Кәсіпорынның тұрақты дамуының қажеттілігі мен мәні

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2-сурет – Кәсіпорынның қаржы ресурстарының құрлымы

 

Екінші суретте қаржы ресурстарының құрлымы көрсетіледі. Кәсіпорынға қаржы бірнеше жолдармен келеді. Солардың құрлымына байланысты меншікті қаржы, оның ішінде негізгі қызметтен түскен пайда, өткізуден түскен пайда секілді реттейді. Немесе қаржы рыногынан түсетін дивидент немесе бағалы қағаз секілді бөлінсе қайта бөлу ретінде түсетіндер өзгеде жолдармен түсетіндер.

Жылу ресурстарыдың, тұрмыстық қалдықтарын толық пайдаланып,оларды қайтадан пайдаға асыру, табиғи байлықтарды бастапқы шикізаттар ресурстарын кешенді түрде өңдеу.

 

 

 

 

3-сурет – Кәсіпорынның  қаржы ресурстарының түрлері

 

3-ші суретте кәсіпорынның ресурстарынның қалай бөлінетіндігін қарастырдық. Меншікті қаражаттың, қаржы нарығының қаражаты және қайта бөлу қаражаттары қалай бөлінетіндігі көрсетілген.

Нарықтық эканомика  жағдайында кәсіпорын жұмысын жүргізудің экономикалық тетігін және оның әр-бір цехтарында , әрбір еңбек ұжымында ресурстарды сақтаудың ынталылығының ең тиімділік амалын қолданатын болу керек. Ресурстарды сақтау проблемасын шешуде ұдайы өндіріс процестерінің барлық сатыларын, сонымен бірге, ең алдымен шикізаттарды өндіру және шала фабрикаттарды қайта өңдеудегі қамту қажет, себебі, бұл саладағы матерялдық шығындар әліде болса өте жоғары болып келеді. Мұнда бірінші орынды қалдықсыз технолотияны қолдану негізінде өндірісті ұтымды ұйымдастыру жұмысы алады. Шикізаттардың қай түрі болмасын жарамды өнімді өңдеуде пайдалы заттардың алуан түрінен тұрады.Сонымен бұл шикізаттарды өндіру және қайта өңдеу кешені тиімділігінің шешуші факторы болып табылады.

Қазірдің өзінде қалдықсыз  техналогияны өндіріске енгізуге техникалық мүмкіншіліктер толық жеткілікті: толық немесе толыққа жақын ,өндіріс қалдықтарын кәдеге жарату және т.б. Қалдықсыз өндірісте кешендік үнем толық іске асды. Біріншіден, мұнда матерялдық ресурстарды ұтымды пайдалануда кейбір аз байланысты шаралардың едәуір толық кәдеге жаратудың түбегейлі әдістерін қамтамасыз ететін ғылыми жүйеге өту. Екіншіден ол ірі әлеуметтік-экономикалық кешенді проблемаларды шешуге ықпал етеді:

 

 

 

 

 

 

4-сурет – Кәсіпорын ресурстарды пайдаланған соң шығатын нәтижелер

 

Кез келген кәсіпорын  ұйымдастыру-құқықтық, меншік формаларына қарамастан, қай салаға жатпасын, қандай өнім шығармасын, суретте көрсетілгендей ашық экономикалық жүйе болып табылады.

1. Кәсіпорынның негізгі мақсаты – ресурстарды керекті өнімге айландыру.
2. Ресурстар (кіріс) – еңбек, матерялдық,қаржылық.
3. Ресурстар (шығыс) - өзгеріске ұшыраған ресурстар – дайын өнім, өндіріс қалдықтары, пайда, ақша құралдары.
4. Әлеуметтік орта-кәсіпорын мемлекетпен, жергілікті органдармен, заң орындарымен байланысады.
5. Табиғи ортаның табиғи ресурстарын, қазба байлықтарын, ауаны, суды пайдалану.
6. Нарықпен байланысу бұл байланыс ресурстардың кірісімен шығысында да болады.
7. Кіріс ресурстарымен шығыс ресурстары арасындағы қатынас кәсіпорынның экономикалық жұмысын, кәсіпорын экономикасын құрайды.

  Жоғарыдағы айтылған  нарық жағдайында кәсіпорынның екі негізгі мәселені шешуіне болады: өнім өндіру және оны өткізу. Осы мәселелерді шешу нәтижесіне қарай кәсіпорын өркендеп дамиды немесе жұмыс істеуге мүмкіндігі жоғалады.

Кәсіпорын. Қажетті нені өндіру керек, оның ассортиментін, қандай көлемде шығарылуы керектігін білу үшін нарықты зерттеуі керек, нақты өнімді дайындауға ресурстарды шығындау алдында маркетингпен айналысуы керек.

 

 

                2 Ресурстар                                                       3 ресурстар

                                        Шығындар                                                      нәтижелері

                                

   

 

                                                                        

 5-сурет – Кәсіпорынның негізгі атқаратын қызметі мен қоршаған орта әсері.

  

5-ші суретте көрсетілген түрде кәсіпорын негізгі қызметі мен механизмі қарастырылған. Онда табиғи ортадан келген ресурстардың маркетингтік зерттеулерден өтіп әлеуметтік ортаға жеткізілетіндігі көрсетілген. Немесе тұтынушылардың сұранысына қарай ресурстарды маркетинктіг зерттеп өзгерту.

Сондықтан суретте нарық  өндірісінің басынан аяағына  дейін қамтылып көрсетілген.Шешім  қабылдау үшін дұрыс ақпаратты жинау  және талдау қажет. Оның құрамына енетіндер;

1. Тауардың сипаттамасы: түпкі немесе аралық тауар, дайын өнім немесе жартылай өнім, сервис кызметі керек пе, әлде жоқ па, бағасына тұтынушылардың қанағаттануы, бәсекелестердің мақсаттары қандай?
2. Нарықтың жалпы сипаттамаларына жататындары: тұтынушылар санының көп немесе аз болуы, сатып алушылардың тауарларға, оларды жеткізіп беру шарты мен уақытына қатынасы, бәсекелестердегі сату жағдайы.
3. Тауарды тарату жолдары мыналар; өндірушілермен тұтынушылар арасындағы делдалдардың болуы және олардың саны.
4. Нарықтың нақты жағдайын талдау: тауар өндірушілер арасында бәсекелестік бар ма және оның деңгейі қандай?
5. Заңдық шектеулер: заңдық шектеулер бар ма, олар маркетингтік іске кедергі жасай ма?

 

    

 

 

 

 

 

 

 

6-сурет – Кәсіпорын осы нәрселер арқылы өз қызметін жүзеге асырады       

 

Бұл кестеде (6-сурет) кәсіпорынның пайдаланатын заттардың түрлері беріледі. Негізгі құралдардың осы түрлері арқылы ғана кәсіпорын өз жұмысын жүзеге асыра алады.

 

6. Маркетинг бағыттарындағы басқару ісінің денгейі: ішкі және сыртқы нарықтағы жағдайды және оның даму бағытын есептейтін фирманың ұзақ уақыттық бағдарламасы (10 – 15жыл).
7. Осы мақсаттарға жетуге керекті қаржылық материялдық және басқару ресурстары.
8. Фирманың перспективті мақсаттары (5 жылға дейін) және бұл жердегі пайда болатын өзекті мәселелер және оны шешуге керекті ресурстармен қамтылуы..

9.  Ұзақ уақыт стратегиялық мақсаттарға қайшы келмейтін, нарық талап ететін, оперативтік ағымды мақсаттармен мәселелер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2. . Озық өнім өндіру технологиясын енгізу

 

Технология – шикізатты  өндірудің тәсілдері мен әдістері жөніндегі ғылым ретінде ірі машиналық өнеркәсіптің дамуымен бірге пайда болады. Кәзіргі таңда өнеркәсіптің өндірістік технологиясы жеке білім саласына айналып, кең көлемді теорииялық және тәжірибелік материял жинақталады. Ол түсіндірмелі ғылымнан, отандық және шет елдік жаңалықтар мен ойлап табушылық негізінде нақты ғылымға айналады. Технология өндірістік процесті процесті жетілдіруге , өндірісті ұйымдастыруға, ауыр және ескішіл еңбекті қысқартуға әсер етеді.

Технологияның өндіріспен осындай тығыз байланыста болуы нәтежеде нақты еңбек көлемінің шығындарының төмендеуіне алып келеді.

Технологиялық процесс  деп берілген техникалық талаптарда сәйкес бұйымдарды жасау мақсатымен материял немесе жартылай дайын өнімнің  формасын, өлшемін, қасиеттерін жүйелі өзгертуді айтады. Технология пәні кәсіпорын эканомикасы мен кәсіпкерлік, менеджмент, ғылыми-техникалық прогрестің эканомикасымен басқарылуы сияқты пәндермен тығыз байланысқан.

Технологияның эканомикамен байланысы, мысалы, өндіріс процесіндегі қатынасы арқылы көрінеді. Еңбек процесіндегі, атап айтқанда өндіруші күштердің әр түрлі бөліктерінің барлығының өзара байланысын қамтитын қарым-қатынастарды технологиялық деп атайды. Олар «адам – ғылым – техника - өндіріс – экономика»өзара байланысып жұмыс істейтін жүйеге кіреді. Ғылыммен техника өндірістік мүмкіндіктерді ұлғайту құралы болып табылады.

Экономикалық тұрғыда  адамдардың материялдық және рухани мұқтаждығын барынша жоғары қанағаттандыра алатын технологиялық процестер  тиімді болып саналады. Кез келген өндірістің технологиялық денгейі экономикалық көрсеткіштерге шешуші әсерін тигізеді (пайда, өнімнің рентабельділігі, өндіріс шығындары т.с.с.). Сондықтан экономист – қазіргі технологиялық процестерді, ал инженер – экономиканы жетік білуі қажет.

Нарықтық экономика жағдайында иновациялық қызметінің тиімділігін талдау қиындайды және көп сатылылығын білдіреді. Талдаудың бірінші кезеңінде – жаңа техниканы және технологияны қолдану қажеттілігін дәстүрлі қорытындылайтын техникалық деңгейдегі жеке көрсеткіштер және жаңа техника мен технологияның тиімділігі.

Техникалық-ұйымдастырушылық деңгейінің экономикалық тиімділігін  арттыру көрсеткіштері және өз деңгейінің көрсеткіштері, яғни техниканың, технологияның  ұйымдастырудың, басшылықтың және ғылыми-зерттеу  және конструкторлық жұмыстар жөніндегі көрсеткіштерді әдіснамалық тұлға айыру қажет. Ең ақырында өндірістің техникалық-ұйымдастыру деңгейі өндірістік процестің негізгі элементтерін пайдалану деңгейінде байқалады: еңбек; еңбек құралдары; еңбек заттары. Міне, сондықтан да, мұндай экономикалық көрсеткіштер, еңбек өнімділігін, қор қайтарымы, материалдық қажетсіну, айналым қаражатының айналымдығы ретінде өндірістің қарқынды ресурстарын пайдалануды қамтитын жаңа техника мен технологиялық деңгейін арттыру көрсеткіші болып табылады. Жоғарыдағы аталған көрсеткіштер (еңбек өнімділігі, қор қайтарымы, материалды қажетсіну және айналу қаражатының айналымдылығы) қарқындатудың жеке көрсеткіштері деп аталады. Бұларды талдау техникалық- ұйымдастырушылық деңгейінің саны бойынша жүргізу қажет. Жеке көрсеткіштермен қатар қорытындылайтын көрсеткіштер де пайдаланылады.

Техникалық және ұйымдық  дамудың экономикалық тиімділігін  арттыру шаралары мына төмендегі  топтарға бірігеді:

• еңбек өнімділігінің үстелуі, жұмыс істеушілердің саны, және еңбақы қорының салыстырмалы ауытқуы.
• Материалдық қайтарымның үстелуі (материалды қажетсіну, материалдық ресурстардың шығындарының салыстырмалы ауытқуы.
• Негізгі өндірістік қорларлдың қор қайтарымының үстелуі (қор сиымдылығының төмендеуі), негізгі өндірістік қорлардың салыстырмалы ауытқуы,
• Қарқындату есебінен еңбек, материалдық және қаржы ресурстарын тиімді пайдалануда өнімді шығару мөлшерінің үстелуі.

Қолданылатын техникалық және технологиялық шешімдердің  үдемелілігі өндірістің мүмкіншілігімен  тығыз байланысты. Өндірістің технологиялық деңгейінің  ең үлкен дәрежесі технологиялық әдістік заттарға технологиялық қарқындылық және технологиялық басқарылатын процесстерге оның бейімделу-ұйымдық деңгейіне әсер етуіне байланысты болады.

Жобалауда, әзірлеуде  және жаңа техника мен технологияны өндіріске енгізуде бұл шаралардың экономикалық тиімділігін анықытау төрт кезеңнен тұрады:

Бірінші кезең – бұл  инновациялық шараларды іске асыру үшін қажетті шығындарды анықтау.

Екінші кезеңі – бұл  қаржыландырудың мүмкіншілік көздерін анықтау.

Үшінші кезең –  бұл жаңа техника мен технологияны өндіріске енгізудегі экономикалық тиімділікті бағалау.

Төртінші кезең –  бұл экономикалық көрсеткіштерді салыстыру  арқылы салыстырмалы жаңалытардың тиісділігін  бағалау.

Жалпы түрінде ғылыми-техникалық прогресті жеделдету тиімділіктің бірнеше түрін жасайды: экономикалық, ресурстық, техникалық және әлеуметтік.

Техникалық нәтижелілік  – бұл жаңа техника мен технологияның, ашу, өнертабыс және оңтайландыру ұсынысы, ноу-хау және басқа да жаңа енгізілімнің пайда болуы.

Ал қазіргі технологиалық  заманда озық өнім өндіру техникасын енгізуге болады. Техниканың жетілген заманында оның ең тиімдісін таңдау ғана қажет болады. Казіргі комбайндардың  жетлген түрі өте көп. Олар жұмыс  жасағанда үлкен ауқымда, өте жоғары жылдамдықпен, бір дәнінде босқа шашпастан жинап алатын техникалар жетіп артылады. Олар ескі техникаларға қарағанда өте тиімді. Мысалы; Neu HOLLANT TS, KSX, CX ; сол секілді; CASE IH ASF 2388, және өте ауқымды; CAT combine harvester, HUGE комбайн техникаларын ұсынуға болады. Мұндай техникалардың маркалары өте көп және сол марканың ішіндегі түрлеріде жетіп артылады. Мұндай техниканы ескірген комбайындарды ауыстыру кезінде есептелген қаржымен қол жеткізу керек. Немесе сол техникаларды сатып алу үшін қаржылық жағдайды реттеп кәсіпорын өзінің негізгі құралдарын жетілдіруі тиіс. Озық технологияға жұмсалған қаржы өзін-өзі ақтап, сонымен қатар көп пайда әкелетіні сөзсіз. Сонда бұрынғы комбайындардың бидайды ысырап қылып, төгіліп-шашылып қалған немесе жинаусыз қалған техника әлсіздіктерінен құтылып, көп шығынсыз аса тиімділікпен істі аяқтайтын еді. Және уақыт жағынанда, жанармай шығыны жағынан да өте дәлдікпен тиімділігін артыратыны күмәнсіз.