Жоғарғы сынып оқушыларының қарым-қатынасының гендерлік ерекшеліктері

 

Кесте 9- Психологиялық жыныс пен мінездің басым тенденциялары арасындағы корреляциялық талдау нәтижелері

 

r эмп құрайды:
Экстраверсия/Психологиялық жыныс	-0,15094
Кенеттілік/ Психологиялық жыныс	-0,18125
Агрессивтілік/ Психологиялық жыныс	0,32283*
Ригидтілік/ Психологиялық жыныс	0,157653
Интроверсия/ Психологиялық жыныс	0,187191
Сензитивтілік/ Психологиялық жыныс	-0,247707**
Үрейлілік/ Психологиялық жыныс	- 0,308911*
Эмотивтілік/ Психологиялық жыныс	-0,00671

Ескерту: * - р=0,01 үшін айырмашылықтар маңызды, **- р=0,01 үшін айырмашылықтар маңызды.

 n=50 үшін критикалық мәндер тең:

r _кр = 0,23, Р 0,05 үшін

r _кр = 0,30, Р 0,01 үшін

Но болжамы келесі көрсеткіштер үшін қабылданады: экстраверсия/психологиялық жыныс, кенеттілік/ психологиялық жыныс, ригидтілік/ психологиялық жыныс, интроверсия/ психологиялық жыныс, эмотивтілік/ психологиялық жыныс. Бұл өлшемдердің корреляциясы маңызды емес.

Н₁ болжамы келесі көрсеткіштер үшін қабылданады: агрессивтілік/психологиялық жыныс, үрейлілік/психологиялық жыныс. Бұл шкалалардың корреляциясы р=0,01 деңгейінде  статистикалық маңызды болып табылады.

Сензитивтілік/психологиялық  жыныс шкалаларының корреляциясы жағдайында r _эмп = 0,248, яғни Н₁ болжамы p= 0,05 маңыздылық деңгейінде қабылданады.

Осыған байланысты біз  келесі қорытынды жасай аламыз:

- агрессивтілік шкаласы бойынша көрсеткіштің еселеуімен байланысты, маскулиділік көрсеткіштері артады және феминистілік көрсеткіштері кемиді (р=0,01), 

- сензитивтілік пен үрейлілік көрсеткіштері мінез-құлық қасиеттері ретінде артуымен байланысты – кері тенденцияны байқауға болады: феминистілік көрсеткшінің артуымен қатар мускулинділік қасиеттері кемиді.

2. Енді психологиялық жыныс пен агрессивтіліктің байқалу ерекшеліктеріің арасындағы байланысты тексеріп көрейік (түрлері бойынша).

Психологиялық жыныс пен агрессивтіліктің байқалу ерекшеліктеріің арасындағы байланыстың кореляциялық талдануы 10 кестеде берілген.

 

Кесте 10 - Психологиялық жыныс пен агрессивтілікті таныту ерекшеліктері арасындағы корреляциялық талдау нәтижелері

р эмп составило:
Физикалық агрессия/ Психологиялық жыныс	-0,33005*
Жанама агрессия/ Психологиялық жыныс	0,109408
Ашушаңдыққа бейімділік/ Психологиялық жыныс	0,059013
Негативизм/ Психологиялық жыныс	-0,156
Реніш/ Психологиялық жыныс	0,188344
Күмәндәнутік/ Психологиялық жыныс	-0,05854
Вербалды агрессия/ Психологиялық жыныс	-0,30641*
Кінә сезімі/ Психологиялық жыныс	0,316532

Ескерту: * - р=0,01  бойынша айырмашылықтар маңызды

n=50 үшін критикалық мәндер тең:

r _кр = 0,23, Р 0,05 үшін

r _кр = 0,30, Р 0,01 үшін

 

Но болжамы келесі көрсеткіштер үшін қабылданады: жанама агрессия/психологиялық жыныс, ашушаңдыққа бейімділік/психологиялық жыныс, негативизм/психологиялық жыныс, реніш/психологиялық жыныс, күмәндәнутік/психологиялық жыныс. Бұл көрсеткіштердің корреляциясы маңызды емес.

Н₁ болжамы келесі өлшемдер үшін қабылданады: физикалық агрессия/психологиялық жыныс, вербалды агрессия/психологиялық жыныс, кінә сезімі/психологиялық жыныс. ЧКінә сезімі психологиялық жынысқа тікелей тәуелді, ал физикалық агрессия мен вербалды агрессия – психологиялық жыныстан кері байланыста сипатталады.

Сонымен, психологиялық жыныс көрсеткіштері феминистілікке қаншалықты жақын орналасқан болса, кінә шкаласы бойынша көрсеткіштер соншалықты жоғары екендігі, және психологиялық жыныс көрсеткіштері маскулинділікке қанлашықты жақын болса, физикалық және вербалды агрессия шкалалары соншалықты жоғары болатыны  анықталып отыр.

Қорыта келгенде, біз тұлғаның гендерлік ерекшеліктері (психологиялық жыныс) мен қарым-қатынас барысында агрессия танытылуының арасында байланыс бар екендігі туралы болжамның расталауын анықтадық.

 

3. Псхологиялық жыныс пен конфликтілік жағдайлардағы қарым-қатынас стратегиялары арасындағы байланысты тексеріп көрейік.

Біз екі жеке болжам ұсынып отырмыз:

Психологиялық жыныс пен конфликтілік жағдайлардағы қарым-қатынас стратегиялары арасындағы корреляциялық талдау нәтижелері 11 кестеде берілген.

 

Кесте 11. Психологиялық жыныс пен конфликтілік жағдайлардағы қарым-қатынас стратегиялары арасындағы корреляциялық талдау нәтижелері

r эмп құрады:
Бәсекелестік/Психологиялық жыныс	- 0,40678*
Ынтымақтастық/Психологиялық жыныс	0,041564
Компромисс/Психологиялық  жыныс	0,041564
Қашқақтау/Психологиялық жыныс	0,001898
Бейімделу/Психологиялық жыныс	0,329898*

Ескерту - * р=0,01 үшін айырмашылықтар маңызды

n=50 үшін критикалық мәндер тең:

r _кр = 0,23, Р 0,05 үшін

r _кр = 0,30, Р 0,01 үшін

 

 Но болжамы келесі көрсеткіштер үшін қабылданады: компромисс/психологиялық жыныс, Қашқақтау/психологиялық жыныс. Бұл өлшемдердің корреляциясы маңызды емес.

 

Н₁ болжамы келесі көрсеткіштер үшін қабылданады: бәсекелестік/психологиялық жыныс, бейімделу/психологиялық жыныс. бейімделу психологиялық жынысқа тікелей байналысты, ал бәсекелестік психологиялық жыныстан кері байланыста орналасқан. 

Сонымен, психологиялық жыныс көрсеткіштері маскулинділік көрсеткішіне қаншалықты жақын болса, қарым-қатынас барысындағы конфликтілік жағдайларында бәсекелестік сияқты тсратегиясы соншалықты жиі таңдалады, бұл жағдай ер адамдар гендеріне тән сипат болып табылады. Және психологиялық жыныс көрсеткіштері  феминистілік көрсеткіштеріне қаншалықты жақын болса, қарым-қатынас барысындағы конфликтілік жағдайларында бейімделу стратегиясы таңдалады, бұл стратегия әйелдер гендеріне тән қасиет болып табылады.

Біз конфликтілік жағдайлардағы мінез-құлық пен  тұлғаның гендерлік ерекшеліктерінің арасында байланыс бар екендігі туралы болжамының расталуын алдық. 

 

Биологиялық жыныс пен мінез-құлықтың басым  тенденцияларының арасындағы байланысты тексерейік.

 

Біз корреляция коэффициентінің эксперименталдық мәнін Exсel бағдарламасының көмегімен есептедік, мұнда жігіттерге 1 санын, ал қыздарға 2 санын кодтық белгі терінде тағайындадық. Бұл атаулы шкаланы (жыныс) реттік шкалаға ауыстыру процедурасы орынды және бізге Спирменнің корреляциялық коэффициентін қолдануға мүмкіндік береді.

Биологиялық жыныс пен  мінез-құлықтың басым тенденцияларының арасындағы корреляциялық талдаудың нәтижесі 12 кестеде беріледі.

 

Кесте 12 Биологиялық жыныс пен мінез-құлықтың басым тенденцияларының арасындағы корреляциялық талдаудың нәтижесі 

 

r эмп құрады
экстраверсия/биологиялық жыныс	-0,27
кенеттілік/ биологиялық жыныс	0,047
агрессивтілік/ биологиялық  жыныс	0,077
ригидтілік/ биологиялық  жыныс	-0,129
интроверсия/ биологиялық  жыныс	-0,1
сензитивтілік/ биологиялық  жыныс	-0,327
үрейлілік/ биологиялық  жыныс	-0,278
эмотивтілік/ биологиялық жыныс	0,02

 
Ескерту - * р=0,01 үшін айырмашылықтар маңызды

n=50 үшін критикалық мәндер тең:

r _кр = 0,23, Р 0,05 үшін

r _кр = 0,30, Р 0,01 үшін

 

 

Н₁ болжамы сензитивтілік/биологиялық жыныс корреляциясы үшін қабылданады, яғни жоғары деңгейлі сензитивтілік қыздарға тән сипат, бұл жағдай гендерлік мінез-құлық туралы көзқарастарға сәйкес келеді.

Барлық басқа корреляциялар  үшін Но болжамы қабылданады. Сонымен, жігіттерге басым жағдайларда тән болады деп есептелетін агрессивтілік анықалған жоқ, және әйелдерге тән сипат болып есептелетін үрейліліктің биологиялық жыныспен корреляциясы бар.

 

Биологиялық жыныс пен агрессивтілікті таныту ерекшеліктері арасындағы байланысты тексерейік.

Биологиялық жыныс пен агрессивтілікті таныту ерекшеліктері арасындағы корреляциялық талдау нәтижелері 13 кестеде беріледі.

 

Кесте 13 Биологиялық жыныс пен агрессивтілікті таныту ерекшеліктері арасындағы корреляциялық талдау нәтижелері

r эмп құрады:
Физикалық агрессия/биологиялық жыныс	0,23
Жанама агрессия/ биологиялық жыныс	-0,29
Ашушаңдыққа бейімділік/ биологиялық жыныс	-0,13
Негативизм/ биологиялық  жыныс	-0,11
Реніш/ биологиялық жыныс	-0,17
Күмәндәнутік/ биологиялық жыныс	0,12
Вербалды агрессия/ биологиялық жыныс	-0,17
Кінә сезімі/ биологиялық жыныс	-0,17

 

Ескерту - * р=0,01 үшін айырмашылықтар маңызды

n=50 үшін критикалық мәндер тең:

r _кр = 0,23, Р 0,05 үшін

r _кр = 0,30, Р 0,01 үшін

 

Сонымен, маңызды корреляциялық байланыс анықталмағандықтан барлық шкалалар үшін Н₀ болжамы қабылданады. Бұл түрлі агрессиялардың танытылуы арасында айқын тәуелділіктер мен байланыстар жоқ екендігінің белгісі.

 

 Биологиялық жыныс пен конфликтілік жағдайлардағы қарым-қатынас стильдері арасындағы байланысты тексерейік

 

Биологиялық жыныс пен  конфликтілік жағдайлардағы қарым-қатынас  стильдерінің корреляциялық талдау нәтижелері 14 кестеде берілген

 

Кесте 14 Биологиялық жыныс пен конфликтілік жағдайлардағы қарым-қатынас стильдерінің корреляциялық талдау нәтижелері

р эмп құрады:
Бәсекелестік/биологиялық жыныс	0,16
Ынтымақтастық/ биологиялық жыныс	-0,12
Компромисс/ биологиялық  жыныс	-0,28
Қашқақтау/ биологиялық жыныс	0,24
Бейімделу/ биологиялық жыныс	-0,06

 

Сонымен,  Н₁ конфликтілік жағдайлардағы мінез-құлық пен агрессия таныту ерекшеліктері және биологиялық жыныс арасындағы байланыстың бар екендігі туралы болжам растлған жоқ. 

 

2 тарау бойынша  қорытындылар:

1. Зерттелген жоғары сынып оқушыларының бірсыпырасы (жігіттер де, қыздар да) тұлғаның андрогинді түріне жататынын анықтадық, бұл жағдайда феминистік және маскулиндік қасиеттер тән болып табылады, ал жігіттердің феминистілік\мускулинділік қатынастығы маскулиндік қасиеттері айқын байқалады, ал қыздардың – феминистік қасиеттері. 
2. Айқын байқалатын маскулиндік немесе феминистік таза түрлері өте аз анықталды, бұл зерттеінушілердің жас шамасымен (тұлғаның идентификациясы бұл жас шамасына қарай аяқтала қоймайды) және қазіргі заман қоғамындағы жыныстық-рөлдік дәстүрлі стереотиптері айқындығын жоғалтуымен байланысты болуы мүмкін. Сонымен қатар басқа психологиялық факторлардың әсері болуы мүмкін, ол үшін арнайы зерттеулер жүргізу қажет. 
3. Біз жігіттер мен қыздар арасындағы қарым-қатынас пен агрессиялық танытуының арасында айырмашылығы бар екендігі туралы болжамның расталауын анықтадық. Жігіттер қарым-қатынас барысында қыздармен салыстырмалы түрде қарастырғанда, агрессивтіліктің жоғары деңгейін танытуға бейім.
4. Конфликтілік жағдайлардағы стратегиялар қатарынан қыздарға қарағанда жігіттер бәсекелестік және қашқақтау стратегиясын жиі қолданады, ал қыздар, жігіттермен салыстырмалы түрде қарастырғанда, компромисс стратегиясын жиі қолданады.
5. Біз конфликтілік жағдайлардағы қарым-қатынас, агрессияны таныту ерекшеліктері мен гендерлік ерекшеліктер (психологиялық жыныс) арасында байланыс бар екендігі туралы болжамның расталуын анықтадық.