Мемлекет және құқық теориясы

Мемлскст жэие кү.қык тсормясы заіі гылымыііың барлык сапасыиың объект!ттікдамузаІІдьтыктарыІІ,бір-бірімснб.ІЙланысыңзергтепжал-пылама тұжырымдар жлсап отырады. Бұл тужырымдарды салалык гылымдар пайдалаиып отырады. Ал жалпы тсорпя салалык ғылымдар-дыңжетістіктеріи пайдаламып, жалпызацгьшымыныііпегізііідамыгып отырады.

СоІІымен, жалпы тсория барлық заң гылымыныц салаларын біріктірушісі, ЕІСГІЗІІІ кұраушы, дамытушы жстекші ғылымга айналып отыр. Адам когамы диалектикалық даму процесінде болғаидықтан ғылыыкыц мІІІдеттері де озгеріп, тол ықтырылып, жанарып отырады.

Қазіргі замаида еліміз нарыкты экомомнкага көшіп жатканда Қазак-стан мсмлекстіміздіц заң ғылымыиың бағыты да, фуккциясы да курт өзгерді. Жаңа омірге сай гылым өзіиін жүмысыи каркынды түрдсжургізіп, жаішкогамиыцтілсктсріис, муддслсрімссэГІкесІ-ылымизерттеулер, қоры-тыидььіар жасауға тиіс.

Сонымеіі, адам қопімымыц  тарихым, даму процесін, мазмүиын, бо-лашагыкзерттейті]] помдсрді коғамдыкшлымдепатайды. Оларкоғам-ды жаи-жақты гылыми-ісрттсу түрғысьшан зор үлес қосады, Бү_пард[,Ің ішінде мемлекет жэнс қүқык тсориясына ксцірск коңіл бөлетін филосо-фия, саяси экономия мсн тарих.

Қоғамдык гылымдар ксіібір  курдслі мосслслерді бірлесіп зерттсйді, Олар когамігьгң жалпы объекіивтік даму чагшылыктарын, бір-бірімен  байланысын коғамдагы саяси-экопомикалык, мәдепи-элеуметтік, мемлекетгік-кұкыктык кұбыяыстарды гылыми тұрғыдан зерттеп, дамы-тып отырады. Бұл мэселелерді, кұбылыстарды гылым қоғамііың өткен дәуірІнде, қазІргі кезеңде, болащақта калай дамуға тиісті. Міне, осы үш дәуірдекоғамііыңдиалектикалыкдаму процесін, санкырлы өчгеріс кұбы-лыстарын зерттеп, корытыиды ғылыми тұжырымдар жасап отырады. ҚогамІІың болашагын гылыми тұрғыдан болжап, корытыиды ұсыныс-тар беріп отырады. Бұл процесте коғамдык ғылымдар табиғи-накты ғылымдар бірлссіп зерттеулер жүргізеді. Өйтксні, әлемніц материалдық жэне рухани тұгастыгы мен бірлестігін ескере отырып, дүние жұзіндегі барлык ғылымдар бірлеспейінше ғылыми-техникалык өрлеу болашак

өивс,

Кооперациясыз материалдык, қаржыльтк, табиғи ресурстарды үнемді,

тиімдіпайдалануғажэиеоныңотимдітсхіюлогиялыкпроііесііікалыптас-тыруга мүмкіншілік болмайды. Гылымпың бірлсстігі олардың дербестігіне нұқсан кслтірмейді. Әр ғылым табиғаттын және қоғамныи объективтІк даму процссін оз т^ргысынан зсрттсп, ғылыми тұжырымдар жасап оты-рады. Мысалы, мемлекет пен кұкык коғамдағы барлық қарым-катынас-тарды рсттеп-басқарып, зацдылықгьі, тэртіпті жақсартып, демократияны дамытып, когамның сапалы саяси-экоіюмикалық, мәдени-әлеуметтік дамуып қамтамасыз етеді.

Сонымен, когамдық ғылымдардыц, оныц Ішінде заң ғылымынын адамзаттың бірлестігін дағдарыска ұшыратпай прогрсстік жолмеи дамы-тудағы үлесі мол жэие бага жетпейтін маңыады күш деугс болады.

Жалпытеорияөзініңгылымизсрттсуііідсбіролксі]іц,бірмемлскетгіи, бір слдің шсңбсрімен шектелмсііді. Ол өз жұмысында көптеген елдін, коп мшлекеттердіңтәжірпбесіп камтып, байлаиыстырып 'іертгеу аркы-лы ғылымн қорытынды жасайды. Жалпьт теорияиың бұл корытындыла-ры дүннежүзілік зац ғылымыііың жстістіктерімси, жаиалықтарымен сәйкес, калыптасып отыруы керек.

Сонымсн, жалпы теорпя барлык заң ғылымдарыиың негізін  кұрау-шы, дамытушы, нускаушы, біріктіруші жетчжші гылым. Жалпы теория заңгыпымдарыныңжаппы, арнаулы, ерекше, жекеше бағыттарын ғылыми тұрғыдан зерттеп, амыктап, көрсетіп отыратын ғылым. МІІІе, осы корсетілген бірлік болмаса, бағыттар анықталмаса зертгеуге нышан келтіріп, ғылымііын дамуыпда ксмшіліктер пайда болады. Осы кемшіліктерді болдырмау жалпы тсорияпың бірден-бір міндеті.

Адам коғамы диалектикалык  даму процесіндс болғандыктаи коғам дыкғылымдардың міндеггері дс өзгеріп, толыкгырылып, аныкталып оты-рады. Бул жұмыс зап ғылымьшда жалпы теорияның міндеті.

Қазіргі замаида елімп нарыкты  Іюломикага көшіп жатқанда, егемснді, тэуелсізҚазакстанРеспубликасыөміргекелгтдежалпытеорияныңғылы-ми мазмұны, функциясы курт өзгерді. Жаңа омірге сай ғылым озінің жұмысып карқынды турде жүргізіп, жаңа коғамнын тілектеріпе, муддслерінс сэйкес ғылыми зерттсулер, корытындьтлар жасауға тиіс.

Гылымды бір идеолоі  инның иіеибсріііде жургізудіц зияны. Қоғамиыц бурлыксаласыпыц мазмүнын түсіиіті-білу үшін ғыльтмға бостан-дық керек. Оны саясатпеи, идеологиямсн бұгаулауга бол.майды. Ғылым еркіп болғаи жсрдс ғаиа дурыс, каркыиды дамып, жақсы нэтиже береді. Ғылымиыцдамупроцссіиде голыпжаткаіікедергіиышаңдардакездеседі: саяси, ндеологнялық, мсмлекеттік, кұкыктык шектеу, каржы жетпеу, материалдык базасы наішір болу, мамапдардьщ жетіспеуі т.б. Ғылымға зор зиян кслтіреті» кедергілср:

• зерттеуді бір саясаттыц, бір идеологнннын шеиберінде жүргізу;
• таптық, партиялық тұргыдаи жургізу;
• кеңістіккс шецбер қою, (шстслмеи қатыпасқа, гылыми алмасуға, - 
  зерттеуге тыйым салу).

Бұл кедсргілердіц себсітрі:

— халықты тапка, мсмлсксгтсрді топка, блоккаболу;

• дүниежузілік, жалпһі халыктык проблемаларды ескермеу; 
  -демократияпыц, боетандыкт-ыц ІІІектелуі;

• гылымды екі системага болу. Бұл сяясаттыи зияны:

- коғамдағы толып жаткап гылым бағыттары сапалы, нэтижелі да- 
мымады. Қаржының басым үлесі ссбепсіз коргамыска болініп отырады;

— гылыми-техникалык прогресс біздің елде нашар дамыды;

- гылыми-техниканьщ жстістіктері коп жылдар тэжірибеде қолданыл- 
май мемлекеттің шығыііыи осірді.

Осылың борі бірігіп - елімізді саясн, экоіюмнкалык, әлеуметтік даг-дарыска үшыратты.

Кеңестер Одгіғы ыдырап, тэуслсіз мемлекеггердіңдостастыш (ТМД) құрылып, КазақстаІІ тзуслсіз Рсспубликага колы жетіп, өзінің Конститу-циясын кабылдады. ӨтксІІ тәуслсіздіктіц о» торт жылдығы Республика тарихыида ерекше кезсцгс аігиалыгг когт жаналыктармсн жетістіктерге кол жеткізді.

БІз, мемлекепіктэуслсіздігіміздпіжэиеэкоііомикалыкдербестігіміздің 14—15 жылын атап өттік. Дагдарыстан шыгу багытында осы уақыт ішінде экономикалық, саяси жэне коғамдық омірдің барлык салаларында белгіленген түбегейлІ реформалар жолымсн ұ_дайы ілгерілей түскеніміз байкалады.

Біздіц республика үшін соңгы алты жьтл ішінде Қазақстанда өндірістің күлдырауын тоқтатудың сәті болды. Соңғы 5-6 ж.ж. енеркәсіп өнімін шығару 5-7 процентке ұлгайды, ал ауыл өпдірісі 3-4 процентке өсті.

Көптеген басқа елдерге  карағанда бұл жылдардың Қазакстан  үшін азамаггыктыныщтык,ұлтаралыктұрактылықжэнерухаіщкелісімуакыты болды.

Қазакетан Республикасынын  қазіргі Конституциясыныц кіріспе  бөлімі ақикатпен толык үйлесім таба үндесіп тұр: "Біз - ортақ тарихи тағдыр біріктірген Казақстан хзлкы, байырғы казакжеріпде мемлекеттілік күра отырып, өзіміздің егемендік кұкығымызды негізгс ала отырып, Қазақ-стан дсмократиялық мсмлекетіи құрамыз.

Республикакызмегініңтүбегейліприициптері: қоғамдық, татулыкпен саяси т^рактылық; бүкіл халықтын игілігін көздейтін экономикалықдаму; казақстандық патриотизм; мемлекет омірінің аса маңызды мэселелерін демократиялық әдістермен, о)іың ішінде республикалық рефсрендумда немесе Парламентте дауыс беру арқылы шешу (1-6., 2-т.)'.

Қазақстан Республикасы өзіиің суверендігіп, тэуслсіздігіи цалыптас-тырып, дүггиежүзілік к^ымдастықты дамьттуга, нығайтуға өз үлесін косу-да. Қазакстан мемлекеті халыкаралық құқықтың принциптері мен нор-маларын қүрметтей отырып, мемлекеттер арасында ынтьтмактастық пен тату көршілік карым-қатынас жасауда. Опардың теіщігі мен бір-бірінің ішкі істеріне араласпау, халықаралык дауларды бейбіт жолмеи шешу саясатып жүргізсді, қарулы күшті біріиші болып қолданудан бас тартады -деп Конституцияда көрсетілген. (8-6)2.

 

 

 

 

 

 

 

 

2 БӨЛІМ МЕМЛЕКЕТ ТЕОРИЯСЫ

2 —такырып. МЕМЛЕКЕТ  ПЕН ҚҮҚЫКГЫҢ ПЛЙДЛ БОЛУЫ

1. Алғашкы қауымдык қошм, оныІІ дамуы жэііс ылырауы

V11 аткІ.І кауымдыккоғам. Лдамдардыңпайдаболып,жержүзінде өмірсуребіістағаныпаскі миллиондайжылболды. Қогамның диаяекти-

капык даму процесше сэйкес адамдардыц оздерінің денс кұрылысы да, тэжірибссі де, пайдалаиатьш кұралдары да дамып отырды. Сопың нәтижесінде шамамен осыдаи 40 мын жыд бүрын казіргі типті адамдар (хомо сапиенс) калыптасты. Адамдардың депе күрылысыныц езгеруі тоқтап, опыцориына олардыц қауымдык қүрылысы, тэжірибесі басында бэсец, кейіи қарқыцды түрдс дамн бастады, Бүл процссс бірте-бірте алгашкы кауымдық когамды өмірге экелді. Қоғамның дамуы екі бағыт-та жүріп отырды: адамдардыц омірлік тэжіркбесіиін дамуы жэнс соған сэйкес пайдаланатьні күралдардың озгеріп, прогрестің жанаруы. Еірақ бұл проңесс басында от с бэссц дамыды.

Алғашқы кауымдык когаммың экопомнкадык, элеуметгік дамуы екі ксзецге бөліиеді:

1. Жибайы адам дэуірі - 40-12 мыңжылдыктар арасьт. Адамдар 
   табиғаттыңдайынзаітарымсм коректепгсп.карулары дайыи:тас,сүйек, 
   ағаіи. Жабайы ацшылык, балыкшылык калыптасып қогамныц пегізгі си- 
   паты табпғаттың, қоршасаи ортаныц адамдардыц куп көрісіне колайлы 
   жақтарын ІІайдалаиа отырып, -зкоіюмпкалык, олеуметтік жағдайды жак- 
   сарту. Кыскашаайтқанда-дайьшды игерушіяікдэуірі.Бұл кеіеііде киын- 
   шылық, ашаршылық жиі болды.
2. ЭкономикаІІың қолдан жасау дэуірі - 12 - 4 мыңжылдықтар 
   арасы. Бү_т кезеіідеадамдардыцтэжірибесі.памдаіанатыіі қаруы дамы- 
   ды. Рухани саиа-ссзімі, білімі жоғарлады. Экоиомиканы колдан жасауға 
   мүмкіпшІлік қалыптасты. Мсталлургия, керамика өмірге келді. Мал- 
   шылық - еі'іншілік аркылы сертификациялық коғам, рулык, тайпалық 
   бірлсстІктер, элеуыеттік Іюрмалар омірге келді.

Алғашқы қауымдык коіаммыи экоіюмикасы меи қүрылымы — экономиканың мегізгі сииаты; қоғамдык, еңбек, коғамдык мсншік, коғамдык бөліс, когамдык омір суру. Қогампың кұрылысы: туысқан-дық ру, тайпа, одақ, бірлсстіктср. Бұл кұрылымдарды к^руды, дамытуды қогамиыц экономикасының, тэжірибесінің, кұралдарыныц даму децгейіне сэйкес жасап отыргаи.

Алгашқы қоғамды баскару  жоне әлеумегтік норма.іар - қогам-дықкурдслімәселелердіжалпыхаііыктықжиналыстаталқылаіі, шешімдер кабылдап отырған. Күнделікті мәселелердІ шешіп басқару үшін ру бас-шылары сайланып отырган. Тайпа, одак, бірлестіктерді, ру басшылары-ның кеңссі басқарган. ТаГІпа, одақ, бірлестіктерді күндслікті басқару үшін Кецестің мэжілісіиде тайпа, одақ. бірлестіктердіц басшылары сайланып отырған. Олар жұртпен бірдей еңбектеніп, қоғамдык жұмыстарын атқа-рып жұрген.

Алғашқы қоғамның даму процесіндс элеуметтік мононормалар (бірігу-бірлесу) калыптасыи, сол аркылы қарым-катынастарды ретгеп-баскарып отырған. МоІІопорманын нсгіздері меп түрлері: әдет-ғұрып, салт-дэстүр, мораль,діни нормалар. Алғашқы қоғамиыцдамуы барлык региондарда, барлык континенггерде бірдсй болды. Тек мемлекет пен күкықтың пайда болуы кезеңінсн бастап айырмашылықгар, ерекшеліктер молая бастады. Мысалы, шығыс елдерінде (Араб, Үнді, Иран, Қытай) мемлекет пен құқыктың дамуы бір-бірінс ү.қсас; Афин, Рим, Спартада мсмлекет пен кұқықтың дамуы басқа түрде болды. Европаның, Азия-ның баска елдерінде- үшінші түрде дамыды. Бұл слдер алғашқы коғам-нан феодалдык формацияға - қогамға көшті.

2. Мемлекет пеи күкықтың пайда болуы,

Алғашқы қауымдык когампыц экоіюникалық, элсуметтік, құрылым-дык, баскарушылык салаларындағы объективтік даму происстсрі бір-бірімен тығыз байланыста өзгеріп, жаңарып отырады. Бүл объектиьтІк дамупроисстіңкүрделісатысыэлеумстгікреволюциялыктөцкеріс—б.зд. 10-15 мыңжылдықтарда болған. Ол төңксріс кезінде малшылық пен сгіншілік қалыптасты, ажарланған тастан жасалгап карулар өмірге кслді, адамньтңтэжірибесіөсіп.молаііды.Қоғамдыксңбекторткүрделітарауға бөлшді: малшылық, жер игеру, өндірістік жәпе саудагсрлер тобы. Бүмың борі сңбектің өнімділігін аргтырды, коғамның шыгысыпаи кірісін асыр-ды. Сөйтіп, қоғамдық байлық қалыптаса бастады, оны исмденетін топ-тар, таптар пайда болды. Экономикалық озгерістер элеуметгік қаГІшы-лыктарды өмірге экслді. 5-4 мыцжылдыктарда сол кайшылықтарды рет-теп, қоғамды баскару үшін кұкық пен мемлекет пайда болды. Мемлекет және қүкықтарихы қогампың аитогонистік тапқа бөліпуініц нэтижесі

больштабылады.

Сонымен, күкык пси мсмлсксттің  омірге кслуініп, кальштасуының

пепзгі объсктиптік зшідары:

- косымша өттімшң паііда болуы; 
-жекс менщіктіц калыптаеуы;

-таптар мен топтардыц  арасычда күрестің басталуы;

- қайшылыктарды рсттсп, қоғамды баскару үшін кұкык пеп 
мемлексттің өмірге кслуі.

Қ^қықтыц дамуы - адам коғамьшың дұрыс өмір сұруінің негізгі объсктивтік заіщылыктарыныц бірі. злеумсгтік нормалардың қалыпта-сып когамдағы қарым-кіп ыпастарды рсггеп, басқаруы: Әлсуметтік нор-малардыц (эдет-ғүрып, салт-дэстүр, мораль, діни нормалары) коғамның даму процесінде бірте-біртс кү_кыктық Іюрмаларга айтіалуы. Сопдыктан, қудық мемлскеттсп аз да болса бұрыи калыптасты деугс болады. Алғашқы қоғамдамемлскетгіккезсцніцбасгалуыііанберікарайқұқыккіірым-каты-настардыңбасымкөмшіл!І'і[[рсгтеІІ,баскарагыІІнормагаайңалды,Когам-да мемлекеггіц өзі кабылдаган, бекіткеи кұкыктыц жаца түрлері пайда болды: зац, зацға тауслді актілср, шарттық ІІормалар, ^ац күіпі бар сот-