Лекции по "Экономике"

Лицензия  беру тәртібі құнды қағаздар нарығында  кәсіби қызмет көрсету түрлерін лицензиялау  ережелері бойынша реттеледі.

• Кәсіби қызмет түрін лицензиялау қажеттілігі төмендегідей талаптарға байланысты туындайды:
• нарыққа қатысушылардың тобын жауапкершілігі жоқ делдалдардан, алаяқтардан

және  де басқа  қатысушылардың кәсіби білімсіздігін  өз мүддесіна қарай пайдаланушы  тұлғалардан қорғау;

• мемлекеттің нарықтық қатынасты реттеу тетігін басқару мүмкіндігі,   нарықтың

мүддесіне сәйкес ықпал ету;

• Құнды қағаздар нарығындағы лицензия түрлері:
• құнды қағаздар нарығының кәсіпқой қатысушысының лицензиясы;
• құнды қағаздар иеленушілерін тіркеу қызметін атқару лицензиясы;
• Қор биржасының лицензиясы.

 
 

Бақылау сұрақтары: 

1. Кәсіби  қызметке анықтама беріңіз
2. Кәсіби қызмет түрлерін атаңыз?
3. Кәсіби қызметті лицензиялау тәртібі қандай?
4. Брокерік қызмет қалай жүзеге асырылады?
5. Нарықтағы дилерлік қызметке сипаттама беріңіз?

 
 
 
 
 

10 - шы лекция

тақырып: БҚН кәсіби мамандарының қызметі

Жоспар: 

1. Бағалы  қағаздарды басқару  қызметі
2. Клирингтік қызмет
3. Құнды қағаз  иеленушілерін тіркеу қызметі
4. Депозитарлық қызмет

 

Құнды қағаздарды басқару  қызметі

• Құнды қағаздарды басқару қызметі дегеніміз заңды тұлғаның

белгілі бір мерзім  ішінде өзіне басқаруға сеніп тапсырылған өзге бір тұлғаның меншігіндегі заттарды сол тұлғаның мүддесіне немесе сол тұлға арқылы көрсетілген үшінші тұлғаның мүддесіне сай қорғау және сыйақы алу мақсатында басқару.  Олар:

• құнды қағаздар;
• құнды қағаздар инвестициясына салуға арналған ақша;
• құнды қағаздарды басқару үдерісі барысында алынған ақшалай   қаражат пен құнды қағаздар;
• Сенімгерлік басқару құқы берілген заңды тұлға басқарушы деп

аталады. Әдетте басқарушы қызметін нарықта коммерциялық банктер, инвестициялық компаниялар және осы мақсатта арнайы құрылған басқару компаниялары атқарады.

• Сенімгерлік басқарудың артықшылықтары.  Нарықтағы

сенімгерлік басқару қызметінің артықшылығы  оның басқару саласындағы кәсіби деңгейіне және оның шектеусіз потенциялдық мүмкіндіктеріне байланысты анықталады.

• Құнды қағаздарды жеке басқарумен салыстырғанда ірі капиталды

басқарудың  төмендегідей артықшылықтары бар:

• құнды қағаздарға салынған инвестицияның табысы әлдеқайда жоғары болады;
• құнды қағаздар нарығында жүргізілген операцияларды жүргізуге аз шығын шығарады;
• нарықтық конъюнктураның өзгеруіне байланысты туындайтын қауіп-қатер аз.
• Құнды қағаздарды сенімгерлік басқару құнды қағаздар нарығында

ұжымдық инвестиция формасы негізінде, әр түрлі  инвестициялық қорлар түрінде: инвестициялық үлескерлік қор, мемлекеттік емес зейнетақы қорлар т.б.   іске асырылады

• Сенімгерлік басқармасының шарттары.

Құнды қағаздарды басқару қызметі сенімгерлік  басқаруға берілген келісімшарт негізінде жүзеге асырылады. Оның негізгі сипаттары:

• Шартқа отырушы тараптардың заңды атаулары:
• аталмыш шарт бойынша тұтынушы басқарма құрылтайшысы, ал нарыққа кәсіпқой қатысушы – сенімгерлік басқарушы деп аталады;
• Келісімшарт мазмұны:
• тұтынушы басқарушыға белгілі бір мерзімге құнды қағаздарға

инвестициялауға арналған қаржысын тапсырады, ал басқарушы мүлік жиынтығын (ақшалай қаражат және құнды қағаздар) тұтынушының мүддесіне сай басқаруға міндеттенеді.

• Сенімгерлік басқарушының міндеттері: сенімгер басқарушы

сенімгерлік басқару шартында көрсетілген шаралар  аясында ақша және құнды қағаздарға қатысты меншік иесінің сеніп тапсырған басқару қызметтерін орындайды.

• Басқарушының міндеттері:
• өзіне сеніп тапсырылған мүліктерді  сенуші тұлғалардың мүддесіне сәйкес басқару;
• өзіне басқаруға тапсырылған құнды қағаздарға байланысты шарттарда міндетті түрде өзінің сенімгер басқарушы ретінде әрекет ететінін көрсетуі тиіс (СБ деген белгі қойылады);
• өзіне сеніп тапсырылған  мүліктерге өзінің жеке мүлкінен бөлек шартты түрде есеп жүргізу;
• Басқарушы қызметінің ақысы:
• Сенімгер басқарушы келісімшартқа сәйкес сыйақы алады, ал

сенімгерлік басқару үдерісіне кеткен шығын  басқару барысында түскен табыс  есебінен толтырылады.

• Құнды қағаздарды сенімгерлік басқару ерекшеліктері.
• Құнды қағаздарды сенімгерлік басқару келесі аспектілерді қамтиды:
• егер сенімгерлік басқару нысаны акциялар болатын болса, басқарушы

оларды  тек құнды қағаздар нарығында  ғана басқарып қоймайды, яғни тек нарық  мүлкі ретінде ғана басқармайды, сонымен қатар  оларға қатысты  акционерлік қоғамды да басқарады;

• құнды қағаздарды нарықта басқару дегеніміз шамасынша оларды

ақшаға  немесе керісінше құнды қағазға  үнемі айналып отыруын қадағалу, сондықтан да  уақытша құнды  қағаздар нарығынан босатылған ақшалай  қаражатты да сенімгерлік басқару  қажеттілігі туындайды (сол инвестициялық  капиталдың ақшалай формасы);

• аталмыш ақша қаражаты банк шотында қалып, банк тарапынан төленетін

пайыздық  табыс әкелуіне болады. Сенімгерлік  басқарма тек жеке тұтынушымен ғана емес, көптеген нарыққа қатысушылардың сенімгерлік басқарушысы ретінде  қарым-қатынаста болады;

• нарықта сенімгерлік басқарушылар көп болғандықтан, жеке инвестор өзіне

қолайлы сенімгер басқарушыны таңдап алуы керек;

• сенімгерлік басқарма сенімгер басқарушының өкілеттілік деңгейін анықтауы тиіс,

яғни  оның инвестициялық декларациясы болуы  қажет және онда өзіне сеніп тапсырылған  қаражат көздерінің (жеке капитал немесе инвестиция) инвестициялау бағыты мен тәсілдері көрсетілуі керек. 

• Басқарушы қызметіне қойылатын  шектеулер.
• Құнды  қағаздар нарығында сенімгер басқарушы өз қызметін өзіне

сенім білдірген ұжымдық инвесторлар  мүддесін неғұрлым жақсы қорғау мақсатында мемлекеттік заң актілеріне сәйкес  қатаң шектеулер аясында жүзеге асырады;

• Сенімгердің төмендегідей шараларды атқару құқығы жоқ:
• өзі басқарып отырған қаражат есебінен өзіне құнды қағаздар алуға;
• өзінің басқаруындағы құнды қағаздарды өз қаражатына сатып алуға;
• құнды қағаздарды сату-сатып алу жөніндегі келісімшартқа отырушы екі тараптың да мүддесін қорғауға;
• таратылғалы отырған ұйымның құнды қағаздарын сатып алуға;
• құнды қағаздарды 30 күнтізбелік күннен кешіктіріп сатуға;
• өзіне сеніп тапсырылған құнды қағаздарды өз міндеттерінің кепілдемесі ретінде беруге;
• өзіне сеніп тапсырылған ақша қаражатын үшінші тұлғаның пайдалануына беруге;
• өзіне тапсырылған қаржы есебінен үшінші тұлғаның мүддесін қорғап сақтандыру шарттарын жасауға;
• Сенімгерлік басқарушы қызметінің  ақысын төлеу жолдары.
• теориялық тұрғыдан алғанда сенімгерлік басқарушы қызметінің

ақысын  төлеудің түрлі формалары бар. Олардың ішіндегі ең негізгілері:

• жылдық тұрақты сыйақы көлемі. Сыйақы берудің мұндай  тәсілінің

кемшілігі – басқарушы қызметінің нәтижесіне назар аударылмайды;

• Сыйақы қаражат айналымына қарай тағайындалады (мысалы,

құнды қағаздарды сату-сатып алу бойынша  жасалған келісімшарт көлемі). Бұл  нұсқа бойынша басқарушы құнды  қағаздардың нарықтық бағасының  өсуіне қарағанда, құнды қағаздар саудасының   дамуына мүдделі; 

Бақылау сұрақтары: 

1. Бағалы  қағаздарды басқару  қызметі қалай  жүзеге асады?
2. Клирингтік қызметке сипаттама беріңіз?
3. Құнды қағаз  иеленушілерін тіркеу қызметі қандай әдістер арқылы жүргізіледі?
4. Депозитарлық қызмет деген не?

 
 

11 -12 - ші лекциялар

тақырып: Қор биржасының қызметі. Биржалық сауда-саттық механизмі

Жоспар: 

1. Сауданы ұйымдастыруға қойылатын  басты талаптар
2. Қор биржасы нарық ұйымдастырушысы ретінде
3. Қазақстан қор биржасы, құрылымы, атқаратын міндеттері
4. Электрондық сауда жүйелері

 

Құнды қағаздар нарығындағы  сауда ұйымдарының  қызметі – құнды  қағаз нарығына қатысушылар  арасында құнды қағаздарды сату –сатып алу  бойынша жасалатын  азаматтық-құқықтық мәмілелер жасауға  ықпал ететін шаралармен айналысады.

• Нарыққа қатысушылар жалпы алғанда сауда ұйымдастырушылары деп аталады,

ал құнды  қағаздар нарығындағы негізгі міндетті қор биржасы атқарады.

• Сауда ұйымдастырушысы 10 жылдық мерізімге лицензия алады. Лицензия

биржалық  емес сауда ұйымдарына бөлек, қор  биржасы ретінде сауда ұйымдастырушыларына бөлек беріледі.

• Мұндай лицензиялардың екі түрі бар:
• мемлекеттік құнды қағаздар;
• корпоративтік құнды қағаздар нарығын ұйымдастырушыларға арналған.
• Сауда ұйымдастырушыларына қойылатын талаптар.
• Сауда ұйымдастырушыларының құнды қағаздар нарығын ұйымдастыруға қажетті

құжаттар  пакеті болуы керек

Ол  пакеттерде:

•      нарыққа қатысушылардың нарыққа (саудаға) қатысуға жіберу ережелері;

• құнды қағаздарды нарыққа жіберу ережелері;

•      Нарықта мәмілелер жасау және тексеру ережелері;

•      мәмілені тіркеу ережесі;

•      мәміленің орындалу тәртібі;

•      нарықтағы бағаны өсірулі шектеуге ықпал ететін ережелер;

•     сауда ұйымдарының қызметтерінің  кестесі;

•     нормативті құжаттарға толықтырулар мен  өзгерістер енгізу тәртібі;

•     саудаға жіберілген құнды қағаздар тізімі болуы тиіс.

Сауда ұйымдастырушысы әрбір қызығушы тұлғаға әрбір мәміленің орындалу барысы туралы мәліметтер  беруге міндетті.

Онда  төмендегідей мәліметтер қамтылады:

•   мәміленің жасалу орны және уақыты;

•   құнды қағаз атауы;

•   оның мемлекеттік тіркеу нөмірі;

•   нарықтық бағасы (бір бірлікке)

•   мәмілелер бойынша сатылған (алынған)құнды  қағздар саны.

• Қор биржасы қызметін жүзеге асырушы заңды тұлға өз қызметін нарықтағы

келесі  қызмет түрлерімен үйлестіре алады:

• валюта биржасы қызметімен;
• тауар биржасы қызметімен;
• клиринг қызметімен (құнды қағаздар операциялары және инвестициялық үлестік жарна (пай) бойынша клиринг ).
• ақпарат тарату қызметі;
• баспа қызметі;
• мүлікті жалға беру.
• Аталған тізім бойынша қор биржасы статусы бар заңды тұлға өз қызметін

депозитарлық  қызметпен үйлестіре алмайды.

• Заңнама бойынша қор биржасы төмендегідей формада болады:
• коммерциялық емес серкітестік;
• акционерлік қоғам.
• Қор биржасы коммерциялық емес серіктестік   – оның мүшелері аталмыш