Дәрістер ша "Педагогикаға"

ЛЕКЦИЯ  КОНСПЕКТІЛЕРІ

Тақырып 1.    Жоғары мектепте оқыту мен білім брудің мақсаты.

1. Қазақстандағы жоғары білім берудің басты мақсаттары.
2. Қазақстан Республикасында білімді дамыту стратегиясы.
3. Бүгінгі күндегі отандық білім беру жүйесіндегі көкей тесті мәселелер.
4. Жоғары білімді дамыту стратегиясының міндеттері мен мақсаттары.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Абылкасымова А.Е., Рахимбек Х.М. О стратегии развития вясшего образования в РК. //Вестник высшей школы Казахстана. – 1998. - №5. – с. 18 – 27.
2. Көшербаев Қ.Е., Ахметов Ә.І. , Әбілхасымова А.Е., Рахымбеков Х.М. Қазақстан Республикасындағы жоғары білімді дамыту стратегиясы. – Алматы: «Білім» баспасы, 1998.

Бүгінде Қазақстандағы  жоғары білім елдің Президентіні Н.Ә.назарбаевтың «Қазақстан – 2030»  стратегиясында анықтап бергендей, басты ұлттық басымдықтардың бірі  ретінде жауапты міндет атқарады. Нақ жоғары білім ғана  мәдениет түзуші, интеграциялаушы міндет арқылы, білімнің сапасы, аумақтығы мен гумандығы арқылы Қазақстанның өмір сүруін, ұлттық қауіпсіздігі мен гүлденуін қамтамасыз етуі тиіс.

Қазақстандағы жоғары білімді дамыту стратегиясы  оны орнықты дамыту, білімді аумақтандыру, үздіксіз білім беру, реформалар процессіндегі үздіксіздігі, әлуметтік даму барысын болжау мүмкіндіктері, мәдениетті, тұрмыс салтынының өзгешеліктері мен құндылықтарды сақтау, бейбітшілік ісіне, адамның бостандығы, құқығына үлес қосу, әлуметтік және этикалық ынтымақтастық концепсиялары негізінде құрылады. Мұнда теңдіке, әділдікке негізделген бейбітшілікті нығайтуға, басты назар аударылады.

Қазақстандағы жоғары білімнің міндеті бұұ –  на мүше елдердің, Лиссобон Конвенсиясына  қолқойған 47 мемлекеттің білімге көзқарастарына, XXI ғасырға арналған Бүкіл дүниежүзілік Жоғары білім декларациясына үйелеседі екен, ол ол жоғары білімнің мынандай басты мақсаттары мен құндылықтарын жариялайды:

• Ол адам құқықтарын, демократияны, бейбітшілікті нығайту мақсатында барлық азаматтарыдың бүкіл өмір бойы жеке дамуы мен әлуметтік әрекетіне қажетті мүмкіндіктерді қамтамасыз етуі керек.
• Ғылым мен технологияны дамыту жолымен қоғамның мәдени, әлуметтік және эканомикалық дамуына жәрдемдесу.
• Жоғары білікті мамандарды, бірмезгілде өзі үшін және елдің болашағы  үшін жауап бере алатын азаматтарды даярлауды жүзеге асыру.
• Ұлттық және аймақтық мәдениетті сақтауға, көтеруге және таратуға көмектесу, мәдениет арқылы ұлттық тұрақтылық пен топтасқандыққа , өзара түсінікпен бейбіт ынтымақтастық мақсатында аймақтық интеграцияға жәрдемдесу.
• Қоғамдық құндылықтарды қорғауға және таратуға,  маралдық және этикалық  проблемаларды шешуге көмектесу.
• Тұтас алғанда қоғамның оның ішінде осы қоғамның дамуы мен жақсаруына көмектесу.

XXI ғасырға арналған Бүкіл дүние жүзілік жоғары білім декларациясында  оның этикалық рөлі атап көрсетілген, жоғары оқу орындарының міндеттеріне мыналар енуі тиіс:

• өзінің бүкіл әрекетінде, оның ішінде ғылыми  әрекетінде этикалық нормаларға сүйене отырып, шындық пен әділдікке ұмтылу арқылы басты қызметін дамыту;
• әмбебап қабылданған құндылықьарды қорғау және белсене тарту үшін интеллектуалдық қабілет пен маральдық беделді пайдалану;
• қоғам алдында мамандарды даярлау үшін жауап беретін  жоғары оқу орындарын сақтау  және оларға толық академиялық мүмкіндік беру;

Сонымен, Қазақстандағы  жоғары білімге қоғамдық прогреспен гүлденудің қозғаушы күші болудың жауапты  әрі ізгі міндеті жүктелген. Осынау биік міндеттің мынандай мақсаттары бар:

• алдын ала игерген икемділіктерді тіркеупрйнцпі бойынша барлық азаматтардың  жоғары білім алудағы тең құқығы;
• кәсіпкерлік дағдылар бастамаларды дамыту жоғары оқу орындарын бітірушілерді еңбекке орналастыруды жолындағы жоғары білімнің басты қамқорлығы болуы тиіс;
• оқыту мен жетілдіру процессінің өмірлік көзі – жоғары білім мекемелерінің қоғамның талаптарына сай  болуы тиіс;
• сынай ойлану шығармашылық жоғары білімге иновациялық тұрғыданм қорғаудың мәні;
• педагогикалық дағдыларды жетілдіру және жақсарту, оқу жоспарында және пәндерді оқыту әдістемесінде тұрақты иновацияға талпынуды ынталандыру мақсатында жоғары білім  мекемелерінің қажетті  элементі ретіндем педагогикалық кадырлардың кәсіби өсуі;

Қазақстан Республкасында жоғары білімді дамыту стратегиясы  Республика Концституциясының қағидаларына ел Президентінің халыққа арнаған «Қазақстан 2030» жолдаында , ЮНЕСКО – ның халқаралық білім саясатының материялдарына және т.с.с. негізделеді. Аталған құжаттарға сәикес  Қазақстан Республикасындағы  жоғары білім  мемлекеттің ұзақ мерзімдік  басымдықтары арасында ерекше орын алады және ол шын мәнінде ұлттық қауіпсіздік проблемасы болып саналады.

Жоғары білім  мемлекет қызметінің барлық жақтарына  – эканомикалық, әскери, экологиялық, технологиялық, мәдени, басқару және басқада салаларына түгелдерлік  ықпал етеді.

Рухани өмірістің аса маңызды бұл саласы қоғамның қызмет етуінің интелектуалдық және эканомикалық базасын құрайды. Ол мәдениетті сақтаудың және болашақ ұрпаққа жеткізудің  басты құралы болып табылады.

Біркезде жоғары білімге ең алдымен үстем идиологияның мұқтаждықтарына қызмет ететін сала ретінде қалыптасқан көзқарас қазіргі дүниедегі жоғары білім мақсатын жаңаша түсінумен алмасуы керек. Дүниеге этикалық жауапкершілікпен қарайтын иновациялық шығармашылық ойлауға дағдылынған, дүнйе танымдық  мәдениеті жетілген,  адамгершілі мол және білікті мамандардың жаңа ұрпағын  қалыптастыру идеясы дамудың стратегияялық бағдары болып табылады. Біз өмір сүріп отырған қазіргі уақыттың объектипті талаптары  Қазақстанның жоғары білімінің жаңа, шын мәнінде алғашқы ұлттық даму стратегиясын жасау қажеттігін алға тартады.

«Қазақстан  деп атап көрсетілген  «Қазақстан – 2030» Стратегиясында, жаңа мемлекет ретінде көптеген империялардың: Оттоман, Австро – венгрия, ал мүлдем таяуда кеңес үкіметінің жан тәсілім  еткенін көрген дәуірде  дүниеге еллді…

Біз жаңа мемлекетті, жаңа нарықтық эканомика мен  жаңа демократияны көптеген жас тәуелсз  мемлекеттер осы тәрізді жолдарды басынан кешіп те үлгерген уақытта  құру үстіндемізБіз қуатты сыртқы күштер келешегіміді айқындауда сөзсізелеулі рөл атқарған күннен – күнге өсе түскен ауқымданумен ұлғайып келе жатқан  өзара тәуелділік дәуірінде өмір сүріп отырмыз…»

Н.Ә.Назарбаев  өзінің Қазақстан халқына жолдауында болашақ, келесі ғасырға, жаңа мыңжылдыққа , қашық болашаққа өтетін құндылықтар  өтетін құндылықтар жөнінде айтты «Біз өміріміздің болашағымызды  және балаларымыздың болашағын қандай күйде көргіміз келеді,  осыны айқындап алатын уақыт жетті. Біз ненің іргесін тұрғызғымыз келетінін, таңдап алған мақсатымызға алып келетін өз дамуымыздың траекториясы, даңғылы қандай болуы тиіс екенін анық білуге және ұғынуға тиіспіз»

Жоғары білімнің жоғары да  аталған сипатткамалары  оның сапасын қамтамасыз етеді. Ол үшін жоғары оқу орынлдарында айқын ішкі өзін - өзі бағалау немесе өзін - өзі  атецтациялау және сырттай шолу жүргізілуі, сондай – ақ бірліктен арылу үшін арнайы окнтекстерді ескере отырып, оларды жүзеге асырудың халқаралық деңгейде  жұрт дамыған механизмдері қажет бошлады. Сапаға жету және оны сақтау үшін оқытушылар қатаң іріктеу, ұдайы дамыту жаңғыртып отыру, сондай - ақ жаңа ақпараттық технологиялар керек.

XXI ғасырда жоғары  білімнің жаңа үлгісін ғылыми  зерттеудің рөлі артады. Зерттеу  арқылы білімді дамыту жоғары  білім жүйесінің қажетті қызметі  болып табылады. Иновация, интертәртіптілік  аралық тәртіптілік дегендерімізжанданып күшейе түсулері тиіс. Іргелі және қолданбалы зерттеулер арасында баланыс болуы қажет. Жоғары білімнің өзінде зерттелулердің мүмкіндіктерін күшейту маңызды. Жаңа технологиялардан, ақпаратпен камуникациялардан басымдылыққа ие бола отырып, оларды оқыту  мен зерттеулерде қолдану  тәжірибесін бөлісе отырып, жоғары оқу орындары жаңа дицтансиялық оқыту ортасын құруда, сөйтіп, баршаның жоғары білім алуына жол ашуы, әлуметтік дамуы мен демократиландаруға жол ашуы тиіс.жоғары білімнің жаңа гуманды міндеттерінің бірі осында.

Жоғары білімнің ағартушылық қызметін, қатыгездік, білімсіздікті, аштықты, ауыруды жойуға бағытталған  қызметін күшейту,  саяси әділдік, әлуметтік мақсаттар  мен мұқтаждықтарға ұзақ мерзімдік  бағдарлар ұстану да оның мәртебелі  әрі ізгі міндеттері жатады. Қоғам ауқымды, кең, әсіресе пәнаралық, ғылымдық білім білім беруге  мүделі болуы керек, өйткені олар жеке адамның әр – түрлі жағдайларда тиімді әрекет ету икемділігі  мен қабілетін қалаптастыруға, аздаған  күш – қаражат жұмсай отырып, мамандықты өзгертуге бағытталған.

Жалпы алғанда   XXI ғасырдың және атап айтқанда, үшінші мыңжылдықтағы жоғары білімнің айрым  белгісі халқаралық  ынтымақтастық  болып отыр. Бүкіл дүние жүзіндегі  жоғары оқу орындарындағы тілектестік  және сенімді ынтымақтастық принципі білім мен оқытудағы шешуші фактор болады және ғаламдық проблемаларды, оларды шешудегіадам ресурыстарынның   рөлін түсінуге, өзге де мәдени құндылықтарды құрметтей отырып, өмір сүру қажеттілігін ұғынуға көмектеседі. Халқаралық стандарттар  оқу жоспарын дәйектілікпен  таратуды, оқыту процесттерінің  ұйымдық ерекшеліктерін, ұтымды оқыту әдістемелерін салыстыруы тиіс.

Жан – жақты  гуманизм, адам мен табиғаттың, индивидпен қоғамның, рух пен дененің, жан  мен сананың  үйлесімділік прйнципі XXI ғасырда  жоғары білімді одан әрі дамытудың басты іргелі прйнципі болвп табылады.

Қазақстанның  ұлттық егемендігін алуына орай актуалдылыққа  ие болған жоғары білімді дүниежүзілік білімкеңістігіне  интеграциялау  мемлекетіміздегі  жоғары білімнің қазіргі жағдайына тән ерекшілігі болады.оның мынандай аспектілері бар

А) оқытудың мазмұі, формасы, құралдары арқылы, ең алдымен  мемлекеттік жоғары білім беру стандарты  арқылы дисанцялық оқыту арқылы, сондай ақ жоғары оқу орындарының ғылыми –педгогикалық қуаты, жоғары оқу  орындарынның оқушыларымен ғылыми қызметкерлерді даярлау  және қайта даярлау арқылы дүние жүзілік стандарттар негізінде даярдау;

Ә) студенттер мен  аспиранттарды  халхаралық деңгейде алмасу, дүние жүзінің  таңдаулы университеттерінде оқыту.

Қазіргі кезде  отандық білім жоғары білім жүйесі үшін мынандай жағдайлар көкейтесті мәселелер болып отыр:

• қаржыландыру;
• жоғары білімнің заң және норматиптік базасын жетілдіру;
• жоғары оқу орындарының  желісін оңтайландыру механизімін жасау;
• мектеп жасына дейінгі білімнен жоғары  және жоғары оқу орындарынан  кейінгі білімге дейінгі білім жүйесінің бір тұтас басқару құрылымын жетілдіру;
• білімнің сапасы мен оны бағалаудың көрсеткіштерінің бір тұтас стандартталған жүйесін құру;
• жоғары білім жүйесінде мемлекеттік тілдің толыққанды қызмет етуімен дамуы үшін  жағдай жасау;
• профессор – оқытушы құрамның  күрт «қартаюу» және орта есеппен алғанда жоғары оқу орындарында  ғылыми атақтары бар оқытушылар санының аздығы;оқытудың ғылыми зерттеулермен біріктіру, жоғары оқу орындарында ғылыми ізденулерді өрістету;
• жоғары оқу орындарында материялдық техникалық  базасын нығайту, оқыту және ғылыми – зерттеу процессін одан әрі кампютерлендіру;
• жоғары – оқу орындарында оқу - әдістемелік және ғылыми әдебиеттермен  қамтамасыз ету;
• жоғары оқу орындарын оқу - әдістемелік әдебиеттермен қамсыздандыру;
• студенттердің өндірістік практикадан өтетін базаларын құру;
• оқытушылар ұжымдарының  білім сапасы үшін  жауапкершілігін арттырe;

Қоғамда  жеке әлеуметтік өмірде болып жатқан елеулі өзгерістер жоғары оқу орындарының алдына көптеген жаңа міндеттер қойып отыр. Әсіресе, білім бсру жүйссінде әлемдік деңгейге жету үшін жасалынып жатқан талпыныстар,  түрліше  кәсіптік бағдарларға негізделген жаңа оқу орындарының пайда болуы, болашақ мұғалімдер даярлайтын жоғары оқу орындарындағы мамандарды кәсіпке даярлау ісіне жаңаша талаптар қоюда.

Казіргі кезде  қалыптасқан қоғамдық практиканы қайта бағалау жалпы білім беру жүйесіне, мамандарға қойылатын талаптарды өзгертуде. Көптеген елдерде білім беру жүйесі қоғамның әлеуметтік - экономикалық дамуының жетекші рөлін атқарады, сондай - ақ оны ары қарай айқындай түседі. Қазіргі мамандар алған білімдерін жадында сақтап қана қоймай, сонымен бірге шығармашылық қызметке де, кеңінен ойлауға да қабілетті болуы тиіс. Сондықтан жоғары мектептегі оқу процесі жастардың шығармашылық потенциалын дамытуына жол ашуы жөн.

Студент ақпаратты, іс-әрекет тәсілдерімен бағалау өлшемдерін қамтитын қоғамдық және жеке адам игерген  ұжымдық тәжірибенің фрагменті  жөнінде оқытушының беретін білімімен  шектеліп қана қоймай, оны ары қарай өз бетінше жеке практикасында белсенді, нысаналы танымдық іс - әрекеті нәтижесінде игеруі тиіс. Осыдан келіп, студенттердің танымдық ізденім паздығын дамытуды арнайы ұйымдастыру - оқу процесін ойдағыдай ұйымдастырудың негізгі шарты болып табылады. Оны жүзеге асыру жоғары оқу орындарында студенттердің танымдық белсенділігі мен іскерлігін ынталандыруға септігін тигізетін оқу процесін және педагогикалық, өндірістік және т. б. Іс - тәжірибелерді ұйымдастырудың тәсілдерін, әдістері мен нысандарын іздестіруге өзекті сипат береді.

Мектеп оқушыларымен жоғары оқу орындарының студенттерінің түрлі іс - тәжірибе кезінде білім, іскерлік дағдыларың, сондай - ақ, танымдық, іс-әрекеттерінің қалыптасуы мен дамуына психологтардың, әдіскерлердің көптеген еңбектері арналған. Көптеген еңбектердің авторлары танымдық ізденімпаздық пен белсенділік ұғымдарының арасындағы байланысты әрқайсысы өзінше түсіндіреді (біріктіреді немесе бөлектейді),

Адамның жеке басы және оның бостандығы, адамгершілік құндылықтардың,  кәсіби шеберліктерінің дамып жетілуіне оқыту процесіндегі білімнің әсері зор. Қазақ санасының шамшырағы Ахмет Байтұрсынов "Қазақша оқу жайлы" еңбегінде:.."әуелі бізге елді түзетуді бала оқыту ісін түзетуден бастау керек. Неге десек, болашақта билік те, халық та оқумен түзеледі" деген болатын. Бұл ұлағатты ойдың құндылығы бүгінгі таңда барған сайын сезілуде. Сапалы білім беруді іске асырушы педагог-ағартушы мамандарды дайындау барысында, студенттердің іскерлік дағдыларын қалыптастыру да манызды мәселелердің қатарында.