Менедженттің метедологиялық негіздері

Жұмысшының  құқығын қорғау- неформальды топ.

 

 

 

 

 

 

 

4. Тақырып: Басқарудағы жүйелік тәсілдердің негіздері.

 

1. Жүйелік туралы ұғым, жүйелерді басқару шарттары.
2. Экономикалық жүйелер және олардың ерекшеліктері.
3. Басқарылу және басқарылатын кіші жүйенің жұмыс істеу қағмдалары.

 

1. Қазіргі  уақытта жүйелі көзқарас ғылым мен практиканың  барлық сипаттамаларына кеңінен пайдаланады.  Мұның себебі, қазіргі кезеңде өндіріс көлемінің өсуі  талдау жасауға біршама оңай зерттеуден неғұрлым күрделі объектілерге көшу жүріп жатқан кезеңде басқарудың «үлкен жүйелері» деп аталады. Күрделі жүйелер пайда болып, жұмыс істеуде.

 

Жүелердегі  басқару шарттары.

 

1. Ең алдымен басқару жүйе мен басқарылушы жүйелер арасындағы байланыстың болуы.
2. Жүйе бір сапалық жүйеден екіншісіне көшуге қабілеті болып, бұл орайда жүйе күйінде қала беруі тиіс.
3. Жүйе басқарушылық ықпалын күшейту, яғни басқару объектісі мен субъектісіне тікелей ықпал жасау.
4. Жүйеде басқару хабарламасын беру, жинақтау және өзгерту мүмкіндігін  қамтамасыз етуі тиіс.

 

Сонымен жүйе аталып келтірілген  шарттарды қанағаттандыратын жағдайда ғана оны басқаруға болады. Бұл шарттар барлық басқару жүйелеріне ортақ болады.

 

Экономикалық жүйелер  және олардың ерекшеліктері.

 

Жоғарыдағы жүйелерді  басқарудың барлық басқару жүйелеріне ортақ шарттар көрсетіледі. Бірақ  экономикалық жүйелерге оларды басқа жүйелерден айрықша ететін және басқарған кезде ескеру қажет болатын өз ерекшеліктері бар.

 

1). Экономикалық жүйелердің  әлеуметтік сипаты бар, адамдарға  материалдық және мәдени игіліктерді  өндіруші мен тұтынушыға айқындаушы  роль ретінде қаралады.

2). Осы жүйелердің өзара  әрекет ететін белгілі-бір ортаның  болуы. Жалпы өндіріс осындай  жүйе болып табылады.

3). Экономикалық күрделі  жүйелер. Бүкіл халық шаруашылығы  өзара байланысты жұмыс істейтін  салалардың, аймақтардың, кәсіпорынның және т.б күрделі жүйесін құрайды.

 

3. Басқарылушы кіші жүйелердің жұмыс істеу қағидалары.  

 

1. Техникалық жүйе  өндірістік кәсіпорынның өндірістік  қуатын көрсетеді, соның көмегімен  адамдар өндіріс процесінде белгілі  бір мөлшерде және сапалы өнім  өндіре алады.

Ғылыми – техникалық процес техникалық жүйеге мейлінше көп  ықпал жасайды.

 

2. Технологиялық жүйе  өндіріс операциялары мен процестерінің  ережесі .Технологиылық жүйені  адамдар ғылым мен техника  жетістіктерін, алдыңғы ұрпақтардың  тәжірбиесін ескере отырып жасайды және ол ғылыми прогрестің өзгеруімен өзгеріп отырады.

 

3. Өндірісті ұйымдастыру  жүйесі өндірісті ұтымды ұйымдастыруға,  өндірісте өндіргіш күштерді  ұтымды пайдалануға, өндіріс процесін, прогрестік тәсілдермен әдістерінің  көмегімен шығынның аз болуын өндіріс процесіне ұтымды біріктіруге мүмкіндік береді.

 

4. Бірлескен еңбек  жүйесі жекелеген еңбек түрінің  саны және сапа жағынан белгілі  бір пропорциясы, олардың өндіріс  процесіндегі өзара байланысы. (адамдар  тобы)

 

5. Экономикалық жүйе  өндірістің барлық жақтарындағы экономикалық байланыстардың бірлігіболып табылады. Экономикалық жүйе барлық өндіріс жүйелерінің мүмкіндіктерін және оның тиімділігін арттыру үшін жан – жақты пайдалану міндетін шешеді.

 

 

 

 

 

5. Тапқырып: Өтпелі кезеңде  Қазақстан экономикасын басқару  шараларының жүйесі.

 

1. Мемлекеттік бюджет тапшылығын қысқарту шаралары.
2. Тұтыну рыногын тәртіпке келтіру.
3. Нарықтық қатынастарға негізгі бағыттары.

 

1. Өтпелі кезеңде экономикалық тұрақтандыру, басқару өнерін көптеп қажет ететін мәселе болып табылады. Республикалық экономикалық тұрақтандыру мақсатымен өкімет 1990ж  6-желтоқсанда  қазақ жоғарғы кеңесінің жарлығы бекітілген арнайы бағдарламалар жасаған.

Осы бағдарламаларға  сәйкес тұрақтандыру шарттарының бірі – мемлекеттік бюджет тапшылығын қысқарту. Бұл үшін Республикалық, жергілікті бюджеттің кіріс және шығыс бөліктерін қайта қысқарту ревизиясы жасалады.

Бюджет шығысын  келесі баптар бойынша қарастырады: 

 

• Өндірістік құрылысқа күрделі қаражатты азайту. Мемлекеттік жоспарлау практика ұзақ уақыт бойы өндірістік бағыттағы объектінің даму қағидасы сақталған. Бұл қағида экстенсивті экономикаға және оның әкімшілдік - әміршілдік шараларына тән. Өндірістік бағыттағы өнімдер шығаруды күшейтуге көп көңіл бөлінді.
• Жағдайдың өзгеруіне байланысты мақсатты бағыттарын жоғалтқан қосымша шығындар мерзімінде игерілмеген  бөлінбеген қаражаттар.
• Бұрын қабылданған барлық инвестициялық бағдарламалардың күшін жою.
• Тиімсіз шығындарға жасалатын мемлекеттік ұйымның тексерісі.

 

Бюджет кірісін  жоғарлатуда үлкен роль атқаратындар: 

 

• Мемлекеттік мүлікті жекешелендіруден түскен түсімдер.
• Жергілікті өндіріс өнімдерінің кең айналымынан алынатын салықтарды енгізу.
• Еркін бағалар бойынша импорттық тұтыну бағаларын, тауарларын сатудан түскен түсімнің айтарлықтай көбеюі.

 

Одан басқа тұрақтандыру шаруашылық жиынтығын, үкіметтің инфляцияны тежеу және өндірістің тиімділігін көтеруге бағытталған саясатын жүргізу әрекеті кіреді. Дайындығы төмен объектілердің құрылысы уақытша тоқталады, отын және шикізат кен орындарын ұзақ мерзімді жалға беру, тұрғындарына сатуға және мұраға қалдыру құқығымен тұрғын үйлерді сатуды күрт жандандыру кәсіпорын акцияларын өткізу жатады.

Тұтыну рыногын тәртіпке келтіру экономикалық басқару жүйесіндегі  негізгі объектілердің бірі нарықтық неізгі элементтерін басқару, яғни тұтыну нарығының қалыпты қызмет етуі. Өкімет тұтыну нарығын толтыру шаралар кешенін ұсынады және жүзеге асырады.

Заттың логикасы бойынша  бұл мәселені  шешудің басты  қайнар көзі- барлық тауарлық ресурстардың ішінде басты орынды  алу меншікті орынды алу. Осыған байланысты көптеген мәселелерді шешуге болады.

• бірінші кезекте, тапшылық және техникалық күрделі бұйымдарды шығаратын мамандандырылған кәсіпорындарды құру негізінде тұтыну тауарлар өндірісінің қуатын тездетіп өсіру.
• республикалық  айырбасты дамыту.
• Үкіметтің халық тұтынатын тауарлар өндірісін дамытудың республикалық қорын құру.
• Сәйкес тауарлар тобы бойынша республикалық және жергілікті тауарлар резервін құру. 

Қазақстан экономикасын басқарудың қалыптасып келе жатқан жүйесіне бірқатар өндірісті тұрақтандыру шаралары кіреді. Олар:

• республика кәсіпорындары арасындағы қалыптасқан байланысты және республикааралық келсім шарттарды сақтау
• мемлекеттік тапсырыс жасау жолымен шаруашылық байланыстарды тікелей мемлекеттік реттеуді қамтамассыз ету
• өз кінәсіз қиын жағдайдағы кәсіпорындарға уақытша қаржылық көмек көрсету үшін арнайы тұрақтандыру қорларынқұру. Тұрақтандыру қорлары бюджеттік қаражаттардан, сонымен қатар облигация сатудан қалыптасады.

Нарықтық қатынастарға өтудің негізгі бағыттары. Республиканың  тиімді шаруашылық жүйесін құруға қажетті негізгі шарт болып жаңа меншік қатнастары табылады.

Бұл қатынастар келесі  мәселелерді қамтиды:

- экономиканы мемлекет  иелігінен алу және меншікті  жекешелендіру.

Мемлекет иелігінен  алу және жекешелендірубірінші кезекте  меншікті орталықсыздандыруды ұйғарады. Өтпелі кезеңде экономиканы мемлекет иелігінен алу және меншікті жекешелендірудің негізгі нысандары (форма)

• кәсіпорындарды, ұйымдарды және халық шаруашылық обьектілерін акционерлендіру
• мемлекеттік меншікті жалға және коллективтік меншікке беру
• мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдар базасында жергілікті  және халқаралық кәсіпорындар құру
• мемлекеттік меншікті заңды және жеке тұлғаларға сату

Өтпелі кезеңнің ірі  бағыттарының бірі болып экономикада  кәсіпкерліктің және бәсекелестіктің дамуы болып табылады.

Нарықтық экономикаға  өту өзінің обьективті шарты ретінде  өндіріс сферасындағы монополизімді  жеңу, бөлу және тауар айналымындағы  республика аймақтарының тұйықтылығы  қарастырылады.

Қазақстан Республика үкіметінің монополияға қарсы саясаты келесі негізгі бағыттары бойынша жүргізіледі.

• нарық инфрақұрлымының қалыптасуын тездету
• шағын және орта кәсіпорындардың дамуы

 

7. Тақырып:   Ұйымдар немесе оларды тиімді  басқару.

 

1. Ұйымдар түсінігі, олардың негізгі түрлері мен жалпы сипаты.
2. Мақсаттық басқару.
3. Менеджер қызметінің жүйесі. Басқарушы үлгілері.

 

1. Ұйым дегеніміз – алға қойылған мақсатқа жету барысында адамдар тобы еңбегінің саналы үйлестірілуі.

 

Әрбір топтың ұйым боллып есептелуіне төмендегідей талаптар қойылады.

 

1. Осы топтың мүшесі болатын кем дегенде 2 адамның бар болуы керек.
2. Барлығының алдына қойылған ортақ мақсат немесе нәтиженің болуы.
3. Топтың мақсатына жету үшін топ мүшесінің бірегей арнайы еңбектенуі керек.

 

Ұйымдардың  негізгі түрлері.

 

  Мақсатты орындауда, нәтижеге  қол жеткізуде ұйымдар құралады.

1). Ресми ұйымдар.

2). Бейресми ұйымдар.

3). Күрделі ұйымдар болып жіктеледі.

 

Ресми ұйымдар  деп- мақсатты орындауда басқару процесін жүйелі үйлестіретін нақтылы құрылымға ие болатын басшылық еркінен құрылған адамдар.

Бейресми ұйымдар деп- қызмет барысындағы әлеуметтік қатыныстарға ішкі себептерге  байланысты ойламаған жерден құралады.

Күрделі ұйымдар деп- құрылым мен мақсаттың жан- жанты кешенді сипаты жағдайында пайда болады. Ресурстар мүліктер басымдарына қарай тиімді үйлестірімдерді талап етеді.

 

Ұйымдар міндеттерді орындау барысында  өздеріне тән бір қатар сипаттамаға  ие болады.

Оларға мыналар жатады.

1). Ресурстардың орын алуы.

2). Сыртқы ортадан тәуелділігі.

3). Көлденең және тік еңбек  бөлінісі.

4). Басқару қажеттілігінің енгізілуі.

 

1). Ресуртар жалпы алғанда кез- келген қызметі нәтижеге, мақсатқа қол жеткізуде ресурстарды тиімді пайдалану. Ұйымдағы ресурстар келесідей болып бөлінеді.

- адамдық;

- қаржылық;

- материалдық;

- технолгиялық;

- ақпараттық;

2). Сыртқы ортадан тәуелділігі деп- ұйымның қызметі мен нәтижесі көп жағдайында оның қоршаған ортасындағы экономикалық, саяси нарықтық, халықаралық, технологиялық,  әлеуметтік факторларға байланысты болады.

3). Көлденең еңбек бөлінісі деп- басқару процесіндегі әртүрлі қызметтерді орындау мақсатында компаненттерге жіктеледі, яғни ұйым ішіндегі өндірістік  қызметінің орын алуы.

Тік еңбек бөлінісі деп- басқару ісін күрделі, жүйлік сипатта болуынан туындайтын әрекет. Мақсатқа жетуде басқарушы ұйым қызметін тиімді үйлестіріп отыру қажет, осыдан барып қызметінің анықталуы, өкілеттің берілуі және басқару деңгейлеріне бөліну жүзеге асырылады. Ұйым ішіндегі басқару деңгейлері жоғары, орта, төменгі  болып бөлінеді.

  Жоғарғы буын- ұйымның жалпы стратегиясын, бағыт- бағдарламасын қалыптастырып жасауда және жалпы ұйымдық дамуды бағалауда қызмет атқаратын жоғарғы басшыны (  президент, вицепрезидент, директор, басқарма) өз құрамына енгізеді.

Орта буын- жоғарғы буын анықтамасында ұйымның жалпы мақсатын жүзеге асыруда үйлестіру қызметін орындаудан өндірістік бөлім басшылары.

Төменгі буын- тікелей орындар және төменгі қызметті орындайтын басшы буындар.

 

4). Басқару қажеттілігің нарықтық экономикалық жағдайда басқару ісі одан әрі күрделене түсіп, бәсекелестік меншік формаларының сан- алуандығы, шаруашылық орын алғанда басқарудың қажеттілігімен басқаруға қойылатын талаптар арта түседі.

  

        2. Мақсаттық басқару- кәсіпорын мүлкінен тиімді пайдалана отырып, алға қойған нәтижелерге қол жеткізу.