Есірткіге тәуелді адамдардың «мен» бейнесінің психологиялық ерекшеліктері

5. Есірткіге тәуелді адамдардың мінез-құлқында әлеуметтік белсендіктің төмендеуіне әкелетін тұйықтық, үндемеушілік сияқты бітістер анықталды.  К. Роджерстің «шынайы Мен» және «мұраттағы Мен» теориясы осы әдістеме көмегімен расталды. Оның салдары - тұлғаның өзін-өзі төмен бағалау, өзіне сенімсіздік. Бұл біздің «есірткіге тәуелді сыналушыларда қалыпты сыналушылармен салыстырғанда «Мен» бейнесінде өзін-өзі төмен бағалау, өзіне сенімсіздік ерекшеліктері басым» деген болжамымызды тағы да растады. Өз кезегінде бұл есірткіге тәуелді адамдардағы байқалған үрейдің жоғары деңгейінің себебін көрсетті. А тобы сыналушыларын бейімделмейтін жүріс-тұрыстың формасы болып саналатын есірткілік тәуелділікке алып келген басты себеп көзі осыдан деп тұжырымдаймыз. Сыналушылардың өздерінің ерік қасиеттеріне қанағаттанбаушылықты көрсетеді.

6. Жүргізілген тұлғалық дифференциал әдістемесі А тобы сыналушыларының өздеріне критикалық қатынасын, өзінің жүріс-тұрысына, жетістіктер деңгейіне, тұлғасының ерекшеліктеріне  қанағаттанбаушылықты, өзін қабылдаудың жеткіліксіз деңгейін көрсетті. Бұл нәтижелер біздің «есірткіге тәуелді сыналушылар қалыпты сыналушылармен салыстырғанда «Мен» бейнесінде өзін-өзі төмен бағалау ерекшеліктері басым» деген болжамымызды растады. Есірткіге тәуелді сыналушылардың бірнешеуінде мүмкін невротикалық немесе өз тұлғасының мәнсіздігіне байланысты мәселелер тобы бар екендігі мәлім болды. Психоактивті заттарға тәуелді адамдар өздерін қоршаған адамдар үшін тартымсыз сезінетіндігі анықталды. Сонымен бірге, есірткіге тәуелді  адамдарға қатысты қоғам мүшелерінің жатсынуы, бас тартуы көрінді. Есірткіге тәуелді адамдардың әлсіздік, тәуелділік, өз-өзіне сенбеушілік сияқты қырларды байқалды. Өзін-өзі қадағалаудың төмендігі, жүріс-тұрыстың тұрақсыздығы, сыртқы жағдайлар мен бағалауларға тәуелділік айқын көрінді. Есірткіге тәуелді адамдарда интроверттілік, белгілі бір пассивтілік байқалды. Осылайша, «есірткіге тәуелді сыналушылардың қалыпты сыналушыларға қарағанда өзінің «Мен» бейнесі пассивті рөлге ие» деген болжамымыз толықтай расталды.

Зерттелген мәселе бойынша  ұсыныстар:

1. Есірткіге тәуелді адамдарда анықталған жоғалған тұлғалық құндылық сезімін қайта орнына келтіру үшін оларға өз әлеуметтік және жеке даралық құндылығының қомақты дәлелі бола алатын жағдайларды жасауға тырысу.

2. Есірткіге тәуелді адамдарда анықталған өз «Мен» бейнесінің пассивті рөлін психотерапиялық және оңалту бағдарламалары аясында өзіне белсенді қатынасты қалыптастыруға бағыттау.

3. Есірткіге тәуелді адамдарда анықталған өзін-өзі бағалаудың төмендігін жақын адамдары тарапынан есірткіге тәуелді адамды тұрарлықтай ісі үшін мақтау жолымен көтеру ұсынылады. Қандай да бір тұрарлықтай істері үшін өзі үшін маңызды адамынан мақтау алған адамда талаптану деңгейін өсіп, қиынырақ істерге көшуге ынта пайда болады. Алайда мақтау қандай да бір есі шығып мәз болумен байланысты болмауы тиіс екендігі ескерілу керек.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  

 

 

Түйіндер.

 

ҚР Президентінің «Қазақстан – 2030» Қазақстан халқына Жолдауында негізгі жайлардың бірі ретінде нашақорлық және есірткі бизнесімен күресті ерекше көрсеткен.

Қазақстанды әлеуметтік модернизациялау аясында Қазақстанда  нашақорлық мәселесін шешудің конструктивті  бағдарламасын құру, медициналық-әлеуметтік оңалту іс-шараларының тиімділігін жоғарлату қажеттіліктері туындап отыр. Өйткені бұл мәселенің шешілмеуі мемлекеттің әлеуметтік жүйесіне зор қауіп әкеледі. Осыған орай есірткіге тәуелді адамдардың тұлғалық өзгерістерін зерттеу арқылы психотерапиялық амалдар мен оңалту бағдарламаларына тиімді өзгерістер енгізу мәселесі шешімін табуды қажет етеді.

Есірткіге тәуелді адамдардың тұлғалық өзгерістері есірткіге  тәуелділіктің қалыптасу барысында  психикадағы, «Мен» бейнесі, «тәндік Мен», «әлем бейнесінің» өзгерулерімен бірге жүреді.

Зерттеудің алдағы перспективалары осы өзгерулерді жетік білу арқылы психоактивті заттарға тәуелді адамдармен тиімді емдеу бағдарламаларын, жұмыс моделін құруды міндет етеді.

Осы бағыттағы зерттеулер мамандарға қазіргі қоғамның ең бір  күрделі және өзекті мәселесі - есірткілік тәуелділіктің қалыптасу мәселелері мен тиімді алдын-алу, психоактивті заттарға тәуелді адамдарды емдеу және оңалту  шараларын іздеу жолдарын  түсінуге көмектеседі деп сенеміз. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер тізімі

 

1. Ананьев Б.Г. Психология личности. Т.2. Хрестоматия. – Самара: Бахрах-М, 2002. - 299 с.

2. Ананьев В.А. Легальные и нелегальные наркотики. Практ.  руководство по проведению уроков профилактики среди подростков. Часть 1. - СПб.: ГМНПП ''ИМАТОН'', 2000. – 96с.

3. Андреева Г.М. Социальная психология: Учебник для высших учебных заведений. 5-е изд., испр. и доп. – М.: Аспект Пресс, 2005. – 363 с.

4. Балин В.Д. О структуре индивидуального сознания. Психологические проблемы самореализации личности/Под ред. А.А. Крылова, Л.А. Коростылевой. – Спб.: С.-Петербургский университет, 1997. – 638 с.

5. Бернс Р.В. Развитие Я-концепции и воспитание.- М.: Прогресс, 1986. – 551 с.

6. Бохан Н.А., Катков А.Л., Россинский Ю.А. Ранняя профилактика и необилитация больных опийной наркоманией. – Павлодар, 2005. – 276 с.

7. Братченко С.Л., Миронова М.Р. Личностный рост и его критерии // Психологические проблемы самореализации личности/Под ред. А.А. Крылова, Л.А. Коростылевой. – СПб.:С.-Петербургский университет, 1997. – 638 с.

8. Гиппенрейтер Ю.Б. Введение в общую психологию. Курс лекции. – М.: МГУ, 1988. – 350 с.

9. Гурвич И.Н.  Выводы  и   рекомендации   для   программ   первичной профилактики. — СПб.: Питер, 2000. - 187 с.

10. Джеймс У. Личность // Психология личности. Тексты/Под ред. Ю.Б. Гиппенрейтер, А.А: Пузырея. – М.: МГУ, 1982. – 366 с.

11. Ерышев О.Ф., Рыбакова Т.Г. Динамика ремиссий при алкоголизме  и противорецидивное лечение. СПб.: ПНИИ им. В.М. Бехтерева, 1996. – 190 с.

12. Кабанов М.М. Психосоциальная реабилитация и социальная психиатрия. – СПб.: ПНИИ им. В.М.Бехтерева, 1998. – 256 с.

13. Как построить свое Я?/Под ред.  Зинченко В.П. – М.: Педагогика, 1991.- 147 с.

14. Кон И.С. Окрытие «Я». – М.:Политиздат, 1978. – 188 с.

15. Кон И.С. Социология личности.- М.: Политиздат, 1967. -  397 с.

16. Корсаков С.С. Расстройство психической деятельности при алкогольном параличе и отношение его к расстройству психической сферы при множественных невритах неалкогольного происхождения // Классики русской медицины о действии алкоголя и алкоголизме: Избран.тр. / Сост. В.С. Воробьев. – М.: Медицина, 1988. – 680 с.

17. Краткий психологический словарь / Ред. - сост.  Л.А.  Карпенко:  Под          общ. ред.  А.В. Петровского, М.Г.  Ярошевского.  – 2  изд.,  расш.,          испр. и доп. – Ростов н/Д.: Феникс, 1998. – 149 с.

18. Кузьмина Т.И. О диагностике «Я-концепции» лиц с легкой умственной отсталостью // Специальная психология. – 2006. №3(9). – с. 37-58.

19. Леонова Л. Г.,  Бочкарева Н. Л.  Вопросы  профилактики  аддиктивного

поведения в  подростковом возрасте:  Учебно-методическое  пособие. -  Новосибирск: Новосибирский медицинский институт, 1998. — 228 с.

20. Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность. – М.: Политиздат, 1972. – 315 с.

21. Леонтьев Д.А. Очерки по психологии личности. – М.: Наука, 1977. – 245 с.

22. Личность: внутренний мир и самореализация. Идеи, концепции, взгляды/ Сост. Ю.Н. Кулюткина, Г.С. Сухобской. - СПб.: Тускарора, 1996. – 384 с.

23. Лурия Р.А. Внутренняя картина болезни и иатрагенные заболевания. 4-е изд. – М.: Медицина, 1977. – 112 с.

24. Лурия Р.А. Мозг человека и психические процессы. – М.: Институт философии АН СССР, 1962. - 315 с.

25. Малейчук Г.И. Специфика  границ Я на разных уровнях  организации личности // Психология в вузе. – 2006. - №4. – с. 23-31.

26. Маралов В.Г. Основы самопознания и саморазвития. – М.: Академия, 2004. – 256 с.

27. Менделевич В. Д.  Психология девиантного поведения. Учебн. пособ. – М.: МЕДпресс, 2001. - 432с.

28. Мерлин В.С. Проблемы экспериментальной психологии личности. – Пермь: Перский педагогический институт, 1970. – 294 с.

29. Методический сборник материалов по вопросам координации работы по профилактике и противодействию наркомании и наркобизнесу/Сост. Н.Н. Альтаева, О.В. Рыль. – Астана: 2006. – 210 с.

30. Михайлов Ф.Т. Общественное сознание и самосознание индивида. –М.: Наука, 1990. – 244 с.

31. Мухина В.С. Феноменология развития и бытия личности. – М.: МПСИ, 1999. – 250 с.

32. Мухина В.С. Феноменология развития и бытия личности. – Воронеж: МОДЭК, 2003. – 301 с.

33. Мясищев В.Н. Личность и неврозы. - Л.: Наука, 1960. – 251 с.

34. Немов  Р.  С.  Психология  //Общие  основы  психологии,  кн.1.  М.:          ВЛАДОС, 1999.- 688с.

35. Немов Р.С Психология: Учеб. для высш. пед. учеб. заведений. Т.3. – М.: ВЛАДОС, 2002. – 606 с.

36. Орлов А. Б. Психология личности и сущности человека: парадигмы, проекции, практики. – М.: Логос, 1995. – 367 с.

37. Профилактика подростковой девиации: теория и практика. Научное издание./Под ред. А.Н. Тесленко. – Астана: Центр СПС ИПКиПК СО, 2005. – 156 с.

38. Психология: 100 экзаменационных ответов/Под ред. Л.Д. Столяренко, С.И. Самыгина, С.К. Багадирова.-  М.-Ростов н/Д.: МарТ, 2005. – 224 с.

39. Психология: Учебник для высших педагогических учебных заведений/Под ред. А.В. Петровского,  М.Г. Ярошевского. – М.: Академия, 1998. – 644 с.

40. Ранняя  диагностика  злоупотребления  психоактивными  веществами  в   практике военно-врачебной экспертизы (методические указания). —  М.: Журавль, 2000. — 50 с.

41. Роджерс К. Взгляд на психотерапию. Становление человека. – М.: Логос, 1994. – 282 с.

42. Рубинштейн С.Л. Самосознание личности и ее жизненный путь./Психология личности. Т.2. Хрестоматия. - Самара: Бахрах-М, 2002. - 510 c.

43. Рубинштейн С.Л. Философская энциклопедия. Т.2. – М.: Наука, 1975. – 701 с.

44. Сафин В.Ф. Психология самоопределения личности: Учебное пособие. – Свердловск: СГПИ, 1986. – 329 с.

45. Спиркин А.Г. Сознание и самосознание. – М.: Политиздат, 1972. – 383 с.

46. Столин В.В. Самосознание личности. – М.: МГУ, 1983. – 351 с.

47. Столяренко Л.Д. Основы психологии. – Ростов н/Д.: Феникс, 2005. – 672 с.

48. Чеснокова И.И. Проблема самосознания в психологии. - М.: Наука, 1977. - 253 с.

49. Шабанов П.Д. Наркология: Практическое руководство для  врачей. - М.: ГЭОТАР-МЕД; 2003. –560с.

50. Шапарь В.Б. Практическая психология. Инструментарий. – Ростов н/д.: Феникс, 2005 г. – 768 с.

51. Шорохова Е.В. Психологический аспект проблемы личности// Теоритические проблемы психологии личности. – М.: Наука, 1974. – 447 с.

52. Эриксон Э. Жизненный цикл: эпигенез идентичности. // Психология личности. Т.1. Хрестоматия. -  Самара: Бахрах-М, 2002. – 581 с.

53. Юсупов О.Г. Пофилактика табакокурения, алкоголизма и наркомании среди детей и подростков: Методические рекомендации. – Павлодар: 2004. - 95 с.