Инвестициялық қорға анықтама беріңіз
2. Инвестициялық қордың қызметі қандай?
3. Инвестициялық қорлардың негізгі түрлері мен типтерін атап көрсетіңіз
4. Сақтандыру ұйымдары деген не?
5. Сақтандыру ұйымдарының қызметін атаңыз

 
 
 

15 - ші лекция

тақырып: Халықаралық бағалы қағаздар нарығы

Жоспар:  

1. АҚШ бағалы қағаздар нарығы
2. Германия бағалы қағаздар нарығы
3. Ресей бағалы қағаздар нарығы

 
 

            Әлемдік Қор Нарығында АҚШ ерекше орын алады:

Әлем  бойынша ауқымды нарық.АҚШ қорына әлемдік капиталдың 1/3 бөлігі тиесілі.

      Тарихтың  даму үрдісіне байланысты бағалы қағаздар нарығына шоғырланған капитал мөлшері  басқа мемлекеттермен салыстырғанда  жоғары.

Қор жұмысын  реттеуде, қаржы құралдарын құрастыруда, бағалы қағаздар портфелін басқару теориясының дамуы арқасында АҚШ  жоғары жетістікткрге жетті.