Менедженттің метедологиялық негіздері

 Басқару шешімдерін  ойластыруда қолда бар ресурстар  мен қоғамдық қажеттіліктеріне негізделген мақсат ерекше маңызды орын алады және төмендегідей сипатқа ие болады:

1. Мақсат- нақтылы және өлшемді болуы тиіс, яғни оның орындалу барысын бағалау мүмкіндігі болуы керек.
2. Мақсат- белгілі мерзімнен шектелуі тиіс. Осыған орай мақсаттар: ұзақ, орта және қысқа мерзімде болады.
3. Ұйым мақсатына- сыртқы ортаның әсері мен ішкі мүмкіндігіне  қарай айқын және оған қол жеткізуге болатындай етіп қабылданады.

 

Қ.Р  ұйымдарының құрылуы  мен қызмет жасау тәртібі арнаулы  заң құжаттарымен белгіленген. Атап айтқанда 1995ж қаңтар айында қабылданған « азаматтық кодекстер » ұйымдарының түрлері мен негізгі белгілері заңды тұлға ұйымында белгіленген.

Ұйымның заңды тұлға болып есептелуі  меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығындағы мүмкіншіліктің болуы мүлік пен өз міндеттемелері бойынша жауап беруі қажет шарт болып табылады.

 Өз қызметінің негізгі мақсаты  пайда келтіру болып табылатын  ұйым, коммерциялық ұйым деп аталады,  мұндай заңды тұлғалар мемлекет, кәсіпорын, шаруашылық серіктестік, өндіру кооперативтер нысанында құралады.

 Ал мұндай мақсатты көздемейтін  және алған пайдасын қатысушыларға  үйлестірмейтін ұйым коммерциялық  ұйым, қоғамдық қор, діни бірлестік  нысанында құрылуы мүмкін.

 

Ұйымдарды тиімді басқару  сипаттамалары. 

 

 

1. Экономикалық.
2. Әлеуметтік психологиялық.
3. Құқықтық.
4. Ұйымдастыру, техникалық.

 

1. Экономикалық тұрғы - өз құрамында өндірілген процесті басқаруды көздеген мақсатқа тиімді қол жеткізуді материалдық, қаржылық және еңбек ресурстарды үйлестіруді қамтиды.
2. Ұйым алдында қойылған мақсатқа жетуде сол ұйымның барлық қызметін ұйымдастыру мен басқаруда орын алатын ерекше топтың қызметін белгілейді.
3. Басқарудағы мемлекет, саяси экономикалық  институттар құрылымын, ол жүргізетін бағытын, анықтаған заңдарын көрсетеді.
4. Өз құрамында орын алған жағдайда дұрыс бағалау, міндеттерді тұрақты белгілеу, оған жетудегі стратегияны қабылдау және қажетті ресурстарды реттеу, тиімді жобалау мен ұйымдастыру, бақылау мен ынталандыруды енгізу.

 

2. Басқарудың тиімділігі мен менеджменттің іс- әрекеттерін экономикалық табыстар мен нәтижелер арқылы бағалауға болады.

      Менеджер  ұғымы ағылшын тілінен аударғанда « бір нәрсені реттеу, теңестіру, басшылық ету » дегенді білдіреді. Менеджменттің міндетін ұйымдағы  бір ауыздылықты және ұйым мұқтажын өтеуді қамтамасыз ету болып табылады.

 

Қазіргі кездегі  менеджменттерге төмендегідей талаптар қойылады:

 

1. Өзіне деген сенімділік.
2. Жеке басының бағалық қасиеттері мен өзін үнемі жетілдіру.
3. Қызметкерлерді баулу және байланысты орнату қабілеттілігі.
4. Басқару әдіс- тәсілдерін білу.
5. Тиімді шешім қабылдауға дағдылану.

 

Менеджер басқару саласындағы  нақтылы бір міндеттерді орындайтын жоғарғы қабілетті кәсіби маман.

Басқару әрекетін жүргізу  басшылардың білім деңгейі, басшылардың  тәжірибелік байланысы.

  Осыған орай басқару теориясы мен практикасында  қолданылатын басқарушылар үлгісін қарастырайық.

 

Басқарушы үлгілер.

 

Басқарушы үлгі деніміз - қажетті іс - қимылды жүргізуде  басшылардың бойындағы арнаулы  білімі, мінез - құлқы белгілерінің болуы.

Мақсатқа жету ережелері, адаммен қарым - қатынас жасау әдісі, билікпен басқару шеберлігіне байланысты жіктелінеді.

 

Басқару теориясы мен  тәжірибесінде 4 үлгі орын алады.

 

1. Басқарушы- жетекші ( лидер) шешім қабылдауда және оны жүзеге асыруда, қызметтер мен тығыз қарым - қатынас жасауы,  әркімнің мүмкіндігінен толық ұғымын және бағалай білу арқылы маңызды орын алады.
2. Басқарушы - әкім, ұйымның табысқа жетуін қатаң бақылау және жарлық ету арқылы ұйымдардағы міндеттер мен жауапкершілігі  тығыз ара - қатынасын орнатады.
3. Басқарушы – жоспарлаушы, ол нақтылы жағдайды зерттей отырып, ұйымдағы ресурстар мен мүмкіндіктерді мақсатты орындауды бағыттайды.
4. Басқарушы- кәсіпкер, ол ұйымның болашағын жаңа бағытқа белгілейді. Басқарушы кәсіпкер өнім өндіруді қолдау мен қызықтыруда, бәсекелестік пен қызметтерді тиімді жетілдіруде, стратегиялық жоспарлауды қамтамасыз етуде маңызды орын алады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

7. Тақырып:  Ұйымдастыру процесі және өкілеттіктер.

 

1. Басқарудағы ұйымның маңызы.
2. Ұйымддардың неізгі анықтамалары.

 

1. Жоспардың орындалуын қамтамасыз етуге тиісті ұйымдық құрылымдарды құруды басқарудың маңызды функцияларының  бірі- ұйымдастыру болып табылады. Аталған функциялардың мақсаты- басқарушы мен басқарылушы жүйелері, сондай- ақ олардың арасындағы байланыстар мен қатынастарды қалыптастыру.

Жалпы ұйымдастыру функцияларында біршама дербес, бірақ өзара байланысты қызметтерді бөліп қарастыруға  болады.

1. Басқару жүйесін ұйымдастыру.
2. Басқару объектісі мен субъектісі арасындағы байланыстар мен қатынастарды ұйымдастыру.
3. Басқару субъектісі  ішіндегі байланыстарды ұйымдастыру. 

 

 

2. Басшының ең басты міндеті өзіне бағынышты қызметкерлердің күш - жігерін алға қойылған міндеттерді шешуге бағытталады.

Өкілеттіктер- ұйым ресурстарын пайдалануда және қызметкерлердің күш- жігерін нақтылы бір мәселелерді шешуге, бағыттауда берілетін мүмкіндік және құқық.

    Делегирлеу - мақсаттың орындалуына толық жауап беретін адамға өкілдік пен шешімдерді жүзеге асыруды жүктеу.

Жауапкершілік - алда тұрған мақсаттарды орындау жөніндегі мінднттеме және олардың қанағаттанарлық шешіміне жауап беру.

 

                             Өкілеттіліктер мен жауапкершіліктер.

 

Өкілеттілік беру дегеніміз - басқару қызметін бөлісу процесін дамыту. Ол басқару жүйесінің икемділігін күшейтеді және штат құрылымын өзгертпей-ақ шаруашылық жүйесінде жаңа проблемаларды шешуге, жедел реттеп отыруға мүмкіндік береді. Жауапкершілігі аз, өкілеттілігі көп болса ойластырылған шешімдер көп болады. Өкілеттілік аз болғанда, жауапкершілік тің зор болуына да жол беруге болмайды, қажетті шешімдер қабылдау мүмкіндігі жойылады.

 

Өкілеттіктер  мен билік.

Көп жағдайда өкілеттіктер мен билік ұштастырылады. Дегенмен, өкілеттілік дегеніміз - ұйым ресурстарын пайдалануда лауазымға берілетін шектеулі құқық. Ал билік қалыптастыратын жағдайда нақтылы ықпал әсер ету мүмкіндігі болып табылады және өкілеттілікке ие болмай-ақ билік жүргізуге болады.

 

 

Ақпаратты өкілеттер.

Өкілеттер:- кеңес беруші, қызмет көрсетуші және ақпарат болып табылады.

Кеңес беруші ақпарат- басшылық арнаулы білімді қажет ететін ерекше проблема туындағандай тиісті мамандарды өзіне уақытша немесе тұрақты негізінде жұмысқа шақыра отырып, кеңес беруші ақпарат құрады. Ол міндетіне басшылары өз мамандығы бойынша қызметкерлерді баулу және жетілдіру, жаңа техника және технология, құқық т.б салалары жоғары дәрежеде екңес беру, үйрету.

Қызмет көрсетуші  ақпарат - қоғаммен байланысты, қаржыландыру, маркетингтік зерттеулер, жоспарлау, жабдықтау, мәліметтермен қамтамасыз ету, экологияны қорғау мәліметтерін орындайды.

Ақпарат жеке - жоғарғы басшыларының еңбегінің  тиімді ұйымдарға ықпал ететін жеке хатшы мен көмекші қызметкерден құралады.

 

СӨЖО.

1). Өкілеттіктер және  компетенция.

2). Ұйымдық құрылымды  құру.

 

 

 

 

 

 

 

 

8.Тақырып: Менеджментті  ақпаратпен қамтамассыз ету

 

1. Басқарудағы ақпарат ұғымы және олардың маңызы.
2. басқарудағы ақпараттар жүйесін жетілдірудің іс- әрекет жоспары.
3. Күрделі ақпараттық жүйе.
4. Ақпараттың жинақталуы, өңделуі және жіктелуі.

 

1. Ақпарат дегеніміз - белгілі міндеттерді шешу үшін пайдалы деп бағаланбаған, қабылданған және түсінілген жаңа мәліметтер немесе қандай-да бір оқиға туралы т.б жағдайлар туралы хабарлар болып табылады.

 

 Қазіргі кезеңде  ақпаратты зерттеу негізгі 3 тұрғыда  жүреді.

 

1. синтактика - ол деректерді қайта өңдеу мен жеткізу құралдардың өткізу қабілеті мен табиғи кедергідерді жою тұрғысынан зерттейді.
2. семантика - хабардың маңызы мен оның көріну формасын зерттейді.
3. прогматика - хабардың пайдалылығы мен тиімділігін зерттеумен байланысты.

 

Өндірісті басқару ақпараты 2 топқа бөлінеді:

1. Мазмұндылық ( сематикалық) белгілері бойынша.
2. Ұйымдық ( прагматикалық ) белгілері бойынша.

Мазмұнының белгілері  бойынша ақпарат келесіге бөлінеді:

1. Бейнеленетін объектілер бойынша ( халық, еңбек ресурстары, табиғи ресурстар, өндірілген құрал- жабдықтар, өнім шығару және қызмет көрсету, ақша қаражаттары т.б ).
2. Ұдайы өндіріс сатылары мен процестері  бойынша ( өндіріс, айналым, бөлу, тұтыну туралы ақпарат).
3. Халық шаруашылығының салалары бойынша ( өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, транспорт, құрылыс т.б).

Мазмұндылық белгілері  ақпаратта бейнеленетін технологиялық, экономикалық, әлеуметтік және басқа қатынастарының түрі бойынша оны бөлетін маңызды белгіге жатады.

 

II. Ұйымдастыру тұрғысынан  салып қарағанда, ақпарат:

• жүйеге келтірілген (жүйеленген)
• жүйеге келтірілмеген ( жүйеленбеген)

Жүйеге келтірілген  ақпарат дегеніміз - көрсеткіштердің құралы, хабардың адрестері, мерзімдері, ұсынылу қалыптары бойынша адамға күні бүрын берілген мазмұн мен тәртіп бойынша және келісілген мерзім мен айтылған уақыт түсіп отырады.

Жүйленген ақпараттарға жататындар: берілген статистикалық  есеп, өндірістегі жұмыстардың барысы, ресурстардың жұмсалуы т.б туралы күнделікті

( оперативті )  ақпарат.

Жүйеге келтірілмеген  ақпарат дегеніміз - сипаттары бойынша толықтай немесе ішінара тәртіптелмеген болады. Бұл ауық  түрде түсетін ақпарат. Мысалы, төтенше жағдайларда ақпарат.

 

Басқару процесіндегі ақпарат 2 түрге бөлінеді.

1. Құжатталған ақпарат.
2. Құжатталынбаған ақпарат.

Құжатталған ақпарат  келесідей түрде болады:

• есептер;
• анықтамалар;
• мәжіліс протоколдары;
• баяндау жазбалары;
• хаттар;
• қаулылыр;
• жоспарлар;
• бұйрықтар;
• нұсқаулар;

 Құжатталынбаған ақпарат - бұл көбінесе телефон арқылы, жеке әңгімелесуде, екңесте және ауызша түрде берілген ақпарат.

Жүйеге келтірілген  ақпараттардың барлығы да құжатталынады: ал жүйеге келтірілмеген ақпарат  ішінара ғана құжатталады.

 

 Ақпарат жүйелері  дегеніміз - деректерді жинау, өңдеу, сақтау және оны жеткізу мақсатында, оларды толық, дәл және дер кезінде болуын есепке ала отырып, басқару органдарының жеткілікті түрде өткізгіштік қабілетін, деректердің өтуі мен пайдалануының барлық буындарында оларды бір жақты түсіну, әр түрлі деректердің маңыздылығын дұрыс анықтауы мен басқару ұйымдық құрылымдарының  барлық деңгейіндегі басшылар үшін оларды тиісті, іріктеуді қамтамасыз ететін құралдар мен әдістерінің жиынтығы.

Ақпараттар жүйесін жетілдірудің іс - әрекет жоспары келесі болып табылады.

1-кезең. Қолда бар жүйені зерттеп білу. Ол кешенді түрде болуға және бұдан кейінгі кезеңдерге ақпарат жүйесінің барлық элементтерін жасау үшін материал беруге тиіс.