Дәріс конспектісі.Өзіндік бақылау үшін тесттік тапсырмалар

- Тұрғындардың  табыстарының  арасындағы айырмашылықтығы жөн;

Ұлттық  экономика  дамуының  индикативті  жоспары  - ӘЭД нақты мақсаты көрсеткіштері көрсетілген кешенді құжат. Индикативті жоспардың ерекшелігі – ұсынбалылық, нұсқалылық

                                                                                              

 Индикативті жоспар құрылымын  ӘЭД–дың негізгі  бөлімі  ретінде   қарастырсақ:

-  ӨЭД – дың  мақсатты  шартын  сипаттайтын  көрсеткіштер;

-  Өндіріс  дамуының  көрсеткіштері;

-  Тұтыну  нарығы  жағдайының  көрсеткіштері;

-  Аудан  бойынша  мемлекет  экономикасының  даму  көрсеткіштері;

Индикативті жоспардың көрсеткіштері:

-  Мемлекеттің ӘЭД – ның маңызды  бағыттары;

- ӘЭД – ға  мемлекеттік   органдардың  әсер  ету  тұтқасы;

- Өндірістік  қажетті  көлемі

 

Лекция 10.   Ғылыми – техникалық  прогресс  бағыты  және  оны жеделдетудегі мемлекет  рөлі

     

Мемлекеттік  реттеу  жүйесінде  негізгі  элемент  техникалық  саясат  б. т. Ғылыми-техникалық саясаттың (ҒТС) басты  мақсаты барлық  сферасында  прогрессивті  технологиялық  өзгерісті  жүзеге  асыру мақсатында, ғылыми, техникалық  және  өндірістік  қызметтің  барлық  түрін  ынталандыруға  жағымды  жағдай  жасау.

Ғылыми-техникалық прогресс (ҒТП) –  ғылымның  жоғары  жетістіктері  негізінде  өндірісті,  еңбекті  ұйымдастыру  формаларын  және  техникалық  әдістерін, еңбек  пәні  мен  құралдарын  жетілдіру  процессі.

Ғылым  мен  техниканы  дамытудың  басымды  бағыттары:

1. Экономиканы  ақпараттандыру - өндіріс  сферасын  жаңа  техникамен  қамтамасыз  ету  нәтижесінде  еңбек  өнімділігін  арттыру, ресурстарды  экономдау, шығарылған  өнімнің  сенімділігі, сапасы  мен  бәсекеге  қабілетінің  артуы, өндіріс тиімділігін  арттыру.
2. Жаңа  материалды  қолдану, өнеркәсіптік  технологияны  құру  арқылы  дәстүрлі  саланың  сапалығын  және  алға  жылжуын  қамтамасыз  етеді.
3. Ауыл  шаруашылығы  мен  медецинада  биотехнологияны  дамыту.

Реттеудің  жанама  әдістері –  инновациялық  процесті  ынталандыруға  мақсатталған.

ҒТП – ті  болжау  мен  жоспарлаудың  міндеттері.

ҒТП – тің  кешенді  бағдарламасы – мемлекеттің  әлеуметтік  сферасы  және  экономика  дамуының  перспективасын  анықтайтын  құжаттар  жүйесінің  шектелген  бөлімі  б. т.

ҒТП – тің  кешенді  бағдарламасының  міндеттері:

1. ҒТП – тің  негізгі  бағытын  болжау  және  әлеуметтік  экономикалық  салдарды бағалау.
2. Ірі  салааралық  кешендер  мен  экономика  саласында  техника  мен  технологияның  ғылым  дамуының  жеке  бағыттарын  негіздендіру.
3. Ғылыми  техникалық  бағдарламаны  дайындау  және  жүзеге  асыру.

ҒТП – тің  кешенді  бағдарламасын  құру  процедурасы:

-  Әлеуметтік  экономикалық  даму  мен  ғылыми-техникалық  дамудың  бағыттарын  болжау;

-  Болашақта  ғылымның, техниканың, технологияның  даму  бағыты  мен  мәселесі көрсетілген   құжатты  дайындау;

-  ҒТП – тің  бағдарламасын  түзетулер енгізу.

ҒТП – тің  кешенді  бағдарламасының  құрамы:

-  Ғылым, техника  мен   өндіріс  технологиясы  прогрессінің  негізгі  бағыты;

-  Әртүрлі  сала  бойынша   өндіріс  технология  мен   техниканың, ғылым  дамуы;

-  ҒТП – тің  кей  бағыттарының  мемлекеттің ӘЭД - на әсер  етуі;

ҒТП – тің  бағытын  ынталандыру  әдісі:

-  Қарызды  бөліп  өтеу  есебінен өндіреді жеткізу   шартымен  салықтың  төлемді процентсіз  мерзімін  ұзарту;

-  Шетел  валютасына  теңгенің  инвестициялық   бағасына  жеңілдік  енгізу;

-  Жеке  кәсіпорындар  мен салаларды бюджеттік несиелендіру мен орталықтан қаржыландыру;

  

Лекция11. Халықты әлеуметтік  қорғауды  және  жұмысбастылықты  мемлекеттік реттеу

  Жұмысбастылықты  мемлекеттік   реттеудің  негізгі  бағыттары:

• Жұмыс  орны  жүйесінің  дамуын  реттеу;
• Жұмыс  орнына  сұранысты  реттеу;
• Кадрларды  қайта  дайындау  мен  профессионалдығын  арттыру  жүйесін  дамытуда  мемлекеттің  қатысуы;

           Тиімді  жұмысбастылықты  қамтамасыз  етудің  әдістемелік  құралы  – баланстық  жүйе  б. т,  яғни  еңбек  ресурсы  мен оны  тиімді  пайдалану  балансы, еңбек  балансы, жұмыс  орнының  балансы.

           Еңбек  ресурсы – пайдалы қызметті  жүзеге  асыру үшін  қажетті білімі  мен біліктілігі бар, физиканың дамыған мемлекет  халқының  бөлігі. Еңбек ресурсын  атқаратын  негізгі  көрсеткіш – мемлекет  халқының  еңбекке  жарамдылығы. Еңбек  жарамды  халыққа  заңмен  бекітілген  16-63 жасқа  дейінгі  ер  адамдар  мен  15-58  жасқа  дейінгі  әйел  адамдар  жатқызылады.

           Экономикалық  белсенді  халық  немесе  жұмыс  күші – товар мен  қызметтің  өндірісіне  өз  жұмыс  күшін  ұсынуды  қамтамасыз  ететін  халықтың  бөлігі, санын  жұмысбастылар  мен жұмыссыздар да  құрайды.

           Экономикалық  белсенді  емес  халық – қоғамдық  өндірісте белгілі бір уақыт  аралығында  жұмыс  басты  еңбекке  жарамды  еместер, бірақ  жастағы  халық..

           Құрамына: 1. Күндізгі  бөлімде жоғарғы оқу орнында оқитын студенттер  мен курсанттар. 2. Жеңілдік  шарты мен қартаюы бойынша пенсия  алатын  тұлғалар. 3. Мүгедектігі бойынша  пенсия  алатын тұлға.

           Халықтың  жұмысбастылығы – заңға  қайшы  келмейтін  және  өздеріне  табыс  көзі  б. т. Қоғамдық  және  жеке  қажетті  жіктерді  қанағаттандырумен  байланысты  тұлғалардың (азаматтарының) қызметі.

          Жұмысбастылық  деңгейі – еңбекке жарамды жастағы халыққа жалпы жұмысбас-   тылар санының қатынасы  негізінде аталады. Жұмысбастылықты толығымен сипаттау  үшін  мынадай көрсеткіштер  қалданылады.

          Өнімді  жұмысбастылық – қоғамдық  өндіріс  тегіжеу  мысбастылар , яғни  өнімді  материалды  формада  өндіріп  соңында  халықтың  өмір  сапасымен  деңгейін  атқаратын  сферадағы  жұмысбастылар.

          Тиімді  жұмысбастылық – материалдың  нәтежесі  неғұрлым  көп  болатын  еңбек  күшін  тиімді  пайдалану.

          Жұмыссыздық  және  оның  түрі.

          Жұмыссыздық  дегеніміз – экономикалық  белсенді  халықтың  өз  жұмыс күшін ұсына алмауынан «артық» болатын әлеуметтік  экономикалық  құбылыс.Себебі – экономи-

кадағы тұрақсыздықтан, қоғамда  саяси күштің  теңсіздігінен т.б.

         Жұмыссыздық  түрі:

1. Фрикциондық  жұмыссыздық – тәжірибеде  әрдайым  болатын  жұмыс  орнын  еркімен  ауыстырумен  байланысты  жұмыссыздық..
2. Құрылымдық  жұмыссыздық - өндіріс  құрылымының  өзгеруімен  және  жұмыс  күшінің  ұсынысы  мен  сұранысының  сәйкес  келмеуінен.
3. Циклдың  жұмыссыздық – жұмыс күшіне  сұраныстықтың  төмен  болуы, өндірісте  құлдыраудың  орын  алуымен, яғни  экономикалық  циклдың  ауытқуға  байланысты.

Жұмыссыздық  деңгейі: жұмыссыздар  санының жұмыс күшіне қатынасы;

          Жұмыссыздық  табиғи  деңгейі – фрикциондық  және  құрылымдық  жұмыссыздық  деңгейінің  сомасы. Дамыған  елдерде  еңбек  жарамды  халық  5-6% құрайды.

         Еңбек  нарығы  жұмысбастылық  мәселесін  шешу  тәсілі.

Еңбек  нарығы – нарық  экономикасын  құрылымының  құрамдас  бөлімі. Ол  басқа  нарықтармен де  қызмет  етеді: шикізат  материалдары, тұрғын  үй, бағалы  қағаз, т.б. Еңбек  нарығы – мемлекеттік  және  мемлекеттік  емес  жұмысбастылық  қызметтер  жүйесі  арқылы  жүзеге  асырылады. Осы  нарықта  бірінші          сатушылар) сәйкес  жұмыс  іздеушілер  болса, 2-ші  тарап (сатып алушылар) жұмыс  берушілер.

         Жұмысбастылықты  шешу  мәселесінің  бағдарламасы.

Халықты  толық  жұмысбастылықпен  қамтамасыз  ету  бойынша  шаралар  кешені. Жұмыс -  бастылық  деңгейін  көтеру  мен  жұмыссыздықты  қысқарту  бойынша  шаралар:

• қоғамдық  жұмыстарды  ұйымдастыру;
• жеке  кәсіпкершілікті  қолдау  мен  халықтың  өз  бетінше  жұмыспен  қамтылуын  ынталандыру  шағын  бизнесті  ынталандыру;
• жеткіліксіз  мамандар  бойынша  професионалды  дайындау  және  қайта  дайындау;
• жұмысбастылықты  икемді  формасын  қолдану;
• жаңа  жұмыс  орнын  ашу  негізінде  еңбекпен  қамтамасыз  ету;
• халықты  жұмыс  туралы  ақпарат  беру ваканциялар жәрмеңкесін өткізу  т.б.

        Тиімді  жұмысбастылықпен  қамтамасыз  ету  институты.

Халықты  жұмыспен  қамтамасыз  ету  бойынша  институттар құрамына мемлекеттік жұмысбастылық  қызметі, жұмысбастылықтың  регионалды  орталығы, қоғамдық  және  коммерциялық  ұйымдар  мемлекеттік жұмысбастылық қызметінің  міндеті:

• жұмыс  күшінің  ұсынысы  мен  сұранысын  болжау  және  талдау;
• еңбек  нарығының  жағдайы  туралы  ақпарат  беру  мен  жинау;
• жұмысқа  тұру  сұрағы  бойынша азаматтарды  есепке  алу;
• жұмысқа  тұру  мүмкіншілігі  туралы  кеңес  беру;
• жұмыссыздарды  тіркеу, оларға  көмек  көрсету, т.б.

Коммерциялық   бюро, агенствалардың  ұйымдастыру  қызметі  арқылы  және  Қазақстан  азаматтарын  шетелге  жұмысқа  тұрғызу  лицензия  арқылы  жүзеге  асырылады.

Лицензия – мемлекеттік  жұмысбастылық  қызметі  сертификаты  болған  жағдайда  ғана  беріледі.

       Мемлекеттің әлеуметтік  саясаты – қолайлы  әлеуметтік  экономикалық  жағдай  жасау   мақсатында  өндірісті  дамытуды  реттеу  бойынша  басқа  қызметінің  негізгі  бағыты.

       Мемлекет  әлеуметтік  саясатты  мына  мақсаттарға жету  үшін  өткізеді:

1. қоғамдық  өндірісте  барлық  еңбекке  жарамды  азаматтардың  өз  қажеттілігін  қам-

тамасыз  ету  бойынша  еңбектерінен  табыс  алуға  белсенді  қатысу;

2. халықтың  өмір  деңгейі көтеру  үшін  әлеуметтік  кепілдендірілген  шаралар құру;
3. әлеуметтік  топтар  арасындағы  қатынасты  реттеу;
4. қоғамда  әлеуметтік  теңдікті  қоғамдау;

       Әлеуметтік  саясаттың  бағыты:

1. Жұмысбастылық  сферасын  кеңейту;
2. Әлеуметтік  сақтандыру;        
3. Жұмысшыларды  әлеуметтік  қорғау;
4. Маңызды  әлеуметтік  экономикалық  мәселені  шешуге  ат  салысу;

       Халықты  әлеуметтік  қорғаудың  негізгі  бағыттары:

1. Табысы  аз  отбасыларды  қорғау;
2. Халықтың  жұмысбастылығын  көтеруге  бағытталған  мемлекеттік  экономикалық  саясатты  жүргізу;
3. Жұмыссыздарды  қорғау;

      Халықтың  табысы  аз отбасылары  категориясын  әлеуметтік  қорғау  бағыты:

1. Кәсіпорын  ұйым, мекеме  деңгейінде  қызмет  ететіндерді  әлеуметтік  қорғау;
2. Жұмыс  істемейтін  халықты  әлеуметтік  қарғау;
3. Пенсиямен  қамтамасыз  ету;
4. Табысы  аз  отбасыларды  қорғау;
5. Баға  тұрақтылығы;
6. Табыстар  мен  жинақтарды  индексациялау;
7. Жұмысшылардың  min-ды  жалақысын  min-ды  тұтыну  бюджеті  деңгейіне  дейін  көтеру;

 

  Лекция 12. Инвестициялық сфераны мемлекеттік реттеу

Инвестициялық процесс-бұл нақты капиталды өсіп жетілдіру ұдайы өндіру үрдісінің  көп жақты қызметі.

Экономикалық  әдибиеттерде "инвестиция" ұғымының нақты бір түсінігі жоқ. Қазіргі  таңда бар көзқарастарды шартты түрде екі бағытқа бөлуге болады.Инвестицияның бірінші бағытына тек ұлттың функционалдық нақты капиталын өсіруге мүмкіндік беретін ақша салымдары жатады.Екіншіден, оның ұзақ мерзімді айналымын және сатылуын көрсетеді;үшіншіден пайда алу мақсатымен салынған кез келген инвестицияланған ақша салымы кәдімгі инвестиция түсінігіне сай келмейді.Мысалы, алғашқы салым әр түрлі себептермен өсіп отыратын бағалы қағаздардың сатып алынуы, облигациялар, мүлік және т.б.

Әйгілі американ ғалымы П.Самуэльсонның ойынша,  таза инвестициялау  деп тек нағыз  жаңа капитал құрылғанда ғана саналады. Қазіргі экономистердің көптеген ғылыми жұмыстарында инвестицияға келесідей ұғым сәйкес келеді: инвестиция ұғымының астарында кез келген салым оның иелеріне анықталған көлемде пайда әкеледі деген ұғым жатыр. Осыған орай инвестиция қаржылық, нақты және интелектуалды болып бөлінеді.

Қаржылық  инвестиция- бұл қаржылық құралдарға, бағалы қағаздарға және облигацияларға салым және басқада бағалы қағаздар мен банктік депозиттер  және т.б.