Ұйымның қаржылық есебі және оның талдауы

Баланс құрылымын қанағаттынғысыз деп, ал  кәсіпорынды төлем қабілетсіз деп тану үшін төмендегі жағдайлардың бірі орындалуы керек:

А) есеп беру кезеңінің соңында ағымдағы ликвидтілік коффициенті қажетті нормативтен төмен болса (1,7 – Белорусь Республикасында, 2 – Ресейде);

Б) есеп беру кезеңінің соңында меншікті айналым қаражаттарымен қамтамасыз етілу коэффициенті қажетті нормативтен төмен болса (0,3 – Белоруссияды, 0,1 – Ресейде).

Шет мемлекеттерде банкроттық тәуекелдік және кәсіпорынның несие қабілетін бағалау үшін көп жақты дискриминанттық талдау көмегімен жасалған белгілі батыс экономистері Альтман, Лис, Таффлер, Тишоу және т.б. дискриминанттық факторлық моделдері кең қолданылады. Алғашқы рет 1968 жылы Нью-Йорк университетінің профессоры Альтман 22 қаржы коэффициентін зерттеп, оның ішінен 5-уін шаруашылық субъектінің несие қабілетін бағалау үшін жасалған ең соңғы моделге кіргізді:

Z = 1,2Х1 + 1,4Х2 + 3,3 Х3 + 0,6Х4 + 1,0Х5         (8)

Бұл жерде Х1 – меншікті айналым капиталы/активтердің жиыны;

Х2 – бөлінбеген пайда/активтер жиыны;

Х3 – пайыз төлегенге дейін пайда/активтер жиыны;

Х4 – меншікті капиталдың нарықтық бағасы/заемдық капитал;

Х5 – сату көлемі (табыс)/активтер жиыны;

Егер Z < 1,81 болса, онда бұл банкроттықтың жоғары ықтималдығының белгісі,  Z > 2,7 болса, онда бұл оның аз ықтималдығының куәсі;

Кейінірек 1983 жылы Альтман акциялары биржада бағаланбаған компаниялар үшін өз формуласының жетілдірілген вариантын жасады:

Z = 0,717Х1 + 0,847Х2 + 3,107 Х3 + 0,42Х4 + 0,995Х5    (9)

Бұл жерде Х4 – меншікті капиталдың баланстық құны/заемдық капитал.

Шекті мәні бұл жерде 1,23-ке тең.

1972 жылы Лис Ұлыбритания үшін келесі формуланы жасап шығарды:

Z = 0,063Х1 + 0,092Х2 + 0,057 Х3 + 0,001Х4           (10)

Бұл жерде Х1 – айналым капиталы/активтер жиыны;

Х2 – сатудан түскен пайда/активтер жиыны;

Х3 – бөлінбеген пайда/активтер жиыны;

Х4 – меншікті капитал/заемдық капитал;

Бұл жерде шекті мәні 0,037-ге тең.

1997 жылы Таффлер келесі формуланы ұсынды:

Z = 0,53Х1 + 0,13Х2 + 0,18 Х3 + 0,16Х4      (11)

Бұл жерде Х1 – сатудан түскенпайда/қысқа мерзімді міндеттемелер;

Х2 – айналым активтері/міндеттемелер жиыны;

Х3 – қысқа мерзімді міндеттемелер/активтер жиыны;

Х4 – табыс/активтер жиыны;

Егер Z – шоты 0,3 – тен көп болса, бұл фирманың ұзақ мерзімді перспективасы жаман емес, егер 0,2-ден аз болса, онда банкроттықтың ықтималдығы жоғары. Талданып отырған кәсіпорында Z-шотының көлемі Альтманның екінші моделі бойынша 2008 жылы

Z = 0,717х0,27+0,847х0,08+3,107х0,328+0,42х1,2+0,995х1,5 =3,27

2006 жылы

Z = 0,717х0,41+0,847х0,21+3,107х0,02+0,42х1,23+0,995х0,16 =1,22

Лис моделі бойынша:

Z2005 = 0,063х0,613+0,092х0,328+0,057х0,08+0,001х1,2 = 0,074555

Z2006 = 0,063х0,669+0,092х0,352+0,057х0,09+0,001х1,08 = 0,080741

Таффлер моделі бойынша:

Z2005 = 0,53х0,923+0,13х1,78+0,18х0,343+0,16х1,5=1,02233

Z2006 = 0,53х0,909+0,13х1,73+0,18х0,387+0,16х1,76=1,05793

Сәйкесінше, кәсіпорынның банкроттық ықтималдығы төменгі деңгейде деп қорытынды жасауға болады.

                                         Қортынды

              Дипломдық жұмыс Тараз қаласындағы «Асыл-Дизайн» ЖШС  бойынша жазылған, яғни осы кәсіпорынның қызметі және ‘’Қаржылық қорытынды есеп дайындау мен тапсырудың принциптері’’ тақырыбы бойынша толық қамтылды.

              Дипломдық жұмыс негізінен үш бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімде, кәсіпорынға жалпы сипаттама берілген. «Асыл-Дизайн» ЖШС  қызмет көрсету қызметін атқарады. Бұл бөлімде сонымен қатар кәсіпорынның өндірістік экономикалық көрсеткіштеріне талдау жасалған.

              Екінші бөлімде, ‘’Қаржылық есеп беру есебі’’ қарастырылды, яғни методологиялық негіздері және міндеттері, алғашқы құжаттары және олардың есебі қарастырылатын кәсіпорынның ай көлемінде нақтылы мәліметтері бойынша мысалдар келтірілген

Үшінші бөлімде, кәсіпорынның қаржы жағдайына талдау жүргізілді.

2008 жылы жалпы зиян 744 мың тг. құрады, бұл өткен жылмен салыстырғанда 956 мың тг көбейген, нәтижесінде негізгі қызметтен түскен табыстың көлемі де азайды. 2008 жылы берілген кәсіпорында негізгі қызметтен түскен қаржы нәтижесі кезеңдік шығындардың көп болуына байланысты 744 мың тг. зиянға шықты.

Бұл көрсеткіш кәсіпорынның өткен жылмен салыстырғанда табыстарының жоғарылап, өсіп отырғанын көрсетеді.

Жұмысшылардың орташа тізімдік саны соңғы жылы 5 адамға азайды. Бірақ, еңбек ақы қорының 405 мың теңгеге азаюына қарамастан бір жұмысшының орташа жылдық еңбек ақысы 17 мың теңге немесе 110,9  % өсті.

Есеп беру жылы негізгі қорлардың орташа жылдық құны 895 мың теңге болуына байланысты, 2008 жылы қор қайтарымы 1,1 теңге болды, бұл 2007 жылға қарағанда 895 тг болып еш өзгеріссіз қалды. Бұл негізгі құралдардың тиімді пайдаланылмағанын көрсетеді. Сонымен кәсіпорынның қаржылық жағдайын жақсарту үшін мына төмендегі талаптарды орындау керек:

-         өнімнің өзіндік құнын төмендету;

-         еңбек ақы қорын тиімділеу;

-         еңбек өнімділігін жоғарылату;

              Біздің ойымызша, қаржылық жағдайды талдауды қаржылық тұрақтылықтан бастаған жөн және оған мыналар жатады:

- кәсіпорын активтерінің құрылымдық және құрамдық динамикасын талдау;

- кәсіпорын активтерінің қалыптасу көздерінің құрамдық және құрылымдық динамикасын талдау;

- кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының абсолюттік және слыстырмалы көрсеткіштерін талдау;

- кәсіпорынның төлем қабілеттілігін және несие қабілеттілігін талдау.

Нарықтық қатынастың қалыптасуы шаруашылық қызметін біртұтас кешенді талдауды ішкі (басқару) және сыртқы (қаржылық талдау) талдау деп бөлуді қажет етіп отыр. Талдаудың бұл түрлерінің әрқайсысының өзінің негізгі ақпараттық көздері бар.

Қаржылық талдаудың тәжірибесі қаржылық есепті оқудың негізгі ережелерін қалыптастырды. Олардың ішінен алты негізгі әдісті бөліп қарастыруға болады: 1) көлденең талдау; 2) тікелей талдау; 3) трендтік талдау; 4) салыстырмалы талдау; 5) факторлық талдау; 6) қаржылық коэффициенттер әдісі.

Қолданылған әдебиеттер тізімі

1        Қазақстан Республикасының Конституциясы. Қазақстан. Алматы. - 1995

2        Қазақстан республикасының Азаматтық Кодексі. Баспа 1995

3        "Бухгалтерлік есеп туралы "заң. Қазақстан Республикасы Президентінің 26 желтоқсан 1995ж.  2732 Жарлығы Бухгалтерлік бюллетені -1996 ж.

4        Қазақстан Республикасының "Аудиторлық іс әрекеттер жөніндегі" заңы. Астана, 20 қараша 1998ж. "Казахстанская правда". 24 қараша 1998ж.

5        Салық және бюджетке міндетті түрде төленетін басқа төлемдер жөнінде" 24.04.1998ж. 2235 Заң күшіндегі Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы

6        Бухгалтерлік есеп пен аудитті жетілдірудің 1998-2000 жылдағы мемлекеттік бағдарламасы. 28.01.1998 ж.  3838 Қазақстан Республикасының Президентінің жарлығы бухгалтер бюллетені 1998ж. ғ 18 (212) сәуір 2-7 б.

7        "2001 ж. Республика бюджеті туралы" Заң. Астана, 22 желтоқсан 200ж.  131-ІІЗРК "Бухгалтер бюллетені" 2001   3

8        Аудит жөніндегі Қазақстан стандарттары Қазақстан аудит. Алматы қаржы-қаражат, 1995ж. -152б.

9        Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп стандарттарына арналған әдістемелік нұсқаулар : өазақстан Республикасының қаржы министрлігі. Бухгалтерлік есеп және аудит әдістеме департаменті, 1997 ж.-164б.

10   Андреев В. Д. «Практический аудит» (справочное пособие) – М: Экономика, 1994 – 336 с.

11   Артеменко В.Г., Беленндир М. В. Финансовый анализ: Учебное пособие –      М: Издательство «Дис», 1997 –128 с.

12   Алборов Р. А. Аудит в организациях промышленности, торговли и АПК. –2 – е изд., перераб. и доп. – М: Издательство «Дело и сервис», 2000

13   Баканов М. И, Шеремет А.Д. Теория анализа хозяйственной деятельности.2 – е изд. М.: Финансы и статистика, 1987 – 320 с.

14   Балабанов И. Т. Анализ и планирование финансов хозяйствующего субъекта: Учебн. Пособие. – М.: Финансы и статистика, 1998 –112 с.

15   Безруких А. С. «Бухгалтерско – аудиторский портфель» - М.: Соминтэк

16   Барнгольц С. Б.,Белобжецкий И. А. Экономический анализ хозяйственной деятельности предприятий и объединений. Учебное пособие –М.: 1986

17   Безруких П. С., Кондраков Н. Г., Палий В. Бухгалтерский учет. Учебник / Под ред. П. С. Безруких – М.: Бух. Учет, 1994 – 520 с.

18   Глушков И. Е. Практический аудит на современных предприятиях. – М. –Новосибирск: КНОРУС – ЭКОР, 1997 – 288 с.

19   Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. Учебн. Пособие для вузов/Пер. с  англ. Под ред. Н. Д. Эрмашвили; предисловие проф. П. С. Безруких. -3 -е изд. Перераб. и доп. М: - Аудит, ЮНИТИ, 1998 – 783 с.

20   Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия. Учебное пособие. – Алматы: Экономика, 2000 – 293 с.

21   Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ финансовой отчетности: Учебное пособие / К.Ш Дюсембаев.,С.К. Егембердива, З.К. Дюсембаева. – Алматы: «Каржы – Каражат», 1998 –512 с.

22   Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами (Теория и методология). Алматы: Экономика, 2000 – 293 с.

23   Данилан Н.А. Бухгалтерский учет на сельско-хозяйственных предприятиях. М., ВО «Агроиздат», 1990-287 с.

24   Демченко В. С., Милета В. И. Системный анализ деятельности предприятия М.: Финансы и статистика, 1991 – 400 с.

25   Ержанов М.С., Ержанова С.М. «Учетная политика на казахстанском предприятии» (практический аспект), Алматы, изд. дом  «Бико» 1997 – 52

26   Ермолович Л. П.,Ермолович В. В. «Анализ эффеутивности промышленных предприятий и объединений »(справочное пособие) – Минск: Высшая школа, 1988 – 496 с.

27   Ержанов М.С. Теория и практика аудита. – Алматы: Гылым, 1994 – 235 с.

28   Ивашкович В.В. «Организация бухгалтерского учета с применением ЭВМ» М.: Финансы и статистика, 1998 – 246 с.

29   Ковалев А. И., Привалов В. П. Анализ финансового состояния предприятия.М.: Центр экономики и маркетинга, 1995 – 380 с..

30   Крейнина М. Н. Анализ финансового состояния и инвестиционной привлекательности акционерных обществ в промышленности, строительстве и торговле. – М.: АО «Дис»; «МВ - центр», 1994 – 250 с.

31   Кондраков Н.П. Бухгалтерский учет, анализ хозяйственной деятельности и аудит. – М.: Перспектива, 1994 – 420 с.

32   Ковалев В. В. Финансовый анализ. Управление капиталом. Выбор инвестиций. Анализ отчетности. –2 – е изд., перераб. и доп. – М.: Финансы и статистика, 1997 – 512 с.

33   Кондраков Н.П. Бухгалтерский учет. Учебное пособие. – М.: Инфра – М,

34   Ковалев В. В. Финансовый анализ – М: Финансы и статистика, 1996 – 432 

35   Ковалев В.В., Ириков В.А. Финансовый менеджмент – компьютерный практикум. – Учебное пособие – М: Финансы и статистика, 1998 – 256 с.

36   Нидлз Б., Андерсен Х.,Колдуэлл Д. Принципы бухгалтерского учета. Пер. с англ. под ред. Я. В. Соколова. – М.: Финансы и статистика, 1999 –496 с.

37   Радостовец В. К., Радостовец В. В., Шмидт О. И. Бухгалтерский учет на предприятиях. – 2 – ое доп. и перераб. Алматы. Центраудит – Казахстан, 1998 – 771 с.

                                          Тіркеме

7