Қаржылық жағдайдың мәні және оны талдаудың мақсаты

Жоспар:                                                                                                

1.1. Қаржылық  жағдайдың мәні және оны талдаудың  мақсаты                    

1.2. Кәсіпорынның  қаржылық жағдайын талдаудың 

ақпараттық негізі       

Қорытынды                                                                                    
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

   Кіріспе. 

   Қазақстан Республикасы кәсіпорындарында, соңғы жылдары еліміздің экономикасының нарықтық қатынастарға өтуіне байланысты бухгалтерлік есептің әдістемесі мен тәжірибесінде түбегейлі өзгерістер болды.     

     Бухгалтерлік есеп стандарттары  мен субъектілердің қаржы-шаруашылық  қызметі шоттары Бас жоспарының 1997 жылдың 1 қаңтарынан қолданысқа  ен-гізілуі және қаржылық есеп  беру нысандарының халықаралық  стандарт талап-тарына сәйкестендірілуі  нарықтық экономика жағдайына  сай қаржылық талдау-дың жаңа  әдістемесін жасауды қажет етті.                                                                                             

   Қоғамда қаржылық талдау біреудің орынсыз тілегінен  емес, өмірлік аса қа-жеттілік салдарынан туыңдады: салмақ, ұзындық өлшемін  және есептеу жүргіз-бей, шаруашылық субъектінің мүліктік жағдайы мен  оған әсер ететін себептер-ді білмей, табыс  пен шығынды өзара салыстырмай, біріншісінің екіншісінен артық  болуына қол жеткізбей шаруашылықты ойдағыдай жүргізу мүмкін емес.                                                                                                                              

   Нарықтық  экономика оған қатысушылардың барлығынан ой жүйесі мен өзгеше іс-әрекетті талап етеді. Ол зауыт қоймалары мен ашық алаңдарда, ма-териалдар мен шикізаттың қисапсыз қорларының көгеріп, тот басып жатуына, яғни миллиондаған теңгенің доғарылып, бекерге ысырап болуына жол бере ал-майды.

   Кәсіпорын мүлкіне салынған әрбір теңге  жаңа табыс әкелу үшін осы қорлар-ды қозғалысқа келтіреді. Жасанды көрсеткіш  пен жоспар үшін жұмыс істеу кел-

меске кетеді.                                                                                                                                                                           

   Нарық жағдайында кәсіпорынның өміршеңдігінің кепілі мен жай-күйінің ор-нықтылығының негізі оның қаржы тұрақтылығы болып  табылады. Ол ақша қа-ражатын еркін  орын алмастыра отырып қолданып, тиімді пайдалану жолымен өнімді өндіру мен сатудың үздіксіз процесін қамтамасыз ете алатын өзінің қар-жы ресурстары жағдайын көрсетеді.                                          

   Кәсіпорынның  қаржы тұрақтылығын бағалау, объективті, ғылыми негіздел-ген үшін оның қаржылық жағдайын талдау қажет. Тек терең  және ұқыпты тал-дау негізінде ғана оның қызметін объективті бағалап, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын нығайту немесе жақсарту және оның іскерлік белсеңділігін  арт-тыруға бағытталған басқару  шешімдерін қабылдау үшін, басшылыққа нақты ұсыныстар беруге болады.                                                                                              
 
 

   1.1. Қаржылық жағдайдың  мәні және оны  талдаудың мақсаты. 

   Нарықтық  қатынастары жағдайында кәсіпорыннын қаржылық жағдайын талдаудың маңызы өте зор. Бұл кәсіпорындардың  тәуелсіздікке ие болуымен, сондай-ақ және де басқа контрагенттер алдында  өзінің өндірістік-кәсіпкерлік қызметінің нәтижелері үшін толық жауапкершілікте  болуымен байланысты.          

   Кәсіпорынның  қаржылық жағдайын талдау жөніндегі  сұрақтарды қарастыр-мас бұрын, "қаржылық жағдай" дегеніміз немесе "қаржылық жай-күй" дегеніміз не, соны анықтап  алған жөн. Соңғы жылдары шығарылған арнайы әдебиеттерде бұл ұғым әр түрлі  түсіндіріледі. Профессор А.Д. Шеремет "Кәсіпорынның қаржы (активтер) жағдайы қаржыны тарату, пайдалану және оның қалыптастыру көздерімен (меншіктік капитал және міндеттемелер, яғни пассивтер) сипатталады" деп жазған.                                                                                 

   Кәсіпорынның  қаржылық жағдайы кәсіпорынның қалыпты өндірістік, коммерциялық және басқа да қызмет түрлері үшін қажетті қаржы ресурстармен қамтамасыз етілуімен және оларды мақсатқа сай, тиімді тарату және пайдалану-мен, сондай-ақ басқа шаруашылық субъектілерімен қаржылық қарым- қатынас-та болу, төлеу қабілеттілігі және қаржылық тұрақтылықпен сипатталады.

   Ал  кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы  нені білдіреді? "өз қаражаттары есебінен активтерге (негізгі қорлар, материал-дық емес активтер, айналым қаражаттары) жіберілген қаражаттарды жабатын, сондай-ақ өтелмеген дебиторлық және кредиторлық қарыздарға жол бермейтін және де өз міндеттемелерін уақтысында қайтаратын шаруашылық субъектілері қаржылық тұрақты болып табылады" деп жазады                                                                                                                                                    

   "Қаржылық  тұрақтылық - бұл әрдайым төлем  қабілеттілі-гін кепілдендіретін  кәсіпорынның белгілі бір шоттар  жағдайы".                                                                                                       

   Кәсіпорынның  қаржылық тұрақтылығы - бұл тәуекелділіктің  мүмкін бола-тын деңгейінде төлем  қабілеттілігі мен несие қабілеттілігін сақтай отырып, табысты өсіру негізінде  қаржыны тарату мен пайдалану  арқылы кәсіпорынның дамуын көрсететін қаржы ресурсының жағдайы".                                                                                      

   Кәсіпорынның  қаржылық тұрақтылық жағдайына көптеген факторлар әсер етеді, келесідей түрлерге жіктейді:                                                                                                                                    1) пайда болу орнына байланысты - ішкі және сыртқы;                                              

2) нәтижесінің  маңыздылығына байланысты-негізгі  және негізгі емес;    

3) құрылысы  бойынша - қарапайым және күрделі;                                                           

4) әрекет  ету  уақыты  бойынша-тұрақты   және уақытша.                                 

     Негізгі ішкі факторларды қарастырайық. Кәсіпорынның тұрақтылығы ең бірінші өндіріс шығындарымен үздіксіз байланысқан өндірілген өнім мен көр-сетілген қызметтің құрамы мен құрылымына тәуелді. Сондай-ақ, тұрақты және айнымалы шығындар арасындағы қатынас маңызды болып табылады.     

   Қаржылық  тұрақтылықтың ішкі, маңызды факторларының  бірі - бұл қаржы ресурстарының  құрамы (мен құрлымы, оларды басқару  стратегиясы мен такти-касының  дұрыс таңдалып алынуы. Кәсіпорынның өз қаржы ресурсы, соның ішінде таза табысы қаншалықты көп болса, соншалықты ол өзін жайлы сезіне алады.                                                                                                                  

   Сонымен бірге тек таза табыстың көлемі ғана емес, сонымен қатар оны тара-ту құрылымы, әсіресе өндірісті дамытуға бағытталған бөлігі де өте маңызды  бо-лып табылады.                                                                                     

   Кәсіпорынның  қаржылық тұрақтылығына қарыздық капиталдар нарығында-ғы қосымша жұмылдырушы (мобилизацияланушы) қаражаттар үлкен әсерін ти-гізеді.

   Кәсіпорын ақша қаражаттарын қаншалықты көп тартатын болса, оның қар-жылық мүмкіндіктері  де соншалықты жоғары болады, алайда, сонымен  бірге қаржылық тәуекелділік те өседі - яғни кәсіпорын өз кредиторларымен  уақытын-да есептесе ала ма, жоқ па? - деген қауіп туады. Және де бұл  жерде кәсіпорын-ның төлеу қабілеттілігінің қаржылық кепілінің бір түрі ретінде  резервтерге үл-кен роль берілген.                                                                    

   Жоғарыда  айтылғандарды қорыта келе, кәсіпорынның қаржылық тұрақты-лығына әсер ететін мынадай  ішкі факторларды атап көрсетуге  болады:                                                                                                                                    

•кәсіпорынның салалық топқа жатуы;                                                                            

•шығарылатын  өнімнің (жұмыс, қызмет) құрылымы және оның жалпы төлем қабілеттілігі  бар сұраныстағы үлесі;                                                             

•төленген жарғылық капиталдьщ мөлшері;                                                                            

•шығындардың  көлемі, олардың ақшалай табыспен салыстырғандағы динами-касы;                                                                                                                           

• қорлар мен резервтерді, олардың құрамы мен құрылымын қоса алғандағы  мү-лік пен қаржы ресурстарының  жағдайы;                                                                    

•кәсіпорындарды басқару тиімділігі.                                                                                               

   Сыртқы  факторларға шаруашылық жүргізудің экономикалық жағдайының әсері, қоғамда  үстемдік етуші техника мен технология, төлеу қабілеті бар сұра-ныс және тұтынушылар табысының деңгейі, ҚР үкіметінің салық және несие саясаты, кәсіпорынның қызметін бақылау жөніндегі  заң актілері, сыртқы эконо-микалық  байланыс және тағы басқалар жатады.                       

   Кәсіпорынның  тұрақты қаржылық жағдайын қалыптастыруда оның өз кон-трагенттерімен (салық органдары, банктер, жабдықтаушылар, сатып алушылар, акционерлер және тағы басқалар) өзара  қарым-қатынасы үлкен әсер етеді. Сон-дықтан да серіктестермен реттелген іскерлік қатынаста болу - жақсы қаржылық жағдайдың бірден-бір шарты болып  табылады. Әрине, акционерлер өз жинақ қорларын тұрақты тиімділікке ие және дивиденттерді ұқыпты төлейтін қаржы-лық тұрақты "кәсіпорындарға салады. Инвестициялық тартымдылығы болуы үшін, тек бүгінгі күні ғана емес, болашақта да кәсіпорынның қаржылық жағ-дайы көршісіне қарағанда жақсы болуы тиіс. Сондай-ақ, бұл жыл сайын өз об-лигациясы бойынша белгілі бір пайызбен алғысы келетін, ал заем мерзімі біт-кен   уақытта-облигация құнын толық өтеуді талап ететін облигация иелеріне де қатысты. Кез келген коммерциялық кәсіпорын сияқты банктер де өз несиелері-мен тәуекел ете отырып несие алушының өз қарызын уақытында және толық өтеуін қалайды, сондықтан оны беру туралы шешім қабылдай отырып, кез кел-ген банк өз клиентінің қаржылық жағдайын және бұл қарыздың қамтамасыз еті-луін тексереді. Басқаша айтқанда, кәсіпорынның қаржылық жағдайы банктер осы кәсіпорынға несие беру орынды ма, жоқ па, ал бұл сұрақты дұрыс шешкен жағдайда - қандай пайызбен және қанша мерзімге деген сұрақтарды шешудегі негізгі белгі болып табылады. Жабдықтаушылар мен тұтынушылар сенімді жә-не төлем қабілеттілігі жоғары кәсіпорындармен келісім-шартқа үлкен ықылас-пен отырады. Тіпті қаржы органдары, әсіресе салық инспекциясы кәсіпорын-ның жағдайы тұрақты болғанын қалайды, себебі тек осындай кәсіпорын ғана салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді уакытылы және толық төлей алады.                                        

   Кәсіпорынның  қаржылық жағдайының объективті дұрыс  бағасын алудың ең жақсы тәсілі, бұл-талдау, ол кәсіпорынның даму бағытын  бақылауға, оның ша-руашылық қызметіне  кешенді түрде баға беруге мүмкіндік  береді және осындай жолмен басқарушылық шешімдерді өңдеумен кәспорынның өзінің өндірістік кәсіпкерлік қызметі  арасында байланыстырушы қызмет атқарады.     

     Нарықтық экономика жағдайында  жұмыс істеуші кәсіпорындардың  қаржы-лық жағдайын талдаудың  басты мақсаты (міндеті) келесілер  болып табылады:                                                                                                                               •қаржылық жағдайға баға беру  және оның есеп беру мерзіміндегі  өзгерісі;