Дәрістер ша "Педагогикаға"

Ішкі Мотивтерге қатыстылары мыналар: адамды оқу  іс - әрекетіне өз мақсаты ретінде  талпынуға бағыттайды. Мысалға білімнің өзіне қызығушылық, оқуға қызғу, мәденй деңгейін жетілдіруге ұмтылу, оқу процессінің барысында осындай Мотивтер болса, ондай жағдайда ішкік күштердің қарам  - қайшылығы туындамайды. Әрине бұл мәселеде оқу процессінің барысында кездесіп белгілі бір күш салуды қиындықтар ықпал етеді. Бірақ бұл ішкі қарама – қайшылықты басу үшін салынған күш емес керісінше сыртқы қарама – қайшылықты жеңу мақсатында жүргізілетін әрекет болып табылады. Педагогикалық көзқарас тұрғысынан бұл жағдай оптималды болып есеептелінеді. Ішкі Мотивтерді қалыптастыру педагогтың маңызды міндеті болып саналады. Олар тәрбиелеудің барысында қатысушылардан оның мақсатының қалыптасуын, қызығушылықтары мен идеалдарының қалыптасуын талап етеді.

Белгілі бір  заттар, белгілі бір жағдай не болмаса  әрекет іс - әрекеттің Мотиві ретінде қалыптасса. Егер бұлар адамның белгілі бір белсенді әрекетінің көздерімен байланысты болса. Бұл көздер негізгі үш категорияға бөлінуі мүмкін.

1. ішкі көздер – адамның қажеттілігі ретінде анықталады. Қажетіліктердің арасында оқу процессін жеделдету үшін белсенділік және ақпараттық қажеттіліктер ерекше рөл атқарады. Ақпарақа деген адамнның қажеттілігі адамды сыртқы дүниеден бөліп тастаған кезде ерекше байқалады. (мысалыға дыбыс өткізбейтін бөлмеге қамап қойу)  Нәтижесінде интеллектуалдық, эмоционалдық және  еріктік қйындықтарға тап болады: ақыл – ойдың бұзылуы, жайсыздық, өзін - өзі ұстайалмаушылық, апатия , еріктік іс - әрекеттерді орындай алмаушылық кей кездерде жүйелі ойлаудың бұзылуы, галюциасиялар пайда болу. өмір сүру жағдайындағы ақпараттан шектелу адамды кері жағдайға алып келеді. Қоғамдық ортада қалыптасқан қажеттіліктердің арсында  оқу процессінің жедел жүруіне танымдық  қажеттіліктер ерекше рөл атқарады. Бұл қажеттіліктерге білімге дегн құштарлық, қоғамға пайда келтірсем деген ұмтылыс, қоғамдық жоғары жетістікке жету.
2. сыртқы көздерге – адамның өмір сүруінің барысындағы қоғамдық жағдайы. Бұған жататындары талаптар, күту, мүмкіндіктер.

Талап  - адамнан  белгілі – бір іс - әрекеттің  формасы мен түрін   талап  етеді. Жоғары оқу орыны студенттен белгілі бір уақытта келіп, лекция тыңдап, семинарға қатысып, емтихан тапсыруды талап етеді. Қоғам адамнан  белгілі бір адамдармен қарым – қатынаста моральдық ережелерді сақтауын, белгілі бір жұмыспен айналысуын талап етеді.

Күту   -  бұл қоғамдық ортаның белгілі бір тұлғадан сол тұлғаға сай деп күтілетін іс - әрекетпен қарым – қатынасының деңгейі. Талап қойудан басқа күту қоғамдық іс - әрекетте ортақ жағдайды қалыптастырады және бұйрыққа қараған нәтижелі ықпал етеді.

Мүмкіндіктер – белгілі бір іс - әрекетті орындауға деген жасалынған жағдай. Мысалыға жақсы жабдықталған үй кітапханасы адамды оқуға деген қызығушылығын арттырады, және соған мүмкіндік береді.  Психологиялық зерттеулер көрсеткендей адамның іс - әрекеті көбінесе объектиптік мүмкіндіктерге байланысты.(оның жек тұлғалық қасиеттері мен алдыңғы өмірлік ұстанымдары қалыптаспаған болса ерекше ықпал етеді). 

3. Жеке тұлғалық көздер – қызығушылықтармен, алға ұмтылумен, дүниеге көзқарастарымен, сенімдерімен, өзіне, қоғамға деген қатынасымен анықталады. Бұл белсенділік көздерін құндылықтар деп атайды.  Олардың қатарын өзін - өзі жетілдіру, белгілі бір қажеттіліктерді қанағаттандыру, өмірлік идеялдармен мен образдар жатады.

Аталмыш іс - әрекет көздері түрлі жақтарынан, әртүрлі  деңгейде адамдарда байқалады. Алайда барлық іс - әрекет оқу формасы ретінде жүрмейді.  Бұл үшін адамның қажетттіліктер, талааптары, күтілетін жағдайлары, мүмкіндіктері, қоршаған орта, оның жеке құндылықтары және сенімдері. Оның іс - әрекеттерінің ішкі, сыртқы ықпалдарының барлығы оқу процессімен бір жағынан байланысты болып тұруы керк (нәтижесімен, мақсатымен, процессімен) не болмас барлық жағыменнен. Осы кезде оқу іс - әрекетінің бұл жағы қажетті іс - әрекетке итермелеп отыратын Мотивтерге айналады. Бұл процесс Мотивтендірілген деп аталынады. Оқу сапасы қандай Мотивтермен байланысты және қандай іс - әрекеттің көздеріне қатысы бар. Мысалыға Мотивтің сапасы оқудың нәтижесін жақсартатын болса бұны ынталандыру үшін ішкі көздерге ықпал етіледі. Мұнда оқуда жетістіктері үшін дипломдар, қоғамдық құрметтер көрсетілу т.б. жұмыстар жүргізеді.

Сыртқы стимулдарды  пайдалану талапқойудан, сенімділік көрсетуден, жақын маңдағы мүмкіндікті  пайдалану т.б. көрінеді. Мысалы мақтау т.б.

Адамның барлық іс - әрекеттеріндегі өзгерістер сонымен  қатар адамның даму процессі өзін - өзі жетілдіру (Үйрену) іс - әрекетінен туындайды.

Іс  - әрекеттің  өзгеруі өзін - өзі жетілдірудің нәтижесі ретінде қарау үшін  бұл өзгеріс организмнің тау  пайда болған қабілеттер жүйеснен болмауы  керек.

Өзін - өзі жетілдіруге адамның іс - әрекетінің өзгеруін механикалық ықпал етуді, химиялық препараттарды қолдану.  Және физкалық тұрғада жетілуді жатқызбайды.

Сонымен  «өзін  - өзі жетілдіру»  - адамның алдыңғы іс - әрекеттерінің негізінде, іс - әрекеттің белгілі бір мақсат пен тұрақты түрде өзгеруін және ол адамға табиғатынан туа берілмеуін айтамыз.

Адам әрбір  заттың өзіне белгісіз және көрінбей тұрған қасиеттерін қалай аңғарып  біле алады. Бұл сұраққа материялистік -   диялектикалық теория өз жауабын  былай деп береді: Заттардың бізге белгісіз қасиеттерін адамдар іс – тәжірибенің барысында танып біледі. Ол белгілі бір затпен жұсмыс жасай отырып оның адамдарға белгісіз қырларын ашады. Адам мұнда текқана заттардың белгілі бір қасиеттерінғана ашып қоймайды сонымен қатар өзінің түсінігі мен көзқарасын білімі мен білігін жетілдіріп, толықтыра түседі. Мұндай іс - әрекетер ақыл – ой әрекеттері деп аталынады. Ой әрекетінен заттық әрекетке көшкен кезде алдын ала болжау және белгілі бір түсініктермен қатар ойлау процессі іске қосылады. Бұл іс - әрекет әркез белгілі бір мәселені шешуге бағытталған.

Сонымен қорыта айтсақ өзін - өзі жетілдіру адамның  ақыл – ой әрекеттерін меңгеруі мен белгілі бір түсінктер  мен көзқарастар жүйесінің қалыптасуы және ойлау әдіс – тәсілдерін меңгеруін  айтамыз.

 Әртүрлі  ойлау әрекеттерінің (ақыл –  ой процесстері немесе интелектуалдық) соңғы нәтижесі өндірістік немесе  қоғамдық маңызы бар әр –  түрлі практикалық міндеттерді  шешумен аяқталып отырады. Жоғары  нәтижелі щещімге қол жеткізу  үшін нақты тапсырмаларды іс  – тәжірибелік тұрғыдан нақты заттар арқылы жүргізу қажет. Басқаша болған жағдайда бұл нақта іс – тәжірибелік міндеттерді шешу үшін білім қажет, белгілі бір іскерліктер мен білімдер жүйесін меңгенру қажет.

Міне осындай  жолмен адамның ақыл – ой әрекеті  іскерліктер жүйесімен толығады. Адамның өзін - өзі жетілдіру процессі түрлі деңгейде болып тұратын көп сатылы процес. Осындай сатылы кезеңдердің бірі сенсорлы және маторлық деңгей. Сенсорлы деңгейдегі ерекшелік адамдардың қабылдау процессіндегі түрлі образдардың қалыптасуы мен тану және ажырата білу қабілеттерінің қалыпьасуымен ерекшеленеді. Ал маторлы деңгейде  адамдарда соған сай түрлі бағдарламалардың бірігуі мен таңдалуы жатады және ерекшеліктеріне қарай топтастыру, жүйелеу ж.б.

Бұлардың біріктіру  жүйесі – сенсоматорлы іскерлік жүйесі – қабылдау және айналаны өзінше елестетуінің (көзқарасының) көмегімен қозғалыс бағдарламасын қалыптастыруды қамтамасыз етеді. Осындай өзін - өзі жетілдірудің нәтижесінде сенсо – маторлық іскерліктер жүйесі қалыптасады. Өзін - өзі жетілдірудің кагнетиптілік деңгейінде адамда айналадағы заттар мен құбылыстарды талдау, таңдап алу, біріктіру және бекіту сондай ақ олардың атқаратын қызметін, қасиеттерін, олардың өз – ара байланысын анықтап білу,сонымен бірге осы қасиеттермен байланысты мақсатты түрде пайдалану процестері байқалады.

«Өзін - өзі жетілдіру» - бақылау, ойлап түсіну, саналы түрде  өзін - өзі бақылау, жаттығу, негізінде  жүзеге асады. Бір жағынан алып қарағанда  «өзін - өзі жетілдіру» когнетиптілік  деңгейде нақты дәлелі бар білім мен іс – тәжірибе арқылы жүзеге асады, мұнда белгілі бір кластар тобына жататын тапсырмалар қатары керек. Келесі жағынан қарастыратын болсақ «Өзін - өзі жетілдіру» теориялық білімнің жинақталумен және ақыл – ой әрекеттерінің орындалуымен жүзеге асаыды.

«Өзін - өзі жетілдірудің»  біз көрсеткен сатылыарының барлығыда  белгілі бір деңгейде қолдан жасалынады. Нақты іс - әрекетте бұл көрсетілгендер адамның іс - әрекетінен ешбер айырғысыз  жүреді және олар өзара тығыз байланысты. Бірақ олардың әрбірінің белгілі бір деңгейде ерекшелігі болады. Мұнан басқа бұл көрсетілген деңгейлер генетикалық деңгейлер секілді әрекет етеді. Бір айта кетерлік жәйт алдыңғы көрсетілген деңгейлер жоғалып кетпей және өзінің маңыздылығын жоймайды. Текқана олар өздерінің құрылымын өзгертіп келесі сатығ көшкенде сол деңгейдің құрамына ене отырып,  соның құрамдас бөлігі ретінде қызмет атқарады.

Өзін - өзі жетілдіру  стихиялды түрдеде жүруі мүмкін бұл адамның өзге адамдармен және қоршаған әлеммен қарым – қатынасында  да пайда болады. Міне осындай жолмен адамдар кітаптардан, журнал - газеттерден, теледидарлардан, әңгімелерден, басқа адамдардан, өз өткен өмірін бақылай отырып белгілі бір ақпараттар, білімдер алады. Түрлі іс – қимылдар жасай отырып және әр – түрлі заттармен, апараттармен және құрылғылармен жұмыс жасай отырып адам стихиялды түрде түрлі іскерліктерді меңгереді. Мысалыға, боксшының іс - әрекеті т.б.

Бір айта кетерлігі  мұндай стихиялды меңгеру көп  жағдайларда мақсатты түрде жүретін  арнайы ұйымдастырылған жағдайларда  жүргізіледі. Бұлмақсатты түрде жүргізілетін процестті оқыту деп  атаймыз. Оның ең кең тараған формалары мектептегі және жоғары оқу орындарындағы оқуту.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тақырып 9 Оқытудың иновациялық әдістері. 

 

1. Иновациялық әдістер түрі
2. Кейсті әдіс түрі
3. Интерактивті оқыту әдісі

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

 

1. Педагогика и психология высшей школы: Учебное пособие. – Ростов: феникс, 2002. – 554с.
2. Абдулина О.А. Личность студента в процессе профессиональной подготовки // Выс. Обр в Россий. 1993. № 3.
3. Ананьев Б.Г. Извранныепсихологичееские труды: В 2 т. / под ред Ананьев Б.Г. Мос. 2004 г.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тақырып 10.   Практикалық сабақ ЖОО оқытудың формасы ретінде.

 

1. Жоғары оқу  орындарында сабақты жүргізуде кездесетін мәселелер
2. Семинар сабақтары жоғары мектепте гуманитарлық пәндерді оқытуды ұйымдастырудың негізгі формасы ретінде.
3. Семинар сабағының негізгі мақсаты және оған дйындалудың реттік жолдары.
4. Жоғары курстарда жүргізілетін арнаулы семинарлар және оларға қойылатын талаптар мен қағидалар.

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

 

1. Педагогика и психология высшей школы: Учебное пособие. – Ростов: феникс, 2002. – 554с.
2. Гиппенрейтер Ю.Б. Введение в общую психологию. Курс лекций. М.,2004
3. Лентьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность. М.,2002
4. Лурия А.Р. Язык и сознание. М.,2003
5. Лурия А.Р. Общая психология. М.,2002

 

Жғары оқу  орындарында сабақты жүргізуде  кездесетін мәселелер

Қазіргі кезде  творчестволықпен жұмыс істейтін мұғалімдердің  тынымсыз ізденуі нәтижесінде оқу-тәрбие процесінің тиімділігін арттырудың пәндедері интеграциялау, ынты-мақтастық педагогикасы, мектеп өмірін демократияландыру сияқты жаңа бағдар өмірге келді.

Әсіресе пәндерді интеграциялау идеясына айрықша  назар аударуға болады.

Оқыту ісін интенсивтендірудің мынадай тәсілдері бар:

• оқу еңбегінің  мотивациясын күшейту, басқаша айтқанда, студенттердің пәнге қызығуын арттыру;

• мұгалім әрбір сабақтың мақсаттарын үнемі есте сақтап, студенттер  назарын аударып отыруға тиіс;
• сабақтың информациялық қанығуын күшейту, сабақты нақты фактілер, деректер,  мағлуматтар арқылы жеткізу, білімдік денгейін көтеру;

• оқыту қарқынын балалардың психологиялық жас ерекшеліктерімен үйлестіру;

• оқытудың активті әдістерін енгізу, жаңа білімді меңгеруге студенттердің өздерін белсенді қатыстыру;
• Оқытудың активті формасына - пәндерді интеграциялау жағады. 

Қазіргі кездегі сабақтың тиімділігін арттыру проблемалары мына төмендегі сұрақтарға дұрыс және толық жауап беру негізіне байланысты шешіледі.

I. Қазіргі кездегі сабақ. Ол қандай?

1. Қазіргі сабаққа  қойылатын талаптар қандай?

а) Сабақтың мақсаты  мен міндеттеріне қойылатын талаптар;

б) Сабақтың мазмұнына  қойылатын талаптар;

в) Студенттердің  сабақтағы оқу еңбегін ұйымдастыру  тәсілдеріне қойылатын талаптар;

г) Оқыту құралдарына қойылатын талаптар;

ғ) Сабақтын, өткізу әдістеріне к,ойылатын талаптар;

е)  Сабақтың тиімділігін -  нәтижелігіне қойылатын

талаптар;