Халықаралық интеграциялық үрдістер: тәжірибелері және мәселелері

Еуропалық интеграция Еуропалық көмiр және болат бiрлестiгiнiң құрылысынан, яғни сауда- экономикалық сферадан бастау алды. Бұл бiрiншi европалық сауда-экономикалық ансамбль ерiктi негiзде құрылып, бұл оның сәттiлiгiн түсiндiредi. ЕКББ жетiстiктерi Еуропалық экономиканың қауымдастық ұйымдастырылуына негiз салды. Бiр уақытта Еуроатом бiрлестiгi құрылды. [1, 23 б]

Интеграцияланып, Еуропа халықаралық қатынастардың және халықаралық құқықтардың субъектiсi сауда-экономикалық және валюталық қатынастарда орнын тапты. Ендiгi жерде Еуропалық саяси мәселесi тұр. Ал бұл Европалық интеграция тарихында ең күрделi мәселе.

Интеграция оған қатысқан мемлекеттердiң суверенитеттерiн бiрiктiру болып табылады. Басқаша айтқанда, мемлекет өзiнiң суверенитетiн сақтайды, бiрақ көп салада басқа мемлекеттердiң суверенитетiмен қауымдасады. Бұл ең алдымен сауда, рынок, экономика, валюта, сыртқы саясат, қорғаныс және қауiпсiздiктi тигiзiп отырады. Алдында бұл сала бойынша мәселелер ұлт үстiндегi органдарының құзырында болған.

Ұлттық және интеграциялықты бiрiктiру мәселесi күрделi болып отыр, яғни Еуропарламентпен қабылданатын заңдардың ұлттық заңдар үстiне басымды болу.

Толық ерiк-жiгерде  құралған интеграцияның мақсаты  аймақтық мемлекеттердiң және өмiрдiң  басқа аспектiлерiн реттеу. Сондықтан  да халықаралық экономикалық  интеграция көптеген мемлекеттердiң көзiн тiгiп, сөзсiз интеграция үрдiсiн бастаған басқа аймақтар мен мемлекеттерге үлгi нұсқасы ретiнде боуы мүмкiн. европалық интеграцияны әлемдегi интеграциялық үрдiстiң бөлiгi ретiнде қарастыру қажет.

Басқа да интеграциялық  аймақтық ұйымдар сияқты НАФТА экономикалық байланыстарды кеңейтуді мақсат етеді ,әсіресе өзара сауданы дамытқысы келді . НАФТА құрылған кезде қатысушы мемлекеттер арасында  жасалған ресми келісімде ұйымның негізгі мақсатары көрсетілген. [58, 154 б]

  -  еркін  сауда аймағында тиісті шарттардың  қойылуы

  -  инветицияның  мүмкіндіктерін ұлғайту

  -  мемлекеттердің  құқықтарын қорғау

  -  экономикалық  келіспеушілікті тұрақтандыру

  -  сауда-саттық  кезінде барьерлердің алынуы, осылайша  қатысушы мемлекеттер арсында  еркін сауданы құру

  -  келешек  көпжақты аймақтық ынтымақтасу  перспективасын құру.

Бүгінгі таңда қоғамдастық мемлекеттерінің  әлеуметтік-экономикалық дамуында жағымды  тенденциялар көрініс табуда. Мемлекеттердің экономикалық өсімін байқауға болады. Эконоикалық өсіммен байланысты мемлекеттер интеграциясы – осы  экономикалық өсімді қатайтудың бірден бір әдісі болып табылады. Интеграциялық үрдістердің негізі ретінде мемлекеттер мүдделерінің сай келуі мен көпжақты ынтымақтастықтың берер пайдасын көрсетуге болады. Неғұрлым мемлекеттердің әлеуметтік экономикалық даму деңгейлері жоғары және бірігуші мемлекеттер халықтарының діни-этникалық, әлеуметтік-мәдени менталитеттері жақын болса, соғұрлым интеграция тиімді болады.

ХХI ғ. аяғында интеграциялық үрдістер жақсы дамып, темп ала бастады. Бұрын  болмаған технологиялық үрдіс, әлемнің  саяси картасындағы түбірлі өзгерістер, әртүрлі континенттің әлеуметтік-мәдени болмысындағы күрделі қарама-қайшылықтар, бұрыннан қалған  көптеген шешілмеген міндеттер әлем мен қауымдастықты адам мен табиғатты сақтап қалу мәселелерінің тұтас кешені алдына әкеп тіреді. Осыған жауап ретінде әлемде интеграциялық үрдістер өсті, бірақ бұл сүрлеуде де адамзатты күрделі сындардың күтіп тұрғанын ұмытпау керек.

Интеграциялық үрдістер – жаңа әлемдік тәртіпті қалыптастырудың негізгі бағыттарының бірі болып отыр. Бірқатар елдер экономикалық интеграцияның алғашқы жолын өтіп қойды, дегенмен көптеген аймақтар оған әлі жақындаған да жоқ. ХХI ғ. бұл үрдістер ұлттық интернационалдық дамуға жаңашылдық  әкелетін  суперинтеграцияға біртіндеп өтуде. Интеграциялық құрылымдар бәсекені де, қарама-қайшылықтарды да, келіспеушіліктерді де жоймайды. Оның мүшелері арасында үнемі саяси және пропагандалық соққылармен алмасу болып отырады. Францияның белгілі саяси қайраткері Ж.-П.Шевеман ЕО-ң қызып тұрған кезінде жазғандай, АҚШ пен Жапония арасындағы қызығушылықтар қақтығысына қарамастан, «Еуропаны ығыстырып тастау тенденциясына ие нағыз американ-жапон  кондолиниумның туу қаупі бар». Сонымен қатар, интеграциялық үрдістердің  эффективтілігінің обьективті шекаралары да бар. Қазірдің өзінде олар  бірқатар сұрақтар тудыруда, мәселен  жүзжылдар бойы өмір сүріп  келе жатқан демократия  мен этноұлттық құрылымдардың тағдыры не болмақ? Халықаралық, ұлттық, аймақтық қауіпсіздіктің гарантиялары қаншалықты мықты?  Әртүрлі интеграциялық модельдерді ортақ әлемдік интеграциялық консорциумға айналдыру перспективасы қандай  және ұлттық мемлекеттер қайда кетеді? Әлемдік интеграциялық үрдістер – обьективті құбылыс, бірақ адамзат оларды жалпының қызығушылықтары мен  өз дамуының қауіпсіздігі үшін қолдануды үйретуі қажет.

Қолданылған әдебиеттер тізімі

1. XXI век: Европейский Союз и содружество независимых государств. М.,1998. С. 45-46.
2. Абрамова М.Г. Положение на рынке труда/Латинская Америка.1997.С.18-24.
3. Абрамова М.Г. Уругвай в системе Меркосур. 1997. С.52-57.
4. Авдокушин Е.Ф. Международная экономическая интеграция М.,1996.с.179-193
5. Авдокушин Е.Ф. Международные экономические отношения: Учебник. - М., - 1999. - 368 с.
6. Андронова В.П. Церковь и просвещение в Латинской Америке.М.,1972. С.87.
7. Баррос С. Основы южноамериканской интеграции. 1996. с.20.
8. В.А. Дадалко. Международные экономические отношения: Учебное пособие. – М.,- 2000. - 448 с.
9. Внешняя торговля государств Содружеств// Страны СНГ. – 2003. – М., - С. 178-273.
10. Дайнеко АЕ., Забавский Г.В. Расширение европейского союза, М., Изд-во деловой и учебной литературы. 2004,  334 С.
11. Договор об учреждении Евразийского экономического сообщества// Дипломатический вестник. – 2001. - №7. – С. 63-68.
12. Е.Ф. Борисов, Ф.М. Волков. Основы экономической теории: Учебное пособие. – М., - 1993. - 224 с.
13. Евдомиков А.И. Международные экономические отношения. - М., - 2003. - 552 с.
14. Европа и вызовы XXI века – М. : РАНИНИОН, 1993
15. Европейская интеграция и права человека – Ж.У. Ибрашев және т.б. – А. 1998 ж.
16. Европейский  союз: новый этап интеграции. Проблемно-тематический сборник. М., 1996 С. 78
17. Европейский союз на пороге ХХ века: выбор стратегии развития / под ред. Ю.А. Борко и О.В. Буториков – И., 2001
18. Европейский союз. Прошлое, настоящее, будущее/ Под ред. Борко Ю.А. – М., - 1994. – 390 с.
19. Журавская Е.Г. Региональная интеграция в развивающемся мире: немарксиские теории и реальность. – М., - 1990. - 152 с.
20. Зайцев И.Г. Латинская Америка: региональное сотрудничество и борьба за экономическую  самостоятельность.М.,1997. С.58.
21. Западная Европа: политическая и военная интеграция - М., 1984
22. Ибрашев Ж.У. Европейский союз и Казахстан – А., 2001
23. Интеграция в Западном полушарии на пороге ХХI века. Под ред. А.Н.Глинкина. М., 1999. С. 89.
24. Исингарин Н.К. Казахстан и содружества: проблемы экономической интеграции. Уч. Пособие.- Алматы, ОФ «БИС», -2000, с. 216
25. Казахстан и страны СНГ // Ежеквартальный журнал, №2, 2004г.
26. Кармен А. Латинская Америка становится все горячее. Столетие. 2007.8 февраля. С. 69.
27. Клаверн А. Латинская Америка на пути к открытому регионализму: Вопросы интеграции. 1997. С. 4-15.
28. Клочковский Л.Л. Экономический гегемонизм США и Латинская Америка. 2005. С. 57.
29. Кнеманген В. Внутренняя безопасность как сфера политики в процессе интеграции, Опладен, 2001г.
30. Коротченя И.М. Экономический союз суверенных государств: стратегия и тактика становления – Спб., 1995
31. Кудров В.М. Мировая экономика: Учебник. - М., - 1999. - 464 с.
32. Курс экономической теории/ Под ред. М.Н. Чепурина. – М., - 1994. - 467 с.
33. Латинская Америка: структурная перестройка хозяйства. М.,1994. С. 1-2.
34. Мартынов Б.Ф. Безопасность: латиноамериканские подходы.-М.,2000. С. 98.
35. Матлина А.А. Латинская Америка в меняющемся мире. М.,1992. С. 89.
36. Международные экономические отноешния: Учеб. Пособие/ Под ред. С.Ф. Сутырина, В.Н. Харламовой. – 1996. - 248 с.
37. Международные экономические отношения: Учебник/ Под ред. Ливенцева Н.Н. - М., - 2001. - 512 с.
38. Миклашевская Н.А., Холопов А.В. Международная экономика: Учебник. – М., - 1998. - 272 с.
39. Мировая экономика. Экономика зарубежных стран. Учебник / Под ред. д.э.н., проф. В. П. Колесова, д.э.н., проф. М. Н Осьмовой, М.: Флинта. Московский психолого-социальный институт, 2000, 480 с.
40. Мировая экономика: Учебник/ Под ред. проф. А.С. Булатова. - М., - 2000.- 734с.
41. Н.А. Назарбаев. Стратегия трансформации обществ и возрождение еврозийский цивилизации – А., 2000
42. Назарбаев Н.А.  Егемен Казахстан от 18 феварля 2006 года.
43. Основные экономические показатели стран Содружества независимых государств в 2001-2003// Вопросы статистики. -2003. - №6. – С. 68-71.
44. Послание Президента Республики Казахстан народу Казахстана// Казахстанская правда, 19 февраля №89  2009г.
45. Рогов С.М. США и интеграционные процессы в западном полушарии. 1998. С. 93.
46. С.В. Фомишин «Международные экономические отношения», 2004. стр.96
47. Семенов К.А. Международная экономическая интеграция. М.2000. С.20.
48. Социальная политика. Под. ред. Ю.А. Борко, М.В. Каргаловой, Н.А. Ковальского, М., 1996 г.
49. Социально-экономические развитие РК// Ежемесячный информационно-аналитический журнал. Алматы, №1,2004, с. 310-311
50. Статистика с стран СНГ //http: //| www.cisstat.c
51. Статистический ежегодник Казахстана: Статистический сборник. / под ред. К.С. Абдиева – Алматы: Агентство Республики Казахстан по статистике, 2002г. – 616 с.
52. Токаев К. Внешняя политика Казахстана в условиях глобализаций.- Алматы, - 2000. - 584 с.
53. Токаев К.К «Внешняя политика Казахстана в условиях глобализации», Алматы, 2000, стр.34, 116-117
54. Токаев К.К. Внешняя политика Казахстана в условиях глобализации- А., 2000
55. Топорнин Б.Н. Европейское право: Учебник. – М., - 1998. – 456с.
56. Фомишин С.В. Международные экономические отноешния. М., - 2004.- С.96.
57. Халықаралық экономикалық қатынастар/Оқу құралы-Мамыров Н.Қ. Мадиярова Д.М., Қалдыбаева А.Е -Алматы:Экономика-1998ж
58. Хам ван П. Новые устремления Европы в области обороны: последствия для НАТО, США и России – Б.м., б.н., 2000
59. Холопов А. Теории международной тоговли//МЭиМЭ, 1996, №4., С. 28-36.
60. Шишков Ю.В. и др. Западно-европейская интеграция. – М., - 1995. – 336с.
61. Шишков Ю.В. Интеграционные  процессы на пороге ХХI века.М.,2001. С89 
62. Шишков Ю.В. Интеграция и дезинтеграция: корректировка концепции// МЭиМЭО. – 1993. - № 10. – С. 33.
63. Шишков Ю.В., Евстигнеев В.Р. Реинтеграция постсоветского пространства и опыт Западной Европы.-М.,1994. С. 35.
64. Шмулевич В.А. Интеграция  как глобальная тенденция современности. М.,2000. С.8.
65. Щербанин Ю.А. Международные экономические отношения. Интеграция. – М., - 1997. – 128с.
66. Экономика: Учебник/ Под ред. доц. А.С.Булатова. 2-е изд., перераб и доп. – М., - 1997. - 816 с.
67. Экономическое развития регионов мира. Сборник научных трудов/ Под ред. М. Ашимбаева. – Алматы: ИМЭП, 2005, 160 с.
68. Якобайт К. Теория  региональной интеграции.-Берлин.:Германский фонд международного развития, 1995.-С.12.

Қосымша

ҚЫСҚАРТПАЛАР