Мектеп оқушыларына ұлттық тәрбие берудің теориялық негіздері

Сабақты қорыту:

Міне, балалар, бүгінгі біздің өткен сабағымыз Ә.Сәрсенбаев ағамыздың «Сәулелі жұлыз іздеген адам» әңгімесі

Әңгменің негізгі кейіпкері  Ыбырай Алтынсарин атамыз екен.

Ол 1841жылы 20 қазанда қазіргі Қостанай облысы, Қостанай ауданында дүниеге келеді.

Ыбырай атамыз қазақ  балаларына арнап 1864жылы мектеп ашады, орыс графикасы негізінде қазақ шәкірттеріне арнап алғаш оқулықтар жазды.

Ыбырай Алтынсаринның  өткен сыныптарда бірнеше шығармаларымен таныс болатынбыз. Аталық: «Кел, балалар, оқылық», «Таза бұлақ», «Өнер–білім бар жұрттар» деген шығармаларымен таныспыз. Бұл щығармаларының мазмұны, тәрбиелік мәні өте зор.

Әңгімені «Үлкен ғалым  адам», «Алғашқы кездесу», «Кел, балалар, оқылық» деген бөлімдерге бөліп, әр бөлімді әңгімелеуге болады. «Сәулелі жұлдыз» тіркесі оқу, білім мағынасында. Ақыры мақсатына жетті. Мектеп ашып, қазақ балаларын білім нәрімен сусындатты.

Сендер егеменді елімізде оқып жатқандарың үшін мақтан етулерің қажет.

Сендер де Ыбырай атамыз сияқты ақылды, білімді, ағартушы болыңдар.

Сабақты бекіту:

Оқушыларды бағалау, мадақтау, марапаттау.

Сабақтың тақырыбы: Абайдың қара сөздері (Жаңа оқыту тәсілдерімен).

Сабақтың мақсаты:

1. Абай кім? Абайдың  өміріне қысқаша мағлұмат беру. Қара сөздерді мәнерлеп оқу,  қара сөздердегі нақыл сөздерді  танып-білу, нақыл сөздің бүгінгі  өмірмен байланысы.

2. Оқушыларды, білім сапасын, сөйлеу тілін дамыту, сөздік қорын молайту, ойлау, көру, сезіну, қабылдау қабілеттерін дамыту.
3. Тәрбиелік мәні жақсы мен жаман әдет-қылықтарды ажырата білуге, өздігінен талпынып жауапкершілікті сезінетін өенегелі тұлғаны тәрбилеу.

Сабақтың түрі:     Жаңа білім беру.

Сабақтың әдісі:     Сұрақ-жауап, ізденушілік, көрнекілік.

Көрнекілік: Абайдың суреті, тірек сызба, нақыл сөздер, мақал- мәтелдер, сөзтізбек.

Сабақтың барысы:        

І. Ұйымдастыру кезеңі:

 а) амандасу 

 б) танысу

ІІ. Қайталау немесе еске түсіру.

а. “Кім тапқыр” ойының өткізіп, сөзтізбекті шешу:

1. Дүниедеге ең асыл да қымбатты адам кім? (Ана).
2. Шегені қыбырғаға кіргізетін зат (Балға).
3. Түнді жарық ететін не? (Ай).
4. Қозының енесі (Қой).

Жауабын балалар жылдам ойлап тауып, тақтаға кезегімен  шығып босторкөздерді толтырып жазды.

Сөздің ортасынан Абай есімі шықты. Балаларға шыққан сөзді  оқыттым, оқушылар “Абай” деп оқыды.

ә. Абайдың суретін  көрсете отырып өмірбаянын айту.

ІІІ. Жаңа сабақ

1. Абай туралы не білеміз?

Оқушының ойы. Дәптерлерінде өздері орындайды.

 

		Зере
			Ұлы ақын
Ұлжан	Абай
Құнанбай			Қыс
Ибраһим		Күз	Жазғытұры

 

2. “Әдептілік, ар-ұят–адамдықтың белгісі. Тұрпайы мінез тағы жат надандықтың белгісі дегендей”.

(Тақтада жазу ілініп  тұрады)

Оның мағынасын ашу.

–Яғни адамның ең бірінші қасиеті не?

–Әдептілік, ар-ұят.

–Әр (істі істегенде) жерде жүргенде әдебінді, әдепті бала екендігінді көрсету керек екенсің.

–Әдепті бала дегенді қалай түсінесің?

–Оқушының жауабы.

Абайдың отыз сегізінші  қара сөзінен: Қара сөзде адам баласын  қорқылатын үш нәрсе бар. Ол надандық, екінші еріншектік, үшінші золымдық.

Қара сөзді оқу және талдау.

Надандық–ғылым-білімнің жоқтығы.

Залымдық–адам баласының дұшпаны.

Білімсіздік–хайуандық

талапсыз		жігерсіз
	еріншек
ұясыз		кедейлік

 

4. “Еріншек бала” туралы көрініс. (Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту үшін алдын-ала тапсырма берілген).
5. Топпен жұмыс:

1 топ. Еріншектік туралы  мақал-мәтел.

2 топ. Надандық және залымдық туралы.

3 топ. Білімді, білімсіз  адам туралы.

 

ІІІ. Қорытынды.

ІҮ. Бағалау.

Ү. Үй тапсырмасын талдау.

 

Қазақ сахарасының жұлдыздары

 

Сабақтың мақсаты: оқушылардың  сөздік қорын кеңейту, байланысытырып сөйлеуге жаттықтыру, оқушылардың ой-өрісін, тілін дамыту, алған білімді жинақтау, батырлыққа, ерлікке, елін сүюге тәрбиелеу.

Көрнекілігі: сөздіктер, мақал-мәтел кітапшалары, модульдік кесте, жеке сөздер (қазақ, сахара, жұлдыздар); «Қазақ халқының жұлдыздары» деген кестелі сөздік, ақын-жазушылардың суреттері; «Педагогика тағылымы» кітабынан Абайдың аталы сөздері.

Сабақтың  түрі: Модульдік қайталау сабағы.

Әдісі: Ұжымдық  оқыту әдісі

Барысы:

1.Ұйымдастыру кезеңі

2.Үй тапсырмасын тексеру

Сұрақтар:

А)ХХ ғасырдың екінші жартысында қазақ жерінен  шыққан қандай ақын-жазушыларды білесіңдер? (Абай, Ыбырай, Шоқан)

Ә) Абай кім? Ыбырай кім? Шоқан кім болған? (Абай-ақын, Ыбырай-тұңғыш педагог, Шоқан-ел тарихын зерттеуші ғалым).

Б)Олардың  халқына сіңірген еңбегі? (Абай-халықты  оқуға, білімге шақырады, сол тақырыпта  өлеңдер жазған; Ыбырай- мектеп салдырып, балаларды оқытқан, оқулық жазған; Шоқан- өз елінің тарихын, салт-дәстүрін зерттеп, орыс халқына таныстырған).

В) Шоқан қай  жерде, қай қалада оқыған? (Омбыдағы кадет корпусында офицерлер училиесінде оқыды).

Г) Ыбырай қай жерде оқыды? (Орынборда, мұғалімдер семинариясында оқыды).

Д) Ыбырайдың  қандай өлеңдерін білесіңдер?

Е) Абайдың қандай өлеңдерін білесіңдер?

Ж) Абай қай  жерде оқыды? (Семейде Ахмет-Риза медресесінде, одан орыстың Приходская школасында оқыды).

 

3.Тақырып бойынша жұмыс.

А) Сөздік жұмыстар, әр топқа бір-бірден сөздер беріп, оған ереже шығару

І топ    ІІ топ  ІІІ топ  ІVтоп

«қазақ»  «сахара»  «жұлдыздар» (сөз тірексі)

«Қазақ сахарасының  жұлдыздары» (бір оқушы әр топтан жауап береді)

І топ

          Қазақ

 

Ержүрек батырлар        қаз+ақ сөздерінің қосындысынан

деген сөз     шыққан (Абай)

Ертедегі  ру-тайпалардың

аты (сақ, аз, қазар)

 

Қазіргі кезде:

 

        Қазақ

 

 

Халық      ұлт     мәдениеті бар

Тарихи тілі бар  жері бар

Тарихи шежіресі бар

 

Ереже: Қазақ  дегеніміз–өзінің ұлттық тілі бар, мәдениеті бар, жері мен тарихи шежіресі бар халық.

 

ІІ топ:

Сахара

 

 

Ауасы ыстық      ұшы–қиыры жоқ меңіреу дала

Енсіз дала        қазақ халқының

     Шөл жер    отырған орны

 

Ереже: Сахара дегеніміз–ұшы–қиыры жоқ, ауасы ыстық әрі шөлді қазақ халқының қоныстанған жері.

 

ІІІ топ:   аспандағы дене

   

жарық сәуле көзі  Жұлдыздар     адамдар

 

білімді оқыған адамдар

 

 

ІVтоп:   тарихи шежіресі бар

қазақ халқының      сәулелі, оқыған, білімді

ұшы –қиыры       адамдар

жоқ жері

 Қазақ сахарасының жұлдыздары

 

Ереже: Қазақ  сахарасының жұлдыздары дегеніміз–қазақ халқының ұшы–қиыры жоқ жерінен шыққан, тарихи шежіресі бар, жарық сәулелі, оқыған, білімді адамдар (тақтадан дәл осындай схемалы–сөздік көрсетіліп, хормен оқылады).

Ең соңғы топтың сөздігі көрсетіледі, ал жеке сөздерді сөздік кітапшалардан оқып, түсіндіріледі, дәптерлеріне сызылады.

Ә) Әр топ осы ақын–жазушыларға байланысты кітаптан жазылған әңгімелердің мазмұнын айтуға жаттығады.

І топ: Шоқан Уалихановтың «Қырдың жас түлегі» әңгімесін  оқып, әңгімені 5–ке бөліп, мазмұнын айтады.

ІІ топ: Ыбырай Алтынсарин туралы жазылған «Сәулелі жұлдыз іздеген адам» әңгімесін 4 бөлікке ішінара бөліп айтады.

ІІІ топ: Абай Құнанбаев  туралы жазылған «Әке арманы» мәтінін  бөліп, мазмұнын айтады.

ІVтопқа: «Педагогика тағылымы» кітабынан әр оқушы екі–екіден Абайдық нақыл сөздерін тауып дайындайды. Абайдың нақыл сөзі оқу–білімге, адамгершілікке, өнерге арналып жазылуы мүмкін. Мысалы: «Ғылым таппай мақтанба, Орын таппай баптанба».

Түсіндірмесі бос уақытта  өткізбей, білімге көңіл қой деген  мағына береді.

«Әсемпаз болма әрнеге,

Өнерпаз болсаң арқалан.

Сен де бір кірпіш дүниеге

Кетігін тап та, бар  қалан!»

Түсініктеме: мамандық таңдауға, сол мамандықтың иесі болып өз орнын табуға үйретеді, шақырады (мал дәрігері, мұғалім, дәрігер т.б.).

Б) Осы мәтін бойынша  әр топтың сұрақ қоюшысы бір–бірден қарсы топқа сұрақ қояды. Қарсыластары бір–бірімен ақылдаса отырып, бір адамды ғана сұраққа дайындайды.

1) Тақтамен жұмыс және дәптермен жұмыс (үйге алдын–ала кесте сызып келуге тапсырма берілген). «Қазақ сахарасының жұлдыздары» модульдік кестеге түсіру.

 

Элементтері	Шоқан	Ыбырай	Абай
Элементтердің қызметі	Зерттеуші, саяхатшы	Мұғалім, педагог–инспектор	Ақын, сазгер
Элементтердің байланысы	Ш	Ы	А
Байланыстың қызметі	Ел тарихын  зерттеп оқуға, білімге шақыру
Жүйенің қызметі	Халықтың  көзін ашу
Байланыс  нормасы	Ел ішіндегі заңдар сақтау, қоғам заңын ескерту.
Әдістер	Зерттеу, саяхат	Ұйымдастыру, оқыту	Тәрбиелеу, оқыту
Нәтиже	Елін зерттеу	Білім беру	Өлең жазу

 

Бұл кестені  құрастыруда әр топтан 1оқушы шығып кестенің екі жолын толтырады.

4.Бекіту.

Сұрақтар:

1.Шоқан кім? Оның халыққа тигізген пайдасы?

2.Ыбырай кім? Оның халыққа тигізген пайдасы?

3.Абай кім? Оның халыққа тигізген пайдасы?

Мақал: «Білімдіден  шыққан сөз, талаптыға болын кез (Абай). Осы мақалдыың мағынасын  қалай түсінесіңдер?

5.Қорытынды шығару. Оқушылар өздері сабақта не істегендерін, қандай нәтижеге жеткендерін айтады. Мысалы:

1. Сабақта сөздік жұмысын жүргізіп, ереже шығарады

2. Мәтіндерді ауызша баяндап береді.

3.Мақалдар жарысы болады.

4. «Қазақ сахарасының жұлдыздарын» модульдік кестеге түсірдік.

5.Жаңа проблемаға көштік. Абайдан кейінгі ақындар кімдер?

6. Үйге тапсырма беру.

Жаңа проблема бойынша: Абайдан кейінгі қазақ даласынан шыққан ақындар мен жазушыларды іздестіру, соның ішінде С.Торайғыорв турады мәліметтер жинау.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

Мектеп оқушыларының тәрбиесінде халықтық педагогика идеяларын  пайдалану нәтижесінде біз олардың  бойындағы еңбексүйгіштік, адамгершілік қасиеттерін оятамыз. Мектептерде  халық педагогикасы идеяларын оқу–тәрбие процесінде белгілі бір шарттарды талқылағанда, оқушылар тәлім–тәрбиесінде бірқатар оқу жүйесінің жспарын енгізіп, қазіргі жастарды шын осы халық педагогикасы идеяларын қолдана отырып, оны әр пән негізінде қолдануы қадағаланып отырса, қазақ жастарының, мектеп оқушыларының адамдық қасиеттерін қалыптастырар едік.

Халық педагогикасының  тарихын зерттеу, оның мағұлматтарын  бүгінгі және болашақ ұрпақтың игілігіне  айналдыру, салт–санамызды, әдет–ғұрпымызды, ұлттық дәстүрімізді өскелең өмір талаптарына  сай жүзеге асыру–аса басты міндеттердің бірі.

Халық педагогикасының  мақсаты бірнеше ғасырға созылған халық тәжірибесіне сүйене отырып, болашақ ұрпақты еңбекке, өмірге ең жоғарғы адамгершілік, имандылық  қасиеттерге тәриелеу. Олай болса, өскелең  ұрпақты терең педагогикалық, психологиялық ойлармен, теориямен, халқымыздың бай тәжірибесімен таныстырудың ролі өте зор.

Осындай ұрпақтан–ұрпаққа жалғасын тауып келе жатқан, тектілікті танытатын, туыстық қатынастар қазақ  халқының дәстүрлі педагогикалық мәдениетінің жоғарлылығын, ұлттық тәрбие кеңістігінің ауқымдылығын, халқымыздың өмірден түйген мол парасат–пайымын, ұстаздық даналығын, кемеңгерлігі мен мәрттігін аңғартады.