Лекции по "Экономике"

ТАҚЫРЫП: Бағалы қағаздар нарығын ұйымдастыру және оның құрылымы 

• Бағалы  қағаздар нарығының мәні, мақсаты, міндеттері.
• Бағалы қағаздар нарығының түрлері, функциялары және оған қатысушылар.
• Қазақстанда бағалы қағаздар нарығының қалыптасу негізі.
• Бағалы қағаздар нарығын реттеу.

 

 
Бағалы қағаздар нарығының мәні, мақсаты, міндеттері, түрлері. 
 

• Бағалы  қағаздар нарығы - бұл бағалы қағаздарды  шығару және айналысқа  түсіру бойынша  экономикалық қатынастардың  жиынтығы.
• Бағалы қағаздардың негізі ретінде тауар нарығын, ақша және ақша капиталын айтуға болады.
• Бағалы қағаздар нарығы басқа нарықтардан өзінің ерекше тауары - бағалы қағаздарымен ерекшеленеді.

Бағалы  қағаздар нарығының мәні, мақсаты, міндеттері, түрлері. 

•  Олар:

1-ден, меншік  белгісі

2-ден, қарыз   міндеттемесі, яғни олар арқылы  табыс алу құқығы және табыс  төлеу құқығы пайда болады.

 Бұл тауарды өз құны аз болса да, өте жоғары нарықтық бағамен сатуға болады. Бағалы қағаздардың көрсетілген құны, яғни номиналы өте төмен болғанымен, ол өндіріске жұмсалған нақты капиталдың белгілі бір мөлшерін көрсетеді. 

 
Бағалы қағаздар нарығының мәні, мақсаты, міндеттері, түрлері. 
 

• Бағалы  қағаздар нарығының  мақсаттары:

1. Қаржы ресурстарын  шоғырландыру

2. Оларды нарыққа  қатысушылардың әртүрлі операциялары  арқылы қайта бөлу, яғни уақытша  бос ақша қаражатының бағалы  қағаздардың инвесторларынан эмитенттеріне  ауысуына делдалдық ету.

 
Бағалы қағаздар нарығының мәні, мақсаты, міндеттері, түрлері. 
 

• Бағалы  қағаздар нарығының  міндеттері:
• Инвестициялау үшін уақытша бос ақша қаражаттарын тарту;
• Әлемдік стандартқа сай нарықтық инфрақұрылымды қалыптастыру;
• Екінші нарықты дамыту;
• Мүліктік қатынастарды өзгерту;
• Басқару жүйесін және нарықтық механизмді жетілдіру;

 
Бағалы қағаздар нарығының мәні, мақсаты, міндеттері, түрлері. 
 

• Маркетингтік  зерттеулерді күшейту;
• Инвестициялық қауіпті азайту;
• Баға белгілеуді дамыту;
• Мемлекеттік реттеу негізінде қор капиталын нақты бақылауды қамтамасыз ету;
• Дамудың бағытын болжамдау.

Бағалы  қағаздар нарығының мәні, мақсаты, міндеттері, түрлері. 

• Бағалы  қағаздар нарығының құрылымы:

 

Нарық  субьектілері 

Нарық  обьектілері 

Нарықтың  өзі 

Бағалы  қағаздар нарығын реттеу 

Нарық  инфрақұрылымы 

Нарыққы  қатысушылар  

Бағалы  қағаздар 

Нарықтағы  жүргілетін операциялар 

Реттеуші  органдар 

Құқықтық, ақпараттық, депозитарлы, клирингтік  ұйымдар

 
Бағалы қағаздар нарығының мәні, мақсаты, міндеттері, түрлері. 
 

• Бағалы  қағаздар нарығын қаржы нарығының  құрамдас бөлігі ретінде қарастырады. Қазақстанның жоспарлы экономикадан  нарықтық экономикаға өтуі елімізде  қаржы нарығының  және оларды  қамтамасыз ететін институттардың  құрылуын талап етеді.

 
Бағалы қағаздар нарығының мәні, мақсаты, міндеттері, түрлері. 
 

    Бұл өте ауқымды процесс. Ондай институттар Қазақстанда шын мәнінде болған жоқ. Қаржы саласының барлығын мемлекет ерекше құқықпен өз қол астында ұстады, барлық кіріс көздерін халықтың қажетін өтемейтін міндеттерге жұмсап отырды.

 
Бағалы қағаздар нарығының мәні, мақсаты, міндеттері, түрлері. 
 

• Жалпы  қаржы нарығы бір біріне байланысты  және бір бірін толықтырып  отыратын, бірақ әрқайсысы өз  алдына қызмет жасайтын келесі  нарықтардан тұрады:

1. айналымдағы қолма - қол ақша нарығы және оған қолма - қол ақша қызметін атқаратын қысқа мерзімді төлем құралдары вексельдер, чектер т.с.с. Республиканың ақша нарығы қазіргі кезде айналымдағы қағаз ақшаның құнсыздануына ұшырауда. 

 
Бағалы қағаздар нарығының мәні, мақсаты, міндеттері, түрлері. 
 

2. қарыз капиталы нарығы, яғни қысқа және ұзақ мерзімді банктік несие нарығы. Коммерциялық банктер қысқа мерзімді несиені қайтарылуына көзі жеткенде ғана жоғары проценттік өсіммен береді. Бұл несиені өзінің айналым қаржысы жоқ кәсіпорындар ғана алуға мәжбүр.  

 
Бағалы қағаздар нарығының мәні, мақсаты, міндеттері, түрлері. 
 

• Негізгі  қорларды құруға және оларды  жаңартуға проценттік өсімі өзгеріп, қайта қаралып отыратын ұзақ  мерзімді несие беріледі. Сондықтан, қаржы нарығының бұл бөлігіне  де дағдарыс тән.

 
Бағалы қағаздар  нарығының мәні, мақсаты, міндеттері, түрлері. 
 

3. Бағалы қағаздар нарығы. Бұл нарықтың кейбір белгілері КСРО да Қазан революциясына дейін болғанмен, соңғы жетпіс жыл бойы оның ешқандай өсу белгісі болған жоқ. Қазіргі кезде егемен мемлекеттер бюджет тапшылығын толтыру мақсатында қысқа мерзімді мемлекеттік міндеттемелерді шығарумен айналысуда.    

 
Бағалы қағаздар нарығының түрлері, функциялары және оған қатысушылар. 
 

• Бағалы  қағаздар нарығын  топтастыру:

 
 
 

Халық

аралық  және ұлттық 

Ұлттық  және территориалдық 

Бағалы  қағаздардың нақты түрлерінің  нарығы 

Мемлекеттік  және корпоративтік бағалы қағаздар  нарығы 

Негізгі  және туынды бағалы қағаздар  нарығы

 
Бағалы қағаздар нарығының түрлері, функциялары және оған қатысушылар. 
 

    Бағалы қағаздар нарығының функциялары 
 

Жалпы  нарықтық 

коммерциялық 

баға 

ақпараттық 

реттеу 

спецификалық 

Қайта  бөлу 

Баға  және қаржы тәуекелдерін сақтандыру

Бағалы  қағаздар нарығының түрлері, функциялары  және оған қатысушылар. 

• Коммерциялық - нарықтағы операциялардан пайда табу;
• Баға - нарықтық бағаны қалыптастыру;
• Ақпараттық - нарық өз қатысушыларына сауда обьектілері және оған қатысушылар жөнінде нарықтық ақпарат беріп отырады;
• Реттеу - нарықтық сауда жүргізу, оған қатысу, қатысушылар арасындағы болған дауды шешу туралы Ереже шығару, бақылау органдарын құру.

Бағалы  қағаздар нарығының түрлері, функциялары  және оған қатысушылар. 

• Бағалы  қағаздар нарығының қалыптасуы  сауда және өсімқорлық операцияларымен  байланысты.
• Бұл операциялар алғашқы бағалы қағаздардың вексельдер мен коносаменттердің пайда болуына алып келді.
• Оның ары қарай дамуы акционерлік қоғамдардың құрылуымен, мемлекеттің эмиссиялық қызметімен байланысты.

Бағалы  қағаздар нарығының түрлері, функциялары  және оған қатысушылар. 

• Капиталдың  бағалы қағаздарға инвестициялануы  ХIX ғасырдың ортасында кең тарады.
• Осы кезеңде бағалы қағаздар нарығы кеңінен дами түсті, оған қатысушылар да айқындала бастады.
• Бағалы қағаздар нарығына қатысушылар деген бағалы қағаздарды сатушы,

Бағалы  қағаздар нарығының түрлері, функциялары  және оған қатысушылар. 

    не сатып алушы, сонымен қатар олар бойынша есеп айырысуды және олардың айналымын қамтамасыз етуші жеке немесе заңды тұлғалар. Олар бағалы қағаздардың айналымдылығы бойынша өзара экономикалық қатынастарға түсетін жақтар. Бағалы қағаздар нарығына қатысушыларды олардың нарыққа араласуына қарай төмендегідей топтарға бөледі:

Бағалы  қағаздар нарығының түрлері, функциялары  және оған қатысушылар. 

           Бағалы қағаздар нарығына қатысушылар 
 

Мемлекет,

ірі  ұлттық және халықаралық компаниялар 

Қаржы  институттары 

Жеке  инвесторлар, венчурлық бизнес кәсіпорындарының  иелері 

Бағалы  қағаздар нарығының кәсіби мамандары 

Сауда  алаңдары

1.  биржалық

2.  Биржадан тыс 

Сауда  агенттері 1.брокерлер

2.  дилерлер   
 

Қор  нарығының инфрақұрылымына кіруші  ұйымдар 

депозитарий 

тіркеушілер 

Клирингтік  ұйымдар 

кастодиандар 

Бағалы  қағаздар қоржынын басқару

шылар 

Нарықты  бақылаушы және қадағалаушы органдар

Бағалы  қағаздар нарығының түрлері, функциялары  және оған қатысушылар. 

1.  Бұл топтың халық арасында мәртебесі бар. Сондықтан олар шығарған бағалы қағаздар ешбір қиындықсыз өтеді. Нарық бұл қағаздарды көп мөлшерде қабылдауға дайын.

2.  Бұл институттардың көпшілігі заңды және жеке тұлғалардың қаржысын біріктіріп, оларды табысты бағалы қағаздарға жұмсау мүмкіндіктерін іздестіреді. 

Бағалы  қағаздар нарығының түрлері, функциялары  және оған қатысушылар. 

3.  Оның ішінде шағын кәсіпорындардың бағалы қағаздары әрқашан қауіпті. Олардың төрттен үш бөлігі ашылмай жатып жабылып қалады, тек төрттен бір бөлігі ғана кейбір табысқа қол жеткізеді.

4.  Әрбір елде бағалы қағаздар нарығына қатысушыларды және оған қатысу жағдайын мемлекет белгілейді.

Бағалы  қағаздар нарығының түрлері, функциялары  және оған қатысушылар. 

5.  Бағалы қағаздар нарығының негізгі сауда- саттық жұмысын қамтамасыз етіп, оның міндетін атқаратын делдалдарды кәсіби мамандар деп атайды. Ол жұмыс баға белгілеу үшін және қажетті хабарды тарататын компьютерлік техниканы қажет етеді. Ол үшін нарық талаптарына сай дайындалған кәсіби мамандар қажет.