Менедженттің метедологиялық негіздері

Ішкі шешімдер - шаруашылықтың өз өмірінің түрлі жақтарын қамтмды.

 

 Функцияның  сипаты жөнінен:

- экономикалық;

- технологиялық;

- қаржылық;

- әкімшілік шешімдер болып табылады.

 

Экономикалық  шешімдер - жоспарлардың, нормалар мен нормативтердің, еңбекке ақы төлеудің бүкіл жүйесін жасаумен, бағамен, өнімді өткізу  және табыстарды бөлумен байланысты.

Технологиялық шешім - өндіріс процесін ұйымдастыру мәселесіне қатысты. Бұл шешімдердің әрбір салада тиімді технологияны таңдап алуда, жұмыстарды материалдық - технологиялық жағынан қамтамасыз етуді белгілеп береді.

Қаржылық шешім - жоспарлық және есеп беру қаржы балансынан белгілеп, бекітуге, несиелер алып, оларды өтеуге  бағытталған. Бұл шешімге ақшалай есеп айырысудың бүкіл жүйесі жөніндегі шешімдер жатады.

Әкімшілік шешім – басқару аппаратының жұмысына қатысты болады және қызмет бабындағы адамдардың, бөлімшелерінің, құқықтар мен міндеттерін реттеп отыруға, олардың жұмыс істеуімен өзара қарым - қатынасының тәртібін белгілеуге бағытталған.

 

4. Шешім қабылдау-  азды - көпті ұзақ процес. Бұл процес  бірнеше сатылардан тұрады.

1. Әзірлік саты- жағдайында жалпы сипаттама берумен және оны бағалаумен, мақсатты айқындап алу, шешім қабылдау үшін қажетті бүкіл ақпараттармен танысу және шешімдердің болуы мүмкін варианттармен белгілеумен байланысты.

б. Негізгі саты- шешімнің түрлі варианттарын өзара салыстыра отырып, олардың ішінен керектісін таңдап алу және оны құжат түрінде тұжырымдау үшін қажет.

г. Қорытынды саты- шешімді орындаушыларға жеткізу жөніндегі жұмыстар, шешімнің орындалуын ұйымдастыру, шешімнің орындалу барысын бақылау және қорытындыларын шығару.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

11. Тақырып:  Экономикалық басқару әдістері

 

1.Ұйымдық  әкімшілік  әдістері                                                                    

2.Басқарудағы  әкономикалық   әдістер                                                  

                                                                              

Басқару  әдістері  дегеніміз-басқару  процеснің  маңызды  элементі.  Басқару  әдістері  ұжымдар  қызметі  жоғары   тиімділігін,  олардың  ынтымақты  жұмысын  қамтамасыз  етуге  тиіс.                                      

      Басқару  әдістері  басқару  процесін  мүлтіксіз  ұйымдастыру,   осы   заманғы    техниканы   пайдалану   еңбекпен  өндірісті   прогресті   жолмен  ұйымдастыру  үшін   жағдайлар  жасайды    олар  барынша  тиімді  болуын   қамтамасыз  етеді.

  

     Басқару   әдісін  2 үлкен топқа бөлуге  болады.

      а)  бүкіл   басқару  жүйесіне    жататындар .

       б)   басқару  жүйесін  жекелеген   бөліктеріне   жататындар.

 

  Басқарудың  жалпы әдісіне мыналар жатады:

    а) кәсіпорын  ,  бірлсетіктің  экономикалық аймақ деңгейіндегі жоспары басқару қызметінің нақты тәсілдері.

  б) министрліктердің  мемлекеттік ,   комитеттерінің   қызмет  әдістері.

  в)  түрлі  деңгейдегі  басшыдың  өз  қызметінде  қолданатын  әдістер

 

    Нақты  әдістер   немесе  жұмыс  стилі  деп  аталатын бұл әдістің  бәрі  шағын  сипатта  болады,  өйткені  олар қайсыбір жекелеген басқару  органына,  қызметкерлерге  қатысты.

        Барлық  басқару  әдістері (экономикалық, ұйымдық - әкімшілік, әлеуметтік - психологиялық) бір-бірімен   өзара  байланысты.   Сонымен  бірге  әдістер  әрбір  тобының  өзіне  тән  ерекшеліктері,  өздерінің  көріну  формаларымен  қолданылу  шеңбері  болады.

 

         Басқару  әдіс  обьективті  заңдар  талаптарын  іске  асыру   әдісі. 

 

 Сонымен  бірге   мақсатқа   жету  үшін  әдіс  жай  ғана  обьективті  заңдар  талаптарына   сай  келуі  жеткіліксіз.  Осы  талаптарды  өндіріс  қызметкерлеріне  ықпал  ету  әдістеріне  айналдырудың  жолдарын  табу  қажет.  Өйткені  экономикалық  процестер  өзінен  өзі,  өндіріс  процесіне  қатысушысының  қызметінен  тыс  өмір  сүрмейді.

     Басқару  әдісі  орындау  жүйесі  арқылы  іске  асырылады.  Басқару  әдіс  елеулі  әдісі  оны  құқық   жағынан   рәсімдеу  болып   табылады.  Басқаруды  құқық   жағынан  өндіріске  басшылық  ету  көбінесе  мемлекеттік  сипатта  болуынан  туындайды.

      Халық   шаруашылық  дамуы  қазіргі   кезеңде  басқару  экономикалық  әдістері  маңызды  орын  алып  отыр.

        Басқару  экономикалық  әдіс  мазмұны  еңбек  материалдық   шығындарын  аз  жұмсай  отырып,  жақсы  өндірістік  нетижелерге  жету  мақсатында  қызметкерлердің  экономикалық    мүдделеріне  ықпал  ету  болып  табылады.

         Өндірістік  ұжымдар  мен   жекелеген  қызметкерлерге  белгілі   экономикалық  тұтқаларды (өзіндік  құн, пайда баға, жалақы ) пайдалану  жолымен  ықпал  ету  экономикалық  әдістер  деп  түсіндіріледі. 

        Басқарудың  экономикалық  әдістерінің   негізгі  мақсаты  кәсіпорынның   коллективіті және жекелеген   қызметкерлері  барынша  белсенділік   көрсетуге  ұмтылатындай  экономикалық   жағдайды   қамтамасыз  ету.

        Экономиканы  басқаруды  түбірінен   қайта  құруды  жүзеге  асыру   жағдайында  өндіріс  процестер   реттеу  мақсатында  экономикалық   тұтқалардың   жиынтығын  кеңінен   пайдаланады  үнемділікті (пайда,  кіріс)  материалдық  нәтижелер  деп  өндірістіек   қызметке  баға  беру  басты  өлшемдерінің  ролін  тануды,  жоспар  жасауда,  оны  тиімді  іске  асырудың   құралдары  мен  әдісінтерін  таңдап  алуда  шаруашылық  бөлімшелеріне  жеткілікті  дәрежеде  дербестік  беруді  көздейді.

 

      Экономикалық  әдіснің  бірнеше  тобын  бөліп  көрсетуге  болады.                  

       Олар:

1. Шаруашылық механизмі және оның құрылымы.
2. Әлеуметтік - экономикалық дамуды  аймақтық  басқару.
3. Экономиканы   дамытудағы  индекативті   жоспарлауды   пайдалану.
4. Мемлекеттік   реттеу  әдістері.

 

  1  Шаруашылық  механизмі-  шаруашылықты  жүргізудің қағидаларына  негізделген  әдісі  кәсіпорындардың   заңда   белгіленген  шеңберінде  жұмыс  істеу  үшін  жағдай  жасауды  білдіреді. 

Шаруашылық  механизмі  өндіріс  қатынастар  жүйесі,  өндіріс  күштер  қоғам  арасындағы   өзара  іс  қимылды  көрсетеді.      Ол  ең  алдымен  өндірушілердің,  тұтынушылардың және  жалпы  қоғамның  экономикалық   мүдделерін   ескере  отырып,  әртүрлі  өндіріс  процесін   жүзеге    асыруға   мүмкіндік   береді.

 

 Экономикамыздың   нарықтық  қатынастарға  бет   алуы   іс  жүзінде  ең  алдымен  жаңа  шаруашылық  механизмнің   енгізілуіне   байланысты.

   Оларға :

1.  Кәсіпорынның  залалсыз  жұмыс  істеуі

2.  Пайдасы  жоқ   жұмыстардың   тоқтатылуы.

3  Басқалармен  салыстырғанда   ҒТП  нәтижелерін   енгізетін   кәсіпорындардың   экономикалық   айқындамаларын   күшейту, яғни  ҒТП  енгізілуін  ынталандыру. 

4   Өндіруші  жөнінде,  тұтынушы  жөнінде  де  экономикалық  мүдде  категорияларын  пайдалану.

5. Мемлекеттік  арқылы  қоғамның  экономикалық  айқындамаларын  күшейту.
6. Кәсіпорындардың  нәтижелі  жұмыс  істейтін   ұжымдарының  тұрмыс  деңгейін  күрт  көтеруге  қол  жеткізуге  болады.

1.      Әлеуметтік  – экономикалық дамуды аймақтық  басқару -  біздің  республикада  жанданып,  дамып  келе  жатқан  экономикалық  әдістер  тобына  жатады.

Аймақтық  басқару  келесі  сатыға  көтерілді.  Оған  дәлел  жалпы  еліміздегі   жергілікті   жерлердегі  реформаларды  тереңдету   мәселелеріне   арналған  барлық  деңгейдегі  әкімшілік  республикалық  кеңесі  / маусым 1996 ж  / 

      Бұл   кеңесте   президент  реформалардың   табысты  болуы  оған  аймақтардың   белсенді  қатысуына  байланысты  деп  атап  көрсетті.  Аймақ   әкімдерінің  алдында   экономикадағы  ең  басмы  саяси  міндет  барынша  қысқа  мерзім  ішінде  жекешелендіруді  аяқтау, өндірістегі  меншікті  ретке  келтіру.  меншіктік  кәіпорындарды   дағдарысын  шығаруға  қол  жеткізе  алатын ,  жақсы  менеджментті  ұйымдастыра  алатын  жағдай  жасау керек.

2.Мемлекеттік  реттеу -  басқарудың  экономикалық  әдістеріне  жатады.  Нарықтық  қатарды   қалыптастырудыңдың  алғашқы   көздерінде  мемлекет  ол  процеске  әсер  етуі  тиісті  .  Оны   ол  өз  қолындағы  басқару   тұтқалардың  пайдалану  мен   іске  асырады .

Тұтқалардың бір түрі баға белгілеу. Бір тұтас баға саясатынжүргізу  нарықтық экономика тұсында шарт емес. Дұрыс баға белгілеу жүйесі  кәсіпорындардың  өнімді  жаңартумен  оның  сапасын  жақсарту және  ҒТП-ті  жеделдету  мүдделігін  күшейтуге  тиіс .

Жалпы  айтқанда ,  қандайда  ел   болсада оның әлеуметтік -  экономикалық   дамуды,  нарықтық  қатынастардың  қалыптасуы   мемлекеттік   реттеусіз  болмайды  .

3.  Экономиканы   дамытудағы   индикативтік  жоспарларды   пайдалану-  басқарудың  негізгі   функцияларының  бірі  болып  табылады.  Нарықтық  экономикаға  жоспарлау  емес  деген  жалған  пікірлер  пайда  болды.  Бұрынғы  тотаритарлық  жүйе  кезінде  пайдаланылған  орталықтандырылған   мемлекеттік  жоспарлау  заманы  өтті.

        Дүниежүзілік  тәжірибеде   нарықтық  экономикасы  дамыған  елдердің  барлығы  жоспарлауды  кеңінен  пайдалануда. Әсіресе басқару  жүйесінің  төменгі  сатысында  (шағын және орта кәсіпорындарда) жоспарлау  міндетті  түрде  енгізіледі.

   Жоспарлау -  жүйеге  ықпал  ететін  белсенді  басқару  процесі  болып  табылады.  Сол  арқылы  белгіленген  мақсатқа  жету  үшін  өндірістің  даму  қарқыны , материалдық  көздері,  бүкіл  өндірістік организімді дамыту  әдістері мен  формалары  анықталады. 

      Президент  -  жоспарлауды  басқаруда  молынан  пайдалануды  өте  қажет  деп  санайды .

 

Ұйымдық - әкімшілік  әдістер

 

      2.  Кез-келген  деңгейдегі  экономикалық  жүйенің тиімді  қызметін  қамтамасыз  етуге ұйымдық   факторлар   барған   сайын зор маңыз алып  келеді,  өйткені   ойдағыдай  басқару   үшін  іс  - жүзінде  үйымдастыра  білу  қажет  .

   Басқарудың - ұйымдық  әкімшілік  әдістер   дегеніміз-  өндіріс процесінде  қызметкерлер  арасында   қалыптасатын  ұйымдық қатынастарға  тікелей басқарушылық  ықпал   жасау тәсілдері  мен  жолдары құралдарының жиынтығы болып  табылыды 

    Ұйымдық - әкімшілік  ықпал  3  бағыт  бойынша   жасалады.

1. Басқарылатын  жүйе  элементтерінің  арасындағы,  яғни техника, технология  және  өндіріс пен еңбекті   ұйымдастыру,   сондай-ақ  бір   тұтас  өндіріс және еңбек  процесінде  әртүрлі  функциялар атқаратын қызметкерлердің  еңбектегі  іс-қимылдары арасындағы   байланыстар мен ара-қатнастарды реттеу үшін.

2.  Басқарушы  жүйе  ішіндегі   байланыстар

3.Ұйымдық – әкімшілік  ықпал  жасаудың  обьективі -  басқаратын және  басқарылатын  кіші  жүйелер  арасындағы  өзара  іс-қимыл  формалары  болып  табылады  .

 

 

12. Тақырып.  Басқарудың әлеуметтік – психологиялық  әдісі

 

1.Әлеуметтік  әдістер  

 

Әлеуметтік-экономикалық  жүйеде  басқарудың әлеуметттік-психикалық әдістерінің атқаратын  роліне  баға жеткіліксіз. Бұл  жүйеде  негізгі  элемент адам.(басшы,субьект)

          Басшының  өндірістегі  аса   маңызды  функциясы –шешім  қабылдау, олшешімдерге жеке стильдер  ықпал жасайды.

     Қабылданған   шешім  тиімділігі  олар  обьективті  жағдайында  қаншалықты  сай   келетіндігіне  ғана  емес ,  сонымен  қатар,  олардың   орындалуын  ұйымдастыруға,  адамдарды   іріктеп  алуға,  бағыныштылар  арасында  міндеттерді  бөлуге,  оларға  қажетті  ресурстар  беруге,  орындалуын  бақылауға  байланысты .  

       Алайда  ең  жақсы  шешім,  ойластырып  ұйымдастыру және орындаушылар  еңбекте  белсенділік  көрсеткен   жағдайда  ғана  тиімді  болмақ. Басшы  адамдар  санасына , оның  психикасына  әсер ете отырып,  адамдарды  еңбекке  құлшындыра  алады.  Міне,  сондықтан  кезек келген басқарушылық  шешім  ең  алдымен  адам  фокторының  ролін  атқаруға байланысты  болады.

       Тауар  - ақша  қатынастары  өндірісті   техникамен  жарақтануының артуы   жағдайында  адам  факторының,  орындаушының  іске көзқарасынан  ролі  күрт  күшейді.  Сондықтан  тәртіп  орнату,  тәртіптілік  пен  жауапкершілікке  тәрбиелеу  еңбек ұйымдарын  басқарудағы  әлеуметтік - психикалық  әдістерінің құрамдас  бөлігі  деп  қарастыруы тиіс.