Қазақстан Республикасында бағалы қағаздар
нарығының қалыптасу негізі.
Қазақстанда бағалы
қағаздар нарығының қалыптасуының
негізгі компоненті болып жекеменшіктендіру
процесі табылады.
2
кезең
1993-1996
3
кезең
1996
1 кезең
1991-1992
Қазақстан Республикасында
бағалы қағаздар
нарығының қалыптасу негізі.
- Қазақстан
Республикасында жекеменшіктеніру
1991 жылы бағдарламаға сәйкес басталды.
Жекеменшіктендіруді Қазақстан
республикасындағы мемлекеттік
мүлік бойынша мемлекеттік комитет
және оның территориалдық органдары
жүзеге асырды. Жекеменшіктендіруді
реттейтін бірнеше құқықтық актілер
қабылданды. Жекеменшіктендіру реформасы
үш кезеңді қамтиді.
Қазақстан Республикасында бағалы қағаздар
нарығының қалыптасу негізі.
- Бірінші
кезеңнің негізгі
ерекшеліктері: жекеменшіктендіру сауда
және қызмет көрсету аймақтарында жүргізілді.
Бұл кезеңде 2500 ірі және 4000 мыңға жуық
кіші кәсіпорындар жекеменшікке өтті.
Қазақстанда қала
тұрғындарына 100 купоннан, ауыл тұрғындарына
120 купоннан таратылып берілді. Купон
кітапшаларын тарату 1993 аяқталды.
купондар
Қала
тұрғындарына
100
Ауыл
тұрғындарына
120
Қазақстан
Республикасында бағалы қағаздар
нарығының қалыптасу негізі.
- Екінші
кезеңнің негізгі
оқиғасы: халық арасында жекеменшіктендіру
купондарының таратылуы. Бұл купондардың
иелері оларды арнайы инвестициялық қорларға
орналастыруға құқылы болды. Сол сияқты
оларды мемлекеттік кәсіпорындардың акцияларына
алмастыра алды.
Қазақстан Республикасында бағалы қағаздар
нарығының қалыптасу негізі.
- Үшінші
кезең жеке жобаларды
жекеменшіктендірумен
ерекшеленеді. 5000-нан артық жұмысшылары
бар ірі кәсіпорындар және арнайы мемлекеттік
кәсіпорындар жеке жобалар бойынша жекешелендіру
бағдарламасына сәйкес жекешелендірілді.
Бұл категорияға
170 жуық кәсіпорын кіреді. Ауылшаруашылығындағы
жекешелендіру процесі маңызды
орын алады. 4000-ға жуық мемлекеттің
ауылшаруашылық кәсіпорындары ұжымдастырылды.
Қазақстан
Республикасында бағалы қағаздар
нарығының қалыптасу негізі.
- Және жер
осы ұжымның мүшелері арасында
бөлінді. Жекеменшіктендіру бағдарламасына
сәйкес (1999-2000жж) мемлекет экономиканың
маңызды стратегиялық аймақтарына
меншік құқығын сақтап қалды (мұнай
өңдеу және тасымалдау, теміржол
және әуе тасымалдау, энергетикалық
жүйе т.б. ).
Қазақстан Республикасында
бағалы қағаздар
нарығының қалыптасу негізі.
- Қор
биржасы. Қазақстан қор биржасы 1997 жылы
құрылды. 1998 жылы 15 шілдеде биржа котировкалы
сауда жүйесін іске қосты. Қазіргі кезде
биржа төрт негізгі секторды біріктіреді:
- Шетел
валюталар нарығы;
- Мемлекеттік
бағалы қағаздар нарығы;
- Акция
және корпоративтік
облигациялар нарығы;
- Деривативтер
нарығы.
- Ұлттық
қор нарығының қалыптасуына әсер
еткен фактор - мемлекеттік бағалы
қағаздардың шығарыла бастауы. Бұл
қағаздар әлемдік қарыз құралдарының
басым бөлігін құрайды. Мемлекеттік
қараздық міндеттемелер 1998 жылы
белсенді айналысқа түсті. Осы
жылы бағалы қағаздар жөніндегі
Ұлттық комиссияның көмегімен
егеменді
Қазақстан
Республикасында бағалы қағаздар
нарығының қалыптасу негізі.
Қазақстан Республикасында бағалы
қағаздар
нарығының қалыптасу негізі.
- еврооблигациялардың
екінші нарығы құрылды. Еврооблигацияларды
сату 1998 басталды. 1999 жылы мемлекеттік
бағалы қағаздар бойынша РЕПО
операциялары жүргізілді және
шілдеде муниципалды облигацияларды
орналастыру жүзеге асты. Қысқа
мерзімді мемлекеттік міндеттемелер,
ҰБ ноталары да шығарыла бастады.
Қазақстан
Республикасында бағалы қағаздар
нарығының қалыптасу негізі.
- Бағалы
қағаздар нарығының қалыптасуына
әсерін тигізген тағы бір фактор
-жинақтаушы зейнетақы
қорының құрылуы.
- Бұл
жүйенің қалыптасуы:
- Зейнетақыны
жинақтау;
- Банк - кастодиандардың
құрылуына;
- Зейнетақы
қорларын басқару ұйымдарының құрылуына
алып келді.
Қазақстан
Республикасында бағалы қағаздар
нарығының қалыптасу негізі.
- Бағалы
қағаздар нарығының қалыптасу
процесіне септігін тигізген
тағы бір фактор- акционерлік
қоғамдардың құрылуы.
Бұл нарық бүкіл әлемде үлкен сұранысы
бар акцияларды шығарады.
- Акционерлік
қоғам деп өзінің қызметін
жүзеге асыру үшін қаражат
тарту мақсатында акциялар
шығаратын заңды тұлғаны
атайды.
Бағалы
қағаздар нарығын реттеу
- Бағалы
қағаздар нарығын
реттеу деген
оған барлық қатысушылардың іс - әрекетін
және олардың арасындағы операцияларды
тәртіпке келтіруге бағытталған қоғам
өкілетінің қызметі. Нарыққа қатысушылардың
іс - әрекеті екі жақты реттеледі.
Бағалы
қағаздар нарығын реттеу
Реттеудің түрлері:
Ішкі
реттеу
Сыртқы
реттеу
Ұйымның,
оның бөлімшелері мен қызметкерлерінің
жарғысын, ережелерін т.б. Іс - әрекетін
айқындайтын ішкі номативтік
құжат талаптарын орындау.
Осы
ұйымның өз қызметінде мемлекеттің,
басқа да ұйымдардың, халықаралық
келісімдердің нормативтік актілерін
орындауы
Бағалы
қағаздар нарығын реттеу
Мемлекеттік
реттеу
Тікелей
араласу: заң шығаратын
өкілетті органдардың
жұмысы, қатысушыларға
лицензия беру, т.с.с.
Жанама
араласу: салық саясаты,
депозиттерге, несиелерге,
қарыздарға үкімет кепілдігі,
мемлекеттің сыртқы
экономикалық саясаты
т.с. с.
Нарықтың
өзін - өзі реттеуі
Қоғамдық
реттеу
1.Қазақстан
қор биржасы
2.Активтерді
басқарушылар
Ассоциациясы,
1999 жылы
13
қарашада құрылған
3.
Қазақстан
Реестрұстаушыларының
Ассоциациясы,1998 жылы
құрылған
Бағалы
қағаздар нарығын
қоғамдық пікірлер
арқылы реттеу
Бағалы
қағаздар нарығын реттеу
- Реттеудің
міндеттері:
- Нарыққа қатысушылардың
қызмет етуіне нарық ережесіне сай жағдай
жасау;
- Нарыққа қатысушыларды
кейбір жақтардың алаяқтық, арамдық және
қылмыстық іс -әрекеттерінен қорғау;
- Бағалы қағаздарға
сұраныс пен ұсыныс негізінде ашық баға
белгілеуді қамтамасыз ету;
- Бағалы қағздардың
ұлттық молелін құру.
Бағалы
қағаздар нарығын реттеу
Реттеудің мақсаты:
Бағалы қағаздармен
келісімге келушілердің
заңды мүдделері мен
құқығын сақтауды қамтамасыз
ету.
- Мемлекеттің
бұндай айрықша мәртебеге ие болуы ол
бағалы қағаздар нарығында ең ірі эмитент,
әрі инвестор болуына байланысты туындайды.
Бағалы
қағаздар нарығын реттеу
- Мемлекеттік
реттеу органдары:
- Бағалы қағаздар
жөніндегі Ұлттық комиссия, 1995 жылы құрылған.
- Қаржы нарығы
мен қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу
және қадағалау Агенттігі, 2004 жылы құрылған.
Бағалы
қағаздар нарығын реттеу
- Реттеу
органдарының негізгі
атқаратын қызметтері:
- БҚН дамыту
бағдарламасын дайындау және орындау;
- Нарықты реттейтін
заңдар мен нормативтік актілер жобасын
дайындау,
- Нарықты дамыту
үшін мемлекеттің қаржылық, техникалық,
ұйымдық ресурстарын шоғырландыру;
Бағалы
қағаздар нарығын реттеу
- БҚН қадағалауды
және бақылауды қамтамасыз ету;
- Қор нарығына
мамандар дайындаудың мемлекеттік жүйесін
құру;
- БҚН ның инфрақұрылымын
құруға әрекет жасау т.с.с.
Бағалы
қағаздар нарығын реттеу
- Өзін
өзі реттеуші ұйымдар -
ол БҚН - ның кәсіби қатысушыларының нарықтың
кейбір іс - әрекетін реттеу мақсатында
ерікті негізде ұйымдасқан коммерциялық
емес және мемлекеттік емес ассоциация
немесе одақ түріндегі құрылымдар.
Бағалы
қағаздар нарығын реттеу
- Өзін - өзі
реттеуші ұйымдар өз шығынын
өзі өтеу қағидасымен қызмет
етеді. Оның қаржысы мүшелерінің
төлеген жарнасынан, төлемдерден, мүліктерін
пайдаланудан түскен түсімнен,көрсеткен
ақпараттық, кеңес беру т.б. қызметтерден
алған қаражаттардан құрылады.
Бағалы
қағаздар нарығын реттеу
Әлемде
өзін - өзі реттейтін
ұйымдардың
түрлері:
Халықаралық
ұйымдар(халықаралық қор биржаларының
ұйымы)
Ұлттық
ұйымдар (өзін өзі реттеуші ұйымдар)
Аймақтық
ұйымдар (аймақтық тұйықталған нарық
болғанда ұйымдасады)
Бағалы
қағаздар нарығын реттеу
- Қазақстанда
өзін - өзі реттеуші ұйымдардың
қызметін қадағалаумен және олардың
құрылуын бақылаумен Қаржы нарығы
мен қаржылық ұйымдарды реттеу
және қадағалау Агенттігі айналысады.
- Қазақстан
қор биржасы БҚН бақылау, оған қатысушылардың
іс әрекеттерін реттейтін біртектес ереже
шығарып, оның орындалуын қадағалайды.
Бағалы
қағаздар нарығын реттеу