Менедженттің метедологиялық негіздері

     Өкінішке  орай,  көптеген  басшылар  адамдары  жай  ғана  жұмыс  күші  деп,  яғни  көздеген  мақсатты  емес,  керісінше  жоспарларды,  тапсырмаларды  орындау  құралы  деп қарайды. Басқаша айтқанда  басшылар  негізінен  экономикалық  көрсеткіштермен  техникалық  процестерге  көп  көңіл  бөледі .  Мұның  өзі  немқұрайлыққа,  жұмыс  істеушілердің өндіріс  құрал-жабдықтарынан  шектелуіне  әсер  соғады .

      Адамдар   психикасын және ұжым  дамуынның   әлеуметтік –психикалық  заңдылықтарын   ескермейінше,  өз қабілетін ескермейінше, өз қабілетін толық ашу, жетісті еңбек ету және өндірістік  ресурстарды  тиімді  пайдалану мүмкін емес.  Басшы маман екенін көбінесе  ең  ұжымын  басқаруда әлеуметтік - психологиялық факторларды  пайдалана  білуімен анықталады.

 

Сондықтан  осы  шартты  іске  асыру  үшін  басшы:

 

1  Өндіріс пен   еңбекті  ұйымдастыру  шарттарын

2. Материалдық және моралдық  ынталандыру  жүйесін
3. Идеялық - тәрбие  жұмысын  алға  қояды
4. Өндірісте  демократиялық  негіздердің  дамытылуын
5. Өзі қызметтік және қоғам  функцияларын  орындау  жөнінде  жеке  үлгі  көрсетуді біліп пайдалану  қажет .

 

Басшының моральдық  психологиялық факторларда басқару  саласында әкімшілік - әміршіл жүйені қалпына келтіругеәкеліп соғады.

Басқарудың әлеуметтік – психологиялық (тәрбиелік) әдістері еңбек ұжымдарында алда тұрған міндеттерді тиімді шешуге жәрдемдесетін қолайлы және тұрақты моральдік – психологиялық жағдай жасауға бағытталған.

 

Оларға жататын басқарудың әлеуметтік әдістері мыналар:

 

• моральдық жағынан ынталандыру әдістері
• әлеуметтік жоспарлау әдісі (нормалау ішкі тәртіпережелері, іскерлік этика ережелері)
• тәрбиелік әдістері (насихат, иландыру)
• әлеуметтік бастама мен жаңашылдықты жандандыру әдістері
• қызметкерлер арасындағы ресми және бейресмиқатынастар

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

13. Тақырып: Функция ұғымының маңызы және жіктелінуі

 

1. Басқару функциясы  туралы түсінік

2. Басқару функцияларының  түрлері

 

1. Функция – жөнелтуді,әрекетті білдіретін латын сөзі.

Басқаруәрекетінде орын алатын функциялар өзіндік өзгешелік, ерекше мазмұн және жүзеге асырылудың дербес сипатына ие болады. Басқаруда жекелеген функцияларды бөліп көрсету - өндіріс пен оны ұйымдастырудың күрделілігі туғызатын обекьтивті процес. Басқару функцияларының пайда болуы басқару саласындағы нысаналы ықпалдарды саралаудың, еңбек бөлінісі мен оны  мамандандырудың нәтижесі.

Басқару функцияларының жүйелі жиынтығы басқару процесін құрайды. Бұл – мақсатқа жету барысында  қажетті шешімдерді әзірлеп қабылдауды және қабылданған шешімдердің орындалу барысын үйлестіру мен бақылауды  бірізділікпен жүзеге асыруды білдіреді.

Басқару функцияларын бөліп  көрсетуде  бірқатар көзқарастар  мен тәсілдер орын алған. Ғылыми басқару  саласының көрнекті өкілі Ф.Тейлор басқару функциялары қатарына: мақсатты анықтау, құралдарды таңдау және әзірлеу, нәтижені бақылау  әрекеттерін енгізген болса,  әкімшілік басқару мектебінің өкілі А.Файоль басқаруды  болжамдау және жоспарлау, ұйымдастыру, жарлық беру, үйлестіру және бақылау деп тұжырымдаған болатын Сонымен қатар, А.Файоль кәсіпорында орын алатын операциялар жиынтығытурасынан төмендегідей функцияларды анықтаған:

- техникалық функция  (өндіріс)  

- сауда – саттық  функциясы (сатып алу және өткізу)

- есеп жүргізу функциясы  (есептеу)

- қаржылық функциясы  (қаржыландыру

- қауіпсіздікті қамтамассыз  ету функциясы (қызметкерлер мен материалдық игіліктердің сақталынуы)

- әкімшілік функция  (басшылық, ұйлестіру және бақылау) 

 

Басшылардың тікелей  басқарушылық әрекетін белгілейтін  операционалдық басқару теориясы бойынша  функциялар: жоспарлау, ұйымдастыру, кадырлармен  жұмыс жасау, басшылық және лидерлік, бақылау болып жіктелінеді

Дамыған нарықтық қатынастар мен бәсеке жағдайында  кәсіпкерлік  басқару   маңызды орын алады. Осы белгі бойынша іскерлік басқарудың функциялары болып дамыту,маркетинг, өндіру және шаруашылықты басқару табылады.

Осыдан көріп отырғандай, басқару функцияларын жіктеу бірқатарбелгілерге байланысты болып отыр. Басқару функцияларын ғылыми түрде топтау басқару ппроцесін  белгілі бір тиімді тиімді қалыпқа  келтіруге мүмкіндік береді және басқару еңбегңнің озық тәжірбиесін таратуды жеңілдетеді.

 

 

 

2. Басқару функцияның  өзі бірнеше түрге, топқа бөлінеді.

 

Басқару функциялары

 

 

 

 

Жоспарлау      Ұйымдастыру      Үйлестіру     Ынталандыру      Бақылау, тексеру

 

 

 

 

1.  Жоспарлау функциясы – алға қойған мақсатқа жету үшін ұйымға қойылатын міндеттер мен оларды орындау жолдарын анықтау. Жоспарды жасау үшін ғылыми негізде ұйымдастырған жөн. Көп қолданылатын экономикалық және ғылыми әдістерді пайдаланған жөн. Адаммен жобалау, моделін жасау - программалау

2. Ұйымдастыру функциясы  -  ұйымдастырудың бөлшектерін бір жөнге салу, ретке келтіру.

Мына жұмыстар жатады:

а) жұмыстарды әр түрлі  процестерге бөлшектеу

б) жұмыстар мен қызметтердің іс - әрекеттерін ұйымдастыру

в) басқару процестерін  жобалап, оның орындалуына жағдай жасау

3. Ұйлестіру басшылық функциясы – ұйлестіру дегеніміз – атқаратын істерінің бір – бірімен өтетін  уақытын және ретін келістіру. Әр бөлімшелердің жұмыстары қабылдаған шешімдерді қарсы болмауы керек.

 

Басшылық функциясы өндірісті немесе ұйымды басқарып отырған қызметінің осы басқару обьектісінің жұмысын қадағалап, керекті шешім шығарып, олардың орындалуын қамтамассыз ету қажет.

4.  Ынталандыру функциясы – Жұмысшыларды өнімді ынталы еңбекке жұмылдыру қызметі.

5. Бақылау функциясы – алға қойған мақсатқа жету үшін әрқашан қадағалап, тексеріп, керек жерге өзгеріс енгізу қызметі. Бақылау функциясы алға қойған мақсатқа жету үшін мынандай шарттар орындауы керек:

а) Бухгалтерлік есепжүйесі болу керек

б) Өндіріс көлемі жөнінде  немесе істейтін жұмыс мөлшерін есепке алатын экономикалық көрсеткіші болу керек.

в) Қоғамның немесе кәсіпорынның болашақтағы проблемаларын біліп, оны шешу жолдарын анықтаған жөн.

 

Басқару функциялары  барлығы да бір – бірімен тығыз  байланысты әрқайсысы бір – бірінің  қызметін бірі толтырып, бастаған мақсатқа жетуді қамтамассыз етеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

14. Тақырып:  Менеджметтегі  жоспарлау

 

1. Жоспарлау процесінің маңызы мен сипаты

2. Стартегиялық жоспарлау

3. Тактикалақ жоспарлау  және оның сипатты белгілері

4. Индикативті жопарлаудың  маңызы

 

1.Жоспарлау жүйеге  ықпал ететін белсенді басқару  процесі болып табылады., сол арқылы  белгіленген мақсатқа жету үшін өндірістің даму қарқыны, материалдық көздері мен оны жетілдіру  әдістері анықталады. Басқарудың басты функциясы ретінде жоспарлау:

- ұйымның болашақтағы  дамуын анықтайды 

- алға қойылған мақсатқа  жетудің жолдары мен әдістерін  белгілейді

- міндетті орындауда  болуы ықтимал зардаптарды көре  білуді қамтиды

 Жоспарлаудың маңызы  болып қоршаған сыртқы орта  факторларының әсері мен ұйымның  ішкі мүмкіндіктерін бағалай  отырып мақсаттарды белгілеу  және сол мақсаттарды жүзеге  асыруды тиімді әдіс жолдарын таңдап алу болып табылады.Нарық жағдайындағы жоспар өндіріспен өткізу көрсеткіштерін үнемі қадағалап отыру мақсатында маркетинг жүйесі және бақылау процесімен  тығыз байланысты болады.

Басқаша айтқанда, жоспарлау  мынандай сұрақтарға жауап береді:

- біздің қазіргі,бүгінгі  күнгі жағдайымыз қандай

- болашақта біз қандай  болуымыз керек 

- осы жолда қандай  кедергілер орын алған

- мақсатқа жетуде қандай  әрекеттер жасағанымыз орынды

Осыдан барып жоспарлау  барысында ұйым деңгейінде жүзеге асырылатан төмендегідей міндеттерді  атап өтуге болады:

- нақтылы мерзім ауқымында  белгіленген мақсаттар мен оны  орындаудағы іс-әрекеттер

- қажет етілетін адамдық,  материалдық, ақпараттық басқа  да ресурстарды іздестіру

- басқару жүйесі мен  ұйымдық құрылымдықалыптастыру  және ақпараттар тасқынын реттеу

-еңбек өнімділігі  мен пайда деңгейін арттыру,  өндіріс барысы мен құрал-жабдықтарды  ұжымды пайдалану және жақсарту  жолдарын қарастыру

- сенімді бақылау жүйесін  қамтамассыз ету арқылыміндеттерді  орындауға қол жеткізу

Басшылықтың алдында тұрған проблемалар мен міндеттер әрдайым өзара байланысты әрекеттер жиынтығын талап етеді.

 

 

      2. Қазіргі  кезде басқару теориясы мен  тәжірбиесінде стратегиялық жоспарлау  маңызды орын алады.

 Стартегиялық жоспарлау – ұйым  алдындағы мақсатқа  жетуге  басшылықтың  қабылдаған  кешенді  жан-жақты шешімдер  жиынтығын береді.  Басқару  қызметін  жүзеге  асыруда  стратегиялық  жоспарлау  шеңберінде:       

 

- шектеулі  ресурстарды   бөлу 

- сыртқы  ортаға  бейімделу  

- ұйымдық  стратегияны   ұғыну  элементтері  орындалады.

 

 Ресурстарды бөлу  қызмет  барлық  қоғамдық  ресурстардың  шектеулігімен  байланысты,  яғни  ұйымдағы  қолда  бар  еңбек,  материалдық және қаржылық  ресурстарды  мақсат  барысында тиімді  бөле  отырып,  барынша  жоғары нәтижеге  қол  жеткізуге бағытталады.

Сыртқы  ортаға  бейімделу,  басқару  ісінің  барысы  көп  жағдайда қоршаған  ортадағы  экономикалық  саяси,  әлеуметтік - мәдени,  техникалық факторлардың  әсерінде болады. Жоспарды  жүзеге асыруда  басшылық  ұйым  тарапынан  тысқары  факторларды  зерттеп , солар тарапынан төнетін қауіп – қатерді анықтайды.  төнетін  қауіпсіздікті  анықтайды.

Ұйымдық  стратегияны  ұғыну  басқарудағы  осыған  дейінгі  орын  алған  тәжірбие,  жоспарлар  мен деректерге  сүене  отырып дамудың  бағытын  белгілеуді  ұсынады.

Ұйымдардағы стратегияны  анықтап өтейік.

Кәсіпорын (ұйым) деңгейіндегі стратегия

 

           1) Өндіріс

1. Өндірістің талап  ететін деңгейі қандай

2. Қор мөлшері қанша  мерзімге алдын ала есептелгені  орынды

3. Қаржы салуды қалайша  тиімді орындауға болады

4. Өндіріс барысына  оған еңбек күшінің  біліктілігі  сай келе ме

5. Жабдықтау, құрастырубөлшектерін  кімнің жасағаны дұрыс

          2) Қаржы

1. Ағымдағы және күрделі  шығындар мөлшері қандай

2. Айналым қаражатын  қалайша арттыруға болады

3. Қаржы жағдайын талдауды, дамыту жолдары қандай

4. Қаржы көздері, ресурстар  ауқымы қандай

         3) Маркетинг

1. Нарықтағы қайсы  сегментке үлкен көңіл бөлу  қажет 

2. Өнімді өткізу саласындағы  қаражат қалай бөлінуі керек

3. Ұсынылатын өнімнің  сапасы мен құрамы қандай болуы тиіс

4. Баға саясаты қалайша  тиімді жүзеге асырылады

5. Нарық үлесі мен  бәсекелесу қабілеті қандай деңгейде

         4) Қызметкерлер

1. Персоналды оқыту  мен дамытудың тиімді шаралары  қандай

2. Басшы қызметкерлерді  даярлауға қойылатын талаптар қандай

3. Іс-әрекет бағалау,  ынталандыру мұқият орындалады  ма

4. Болашақта қызметкерлерге  қандай талаптар қойылады

5. Басқаруға қатысуды  қалайша дамытуға болады

           5) Мәдениет

1. Әдеп-ғұрып пен дәстүрді  қолдануға қандай шаралар қажет

2. Фирма репутациясын сақтап қалу жолдары қандай

3. Ұйымдағы қарым-қатнасты  қалайша жетілдіруге болады

4. Қоғамдық пікірді  жақсарту шаралары қандай

 

2. Стратегиялық  жоспар  қабылданған кезде ол бүкіл  ұйымның болашағын анықтайтындай,  нақтылы деректермен негізделіне отырып, кәсіпорын айқындылығын білдіретіндей жағдайда жоғары басшылықтың ұйғарымымен жүзеге асырылады.

Аталған жоспар ұйымның  барлық дамуын белгілей отырып, тек  қана тұтас, кешенді жиынтық қана емес, сонымен қатар, жағдайға қарай  икемді  де болуы тиіс.

Стратегиялық  жоспарды жүзеге асырудың үлкен маңызы бар, себебі қолда бар ресурстарды тиімді пайдалана отырып, мақсатты орындағанда  ғана жоспардың маңызды сипаты болады. Жоспар қабылданғаннан кейін оны орындау бағдарлама, бюджет, әдістермен қатар, тактика, саясат және ереже арқылы жүзеге асырылады.

 

3. Тактикалық жоспарлау және оның сипатты белгілері.