Мемлекет және құқық теориясы

МсмлекстбилігіІіінжалІІыламаиорматннтікактілерініцорындалуны-саны бірнеше түргс болінсді: экоіюмикалық, саяси, идеологиялык, ұйымдастырушылық, халыкаралык, мемлекегаралықт.б.

Мемлекеттік билікті орындау  күкыктық нысандарме» шектелмсйді. Бұл іске мсмлекетгінұйымдастыру кызметі көп үлес косады. Мемлекетгің ұйымдастыру кьтзметі занга тэуелді іс-эрекет, эр мемлекеттік аппарат, эр мемлскеттік орган коғамдағы зацға, нормативтік актілерге сэйксс кш-мет атқарады. Бұл қызметке накты норматннтік актілердің кажеті жоқ.

МемлекетгіңұйьшдастьІруқызме-ІіміцтүрлерІ:

- жаңа шыккан заіідарды, нормативтік актілерді насихатгау, түсінік

беру;

- мемлекеггік органдарга комек көрсету бакылау, тексеру жүргізу; 
-материалдык-техникалыкоперацинлар жүргізу: баяндамалар, іс-

кагаздарын дайыидау, заіщарды, мормативтік актілерді басып  шығару т.б. кұжаттардьщ омірге кслуіи камтамасыз ету;

• эртүрлі жшіалыстар, мзжілістер, конфсреіщиялар откізу;
• мемлскеттік оргапнын тэжірибслсрін жипақтап корытыиды жасау;

- мемлексттің қызметі туралы когамдык үйымдардын, сцбек ұжым- 
дарыныц ой-пікірлсрііт, ұсыныстарын жипактап корытыиды жасау;

-мемлскеттікорганітыцжұмысыиахалыкты,  коғамдықұйымдарды, саяси партияларды қатысі ыруды ұйымдастыру;

- шет елдермен карым-қатынасты ұйымдастырыи, баскару т.б. кыз- 
меттер істеу.

Мемлексттік кызмст - азаматтардыц мемлскеттік мекемслерде қызмет атқаруы. жұмыс істеуі. Бүл қызмст когамдағы еңбектщ ерекше түрі. Бұл туралы заң, инструкция болады. Мсмлекетгік аітарат тиісті мамаидармсн, іскер, сенімді азаматтармен толыктырыльт күрылады. МемлекетгіккызмстбірІІешекагегорияғаболіпеді:

А) Мемлекеттік билік  органдарыиыц қызметкерлері: (зац шығару, заңды орындау, завды қоргау оргаидары).

Б) Жұмыстьтц сипатыиа қарай қьпметксрлер үшкс болінеді: басшы-лар, мамаидар, техникалык псрсоиал В) Мамандығыиыц сипатына қарай кызметкерлср скіге бөліііеді: мемлекеттік - билік өкілстгігі бар кызмсткер жоне екілеттігі жок кыз-метксрлер. Мемлекеітік өкілсттігі бар лауазымды тұлғалар 3 топқа бөлінеді: ка-гсгория"А" Прсзидент, ІІрсмьер-мииистр, Палаталардыц басшылары, МиІІистрлер, т.б. Жоғарғы мсмдскеттік аппараттыц басшылары; катего-рия "Б" бірінші топтағы лауазымды тұлғалардыц кецесшілері, кізмекшілері, орыибасарлари; категпрн» "В" екінші топтағы лауазым-ды тұлғшіардың орыпбасарлары, комекіиілсрі.

Мемлскеттік қызметтегі лауазымды  тұлғалар экімшілік жауапкершілікке тартылады. Егерде кызметінде мекемегс шыгын кслтірсе оны төлейді, қылмыс жасаса кылмыстыкжауапкершілікке тар-гылады. Мемлекет қызметінің негізгі мүдде-максаты: — адамныц элеуметтік, моралдық, материалдык, рухани, мәдсни, экологиялық тілектерінің толық орындалуын қамтамасыз ету. Жеке тұлғалардың мүдделеріп орытщау аршлы мемлекет коғамды жақсы дамытып нығай-тады, қарым-қатынастарды дұрыс реттсп-баскарады.

СоІІымен, мемлекетгің  функцинсы - когамды элеуметтік баска-рудағы мемлекеггің аткаратын жұмыстарының негізгі бағыгтары мсн

здістері.

Шет мемлекеттердіи кобіидс  функция деген занды түрдс  ұгым жок.

ОлардафуІІкциянымсмлекстгіцміндетгерімспмүдде-мақсаттарынакосып Іүсінік бсредІ. Ал, функция дсгсп жекс түсіиік бар мемлекеттерде бұл мпсслені окып, білуде өзгешелік ке-ідеседі.

Віздің пікіріміз - функцияны  озің жекс окып, білген дү_рыс. Оны мемлекетгінмүддс-максатгары мен міндсттсріне косып, біріктіріп карау дұрысқа жатпайды. Себебі, брі үшеуі ұш түрлі мәсслені камтиды, олар-дың мазмұны да, орындалу жолдары да, тэсілдері де түгелімен баска.

Дамыған елдердің бірачы мемлекеггің функцнясын ішкі-сыртқы деп болмейді. Ойткені, олардың шскарасын анықгау қиынға согады. О;Іар жалпылама түрде карастырады. Біздіңше, бөлген дұрыс, фупкцняныц басым көпшілігіпін шекарасы белгілі.

2. Мсшіекеттіц фуикциялары

Мшлексттің функцияларының калыптасу себептеріне карай  екі түрге бөледі: таптық қайшылықі арды ре ттеу функциясы жэнс жалны коғамды реттеп-баскаруфункциясы. КазірпзамаІІдамсмдекеттсрдіцкөпшілігінде І аіітық күрес бошідсп, демократия дамып, моіюполияныц озбырлығы шчктслгендетаитық катыиасты рсттсу фуикциясы өтс сирек колдаиыла-ДМ. Дамущы елдсрде бүл фупкция жиі, күрдслі түрдс пайдалаііылады. Мемлекеттердіц көпшілігіндс функцияны ішкі жэне сыртқы Д6ІІ екі курделі топқа боледі. Мемлекетгщ ІІІІкі фуикциялары:

1. Экономикалык  фупкцик - мемлекеттін экономикалық дамуьт-ның негһгі стратсгиялык бағьптарыи аныктау, олардыіі орындалу жол-

дары, тәсілдсріп корсету. Экономикапып дамуын реттеудің торт тэсілі

бо.Іады:

бірінші - салық саясаты  арқылы мемлскет бюджетіиің дамуын рет> теи-баскару;

екініш - экономиканыц тиісті, кажетгі саласыиа жеңілдІк беріп  дамыту; үшінші - ғылым меіі техниканы дамытып экономиканы көтеру (бұл екі жақты процесс);

төртінші - мемлексттік  өндіріеті дамыту.

2. Әлеумсттік фуіікиия  - мемлексттің негізгі міндсттсрінің бірі -халықтыц элеуметгік жағдайыІІ жаи-жаісты қамтамасыз етіп, жақсы дэре-жсде лшыіу. Мемлекстгің әлеуметгік сансаты екі бағытқа баііисді: бірінші бағыты - адамдардыц қогамдағы сцбсгіііс қарамай мүгодектерге, зей-неткерлсрго, науқас адамдарға, көп балалы жаиү-яларга, студснттерге мемлексттік колемде жап-жакты кемск жасап, олардың элсумоттік жаг-дайыи жаксарту; скінші багыты - адамдардыц дснсаулығын қоргауға, жаксартуға, мэдсинстті дпмытуға, халыктыц жақсы турып, жаксы дсма-луыиа камкорлық жасап, мсмлсксттік бюджсттсн тністі молшсрдс кар-жы боліп отыру.

3. Қаржы реттеу функциясы - қогамдағы барлық азаматтардыц, бірлсстіктсрдің, ұйымдардып, мемлексттікбіоджстгіңшығысымепкірісін реттеп-баскарып отыру. БІоджсттіи (кірісі мен шығысын) дүрыс пайда-лануыіг Қаржы министрлігі мсн Парламепт қагац тексеріи, бакылап оты-рады. Жергілікті басқару аппарагы ез бюджетініи дұрыс пайдалануын өзі бақылап, тексереді. Шекарадаіт заттыи шығуьтн, кіруін, одаіг түсегін кірісті мсмлскеттік кедси аппараты тексеріп, бақылал отырады.

4. Мәдениет бағытыидаіы фуіікция - адамдарлың денсаулығы, 
рухани саиа-ссзімі, білімі, әдет-гұрып, салт-дэстур, мораль, эдсбиет, онер, 
музыка, ғылым, тэрбие т.б. мсмлекеттіц гуракты бакылауында болып, 
онытиістідэрсжедедамытыпотырады. Бул күрдсліфуикцияғажекеадам- 
дар да, бірлестіктер де тиісті децгейде үлес косып отырады.

5. Экологнилык фупкция - бул дунисжузілік колемдегі проблема. 
Сонымсн бірго жекс мсмлсксттср дс, жске ұйымдар да, жекс адамдар да өздсріиің улесі» косуга міндстті. Себобі, табиғатгы, адамды қоршағаң 
ортаиы кадірлеп, қорғау жаллы алсмдік муддс-максат, ксзек кртірмейтіп міндет. Табиғатты ластау адам қоғамының болапіағын жою. Сондыктан, бул мэселе БҰ¥ бакылауында, халнкаралык кұкык шецберінде біраз норматнвтікактілеркабылданып.мемлскетаралыкбагдарламабекітілді. Жеке мемлекеттер лс оэдеріиіц багдарламасын қабылдады.

6. Ку_кыктык тэрііпті корғау функцнясы - қоғамда мсмлекеттін, 
бірлестіктердіц, жскеадамдардыңмүдде-максатгарынкорғайтыиэділетті, 
нпабатты, парасатты, кұқыктыктэртіп болу керек. Оны калыптастыра- 
тын, реттеп-баскаратын мемлекет, оиың органдары. Сопымсн бірге, бул 
іске бірлестіктер мен жеке адамдар да зор үлсс қосулары, белсенді түрде 
қатынасулары керек. Қоғамдық тэртіпті жақсартудьщ, нығайтудың скі 
эдіс-тэсілі бар. Біріншісі - занлардың, нормативтік актілердің сапасын, 
эділеттігІн көтеру. Екіншісі - кұкыктык нормалардың орындалуып кам- 
тамасыз ету. Егер норма дұрыс орындалмаса немесе бузылса катаң күрес 
жүргізу, жауапқа тарту.

7. Қогамдағы тәртіпті қорғау фуикциясы - бул мемлекеттің 
   органдарыныц кызметініц ең күрделі, жауапты түрі. Осы функция аркы- 
   лы адамдардыц бсктапдығып, күқықтарын камтамасыз стіп, жақсы өмір 
   жасауға мүмкіншілік қалыптастыру,
8. Ғылыми-техникалык прогрссті дамыту фуикцинсы. Қазіргі 
   іаманда коғампың жаксы даму бағыты: ғылым меп тсхниканы каркьш- 
   ды турдс дамуына толык мүмкіншілік жасау, барлық каржыны 
   мсмлскетгік бюджеткс тапсыру. Өйткені бұл істі бір орталықтың басқа- 
   руы қажет.

Мемлекегііц сыртқы функииялары

1. Екіжакты пайдалы  карьш-қатынас қалыптастыру. Қазіргі  заманда мемлекетаралық қатынасты коғамнын барлык саласын қамтуға, байла-ныстыруға болады: біріккен өпдірістер, фирмалар, ұжымдар кұру, бірігіп ғылыми-зерттеулср жургізу т.б. іс-эрекеттср жасау. БүдаІІ мемлекеттер утылмайды, керісініпе, үлыстары молаяды.

2.Мемлекетаралықсаясиынтымактастыктыдамытып,  жақсарту. Бар-лық млселені бейбітшілік жолмеи шсшу. Бүл байлаиыс үш түрлі денгей-де жүргізіледі: парламентаралык, үкіметаралық жэне жсргілікті басқару аппараттарынынбайлачысы. Бүл турғыдап мысалға Еуропалык одақты жэне тэуелсіз мемлскеттсрдің достастыгын келтіруге болады.

3. Мәдени жэне ғылыми-техникалыкыптымактастыкты қалыптасты-ру. Ғылыми-техиикалық мэдени жетістіктсрді пайдалану, алмастыру т.б. жолдарын іздестіру. Бул жумыска мемлскетгік емес уйымдар да кеңінеи катысып жүр. Мысапы, дүииежүзілік демократиялык эйелдер, жастар. студенттер, кэсіпшілер, архитекторлар, суретшілер, сазгсрлер одағы; хальткаральІқғылымодакгарыЕІыцкоң^сіІБҰҰ-ныІІЮННСКОКомитетіт.б.

4. Дүпиежүзілік шіамдық мәселелсрді реггсм, іске асыру. Бул 
мәселені реттси, шешуге олшдегі барлык мсмлекеттер катысулары ке- 
рек, оисыз вшқаіідай нэтижс болмаііды. Қазіргі замаіідағы глобалдық 
проблсмалар: бсйбітшілікті сақтау. экологняны жацсарту. адамдардың 
сауатсыздыгын жою, дүниежүчіндегі халықтардың деисаулығын, 
әлеуметтік жағдайын жақсарту, цивштизациялык жетістіктсрді коргап, 
сақтау, дамыту.

5. Мемлекетгің қорғанысыи, кауіпсіздгін камтамасыз сту. Б^л моселені 
жанаша, қазіргі заманға сэйкес шешу. Бүрынғыдай кару-жарак;гы көбейту 
ешкандай жагымды нәтижс бермсйді. БҰҰ аркылы, сонын шецберінде 
реттсн, шешуді қарастыру жэие ор мемлекеггің өзінің бейбітшілік саяса- 
ты дамып, ныгаюы керек.

Мсмлекеттің функциясы  диалсктикалык даму процссі арқылы оның мазмүны да, орындалу тэсілі дс өзгеріп, жацарып жатады. Жср жүзіндегі мемлскеттердің фупкциясы сан жагыттан эр түрлі болады. Бірақ мемлекеттердіц барінде мына фупкцинлар міндстті түрде болады: әлеумеггік, идеологиялык. экологиялык. Мемлцксттің кызметіи функ-цияға бөлудің кағидалары ор түрлі боладьт, олар халықаралык Ісү.кьтктык, мсмлекетаралық шарттарга сойкес дамып отырады.

Қазакста» Рсспубликасыныц  фупкциялары ішкі-сыртқы функция деп екі күрделі тоііқа бөліиіп чсрттелсді. Тұрақты жэне уақытіпа функііиялар адамдардың кұкығьщ қорғау, отан коргау, заңдылықты корғау - деген функциялар болады. Бұлардың мазмұны көбінесе жоғарыда көрсетілген функцияларга ұксас болып, солар арқылы орындалып жатады.

Мемлекеггік функциямен мемлекеттік  органдардын фускциясы де-геп заңды екі ұғым бар. Оларды жаксы ажырата білу керек. Мемлекетгік функция мазмүны жоне көлемі жағынан күрделі, барльтқ коғам бойын-ша зткарылатын кыумет. Мемлекеттік органдардыц функчіиясы өздерінІң көлемінде атқарылатын қызмет.

Мемлекеттің функцияларын іске исыру нысандары мен тэсілдері. Бұл қызметтің екі түрі болады: мсмлскеттік функііияны күкьтқтық ІІормалардыц шеңберінде орыидау ж^ІІе кұкыксыз жалпыла-ма іс-әрексттер аркылы фуикцияііыц дүрыс орыидалуына үлсс косу. Құқықтың шсцберіндс фумкцияны орындаудыц үш түрі болады: кукык шыгармашылык, кұкыкты іскс асыру, кұкықты корғау. уақытында кабылдау. Оисыз мемлекеттің қызметіне нұксан келуі мүмкін. Мысалы, наукастыц эиидемияға айналуымен калай күрссугс болады, сгерде нақты заң кабылданбаса.

Қукықгы іске асыру - бұл  істі орыидау мсмлскеттің үкіметінің міндеті. Үкімст тиісті Іюрмативтік акті қабыпдау керек. Онда жауапты субъектілер, не істеу керегі, оііың уақыты, материалдық негіздері толык көрсетілуі кажет. Бұл істі толық бакьілауға алу керек.

Қүкыкты корғау - бұл кызметті атқаратын органдар: сот, проку-ратура, ІІМ (МВД), МҚК (КГБ), т.б. Олардыц кызметінің багыттары: заидьілықгы, тэртіпті, адамдардың жоне заңды тұлгалардың бостандығы мен күкықгарын корғау азаматгық, кылмыстык істерді уакытында карап, кінэлі субъектілерді жауапқа тарту.

Нарықты экономикалық жүйеде шарттық байланыстың маңызы күшеюде. Сондыктан, мемлекеітін шарттық қатынасты рсттеп - баскару функциясы тиісті дэрежеде атқарылуы қажет.

Мемлекеттің функциясып қуқықсыз ретгеу кызмсттері: мсмлскеттік оргаидар фуикцияларды іске асыруда толып жатқан эртүрлі іс-әрекеттер жасап жатады. Сол іс-әрекеттсрді біріктіріп - кү-Қықсыз ретгеу қызметі дсп атайдьт. Олардың қоғамды баскаруда маңызы өтс зор.

Мсмлекеттің фуіікцияларын  орыидау тэсілдері; ерікті, еріксіз, ссидіру, нандыру (бүл жске тұлғаларға). Экономикалык тәсілдер: бол-жау, жоспарлау, кредит бсру, салықта жеңілдІк беру, алушыларды мо-нополистерден корғау.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

8 - Іакырыи. АЗАМАТТЫҚ  ҚОГАМ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ

МЕМЛЕКЕТ

1. Азамаггык  когам ,І,.ик қүқық ІІсІІ мемлекет туралы ІсорІІІІлар

Азаматтық коғам және күкыктык мемлекеттуралы толып жатқан ой-пікірлер, эр түрлі тсориялар бар. Бүл ой-пікірлердің, теориялардың көп болатыи себептері коғамдағы барлыктамтардың, ұлттардьщтоптардың мүдде-максатына катысты болуы. Тағы да бүл мәселе зр түрлі идеоло-гиямен, саяси партиялармсн байлаттысты болуы,