Жыццёвая прастора насельніцтва Беларусі XIV-XVI ст

     У сярэднявеччы гарады на тэрыторыі Беларусі мелі разнастайныя канструкцыі водаадводных сістэм. Хаця гэтыя канструкцыі сустрэты пры раскопках толькі тых гарадоў, дзе добра захоўваецца дрэва – асноўны матэрыял для іх пабудовы, няма сумнення, што дае варыянт ускладненай пабудовы некаторых з гэтых сістэм, паказвае высокі ўзровень развіцця камунальнай гаспадаркі гарадоў.

     Паміма  водаадводных сістэм ў гарадах былі і іншыя элементы добраўпарадкавання. Гараджане клапаціліся аб падтрымліванні правілаў санітарыі. Гарадскія сядзібы  мелі індывідуальную ўнутраную планіроўку. Але былі і агульнапрынятыя элементы сядзібнага добраўпарадкавання. Так  на іх тэрыторыі рабіліся сметнікі, якія рэгулярна прысыпаліся зямлёй або спальваліся. Падвор’і чысціліся  ад навоза і бруду, пасыпаліся шчапой. Сметнікі прадстаўлялі сабой ямы, якія неабавязкова выкопваліся спецыяльна. Магчыма, гэта былі рэшткі зруйнаванай  гаспадарчай пабудовы (пограба ці будаўнічай ямы), якія запаўняліся рознымі  адходамі і смеццем, а потым засыпаліся.

     З усіх умацаваных паселішчаў XIV-XVI стст. сапраўднымі замкамі ў сацыяльным сэнсе гэтага слова, з'яўляліся: вялікакняскія (каралеўскія) рэзідэнцыі;  сеньёральныя рэзідэнцыі (уладальніцкія замкі ў прыватнаўласніцкіх гарадах і мястэчках, цэнтрах латыфундый); умацаванае жыллё феадалаў у вясковай мясцовасці, у якіх пражывала элітарнае насельніцтва. Мэбля палацаў, замкаў, багатых сядзіб спалучала мясцовыя традыцыі і заходне-еўрапейскія канструкцыйныя і мастацкія дасягненні, вызначалася масіўнасцю, трываласцю, прастатой прысадзістых форм. Жыллё сярэдняга класа ахоплівала не толькі жылыя памяшканні, але і падсобныя гаспадарчыя і прамысловыя пабудовы, кожная з якіх выконвала пэўныя функцыі ў сістэме сядзібы, утвараючы адзіны жыллёва-бытавы комплекс.

     Асабіста  вольнае збяднелае сялянства  – “лёзныя” і “гульцяі” арандавалі жылое памяшканне ў гараджан. Адзенне  насельніцтва было разнастайным і адметным для саслоўяў беларускага насельніцтва.

     Да XVI ст. меню шляхты, мяшчанства і сялянства  не паспелі істотна разысціся. Заможныя пласты грамадства ў асноўным спажывалі  тыя самыя прадукты харчавання, што  і нізы, толькі лепшай якасці і больш. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

СПІС  ВЫКАРЫСТАНЫХ КРЫНІЦ 

1. Алексеев  Л.В. Мстиславский детинец в XII-XIV вв. (Археологическое исследование) // Российская археология. – 1995. –  № 3. С. 60-76.
2. Археалогія Беларусі. У 4 т. / В. М. Ляўко [і інш.]; пад рэд. В. М. Ляўко [і інш.]. – Мінск: Беларуская навука, 2001. – Т. 4: Помнікі XIV – XVIII ст. – 597 с.
3. Гісторыя Беларусі: У 6 т. / Бохан Ю. [ і інш.]; рэд. кал.: Касцюк М. (гал. рэд.) [ і інш.] – Мінск: Экзоперспектива, 2008. – Т.2: Беларусь у перыяд Вялікага княства Літоўскага. – 688 с.; іл.
4. Гуревич Ф. Д. Древности Белорусского Понемонья. / Ф. Д. Гуревич; Академия наук СССР Институт археологии; отв. ред. П. И. Третьяков. – М. – Л.: Академия наук СССР, 1962. – 222 с.: ил.
5. Боккаччо Дж. Декамерон: пер. с итал. / Боккаччо Дж. – Москва: Художественная литература, 1989. – 671 с.
6. Бунин А.В. История градостроительного искусства:  В 2 т. / Бунин А. В.; пад рэд.: Бунин А. В., Саваренская Т. Ф. – Минск: Строиздат., 1979. – Т.1: Градостроительсво рабовладельческого строя и феодализма. – 495 с.: ил.
7. Бубенька Т. С. Жыллё феадальнага Віцебска (па матэрыялах даследаванняў Ніжняга замка) / Т.С. Бубенька // Наш край: Гістарычна-культуралагічны зборнік. – Мінск, 1992. – С. 46-68.
8. Бубенько Т. С. Социотопографическая структура посада средневекового Витебска (Х — первая половина XIV в.) // Труды VI Международного конгресса славянской археологии. — Минск, 1997. — Т. 2: Славянский средневековый город.  – С. 9-13.
9. Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 2 т. / пад рэд.:  Пашкоў Г.П. – Мінск: БелЭн, 2005. – Т. 1: Абаленскі-Кандэнцыя. – 688 с:. іл.
10. Ганецкая І. У. Раскопкі ў Маладзечне // Гістарычна-археалагічны зборнік – Мінск, 1996 – №8.  С. 66-84.
11. Голубеў В. Ф. Сельская абшчына ў Беларусi XVI—XVIII стст. / В. Ф. Голубеў; Нацыянальная акадэмiя навук Беларусi, Iнстытут гiсторыi. — Мінск: Беларуская навука, 2008. — 407 с.
12. Доўнар А.Б. Сяляне-слугі Беларусі другой паловы XVI-cярэдзіны XVIIIст. / А. Б. Доўнар. – Мінск: Беларуская навука, 2007. – 193 с.
13. Дук Д.У. Полацк XVI-XVIII стагоддзяў: нарысы тапаграфіі, гісторыі матэрыяльнай культуры і арганізацыі жыццёвай прасторы насельніцтва беларускага горада. – Наваполацк: ПДУ, 2007. – 268 с.
14. Дук Д. У. Полацк і палачане (IX – XVIII стст.) / Д. У. Дук. – Наваполацк: ПДУ, 2010. – 180 с.
15. Егоров Ю.А. Градостроительство Белоруссии / Академия наук СССР, Институт истории искусств. - Москва: Государственное издательство литературы по строительству и архитектуре, 1954. – 282 с., ил.
16. Квитницкая Е.Д. Центры городов Белоруссии в XVI – первой половине XIX в. // Архитектурное наследство: Самобытность и влияние в зодчестве народов СССР: Сб.ст. – Минск: Стройиздат, 1983. – Вып.31. – С. 28-50.
17. Котлярчук А.С. Праздничная культура в городах России и Белоруссии XVIIв.: официальные церемонии и крестьянская обрядность. / А. С. Котлярчук. – Спб.: Петербургское Востоковедение, 2001. – 240 с.
18. Краўцэвіч А. К. Гарады і замкі Беларускага Панямоння XIV—XVIII стст.:  Планіроўка, культурны слой / А. К. Краўцэвіч. – Мінск: Навука і тэхніка, 1991. – 171 с.
19. Левко О.Н. Витебск XIV-XVIII вв.: (Стратиграфия, хронология, социально-историческая топография и технология производств) / О. Н. Левко. – Минск: Наука и техника, 1984. – 120 с.
20. Левко О. Н. Средневековая Орша и ее округа (историко-археологический очерк). – Орша, 1993. – 51 c.
21. Локотко А.И. Белорусское народное зодчество: середина XIX-XX вв. / А.И. Локотко. Минск: Наука и техника, 1991. – 287 с., ил.
22. Лысенко П. Ф. Берестье / П. Ф. Лысенко. – Минск: Наука и техника, 1985. – 399 с.
23. Мокеев Г. Я. Черты своеобразия в структурах городов восточных и западных славян // Архитектурное наследство. – Москва: Стройиздат., 1975. – №. 23. –  С. 3-13
24. Піваварчык С. Археалогія Беларусі: У 2-х ч. / Піваварчык С. А., Семянчук Г. М. – Гродна: Гродненскі дзяржаўны ўніверсітэт, 1997. –   Ч.2.: Эпоха сярэднявечча. – 192 с.
25. Позняк З. С. Раскопки в Гродненской области // Археологические Открытия 1983 года. - Москва, 1985. – 404 с.
26. Русов П.А. Деревянные сооружения Менска XШ-XУП вв.: (Опыт архит.-археол. реконструкции) / Под ред. С.А.Сергачева. – Минск: Наука и техника, 1992. – 53 с.: iл.
27. Русаў П. А. Даследванне вадаадвода іезуіцкага калегіума Полацка (па матэрыялах археалагічных раскопак 1997 г.) // Гісторыя і археалогія Полацка і Полацкай зямлі. – Полацк, 1998. – С. 259-261.
28. Рыбаков Б.А. Язычество Древней Руси / Рецензенты: В.П.Даркевич, С.А.Плетнева. – Москва: Наука, 1987. – 783 с.: ил.
29. Сагановіч Г. Нарыс гісторыі Беларусі ад старажытнасці да канца XVIII стагоддзя.  / Г. Сагановіч. — Мінск: Энцыклапедыкс, 2001. — 413 с.: іл.
30. Соболь В. Е. Минск XIV-XVIII вв. (по материалам архелогического изучения):  дис.... канд. ист наук.: 07.00.06 / В. Е. Соболь. – Минск, 1988. – 295 с.
31. Сорокин А. Н. Благоустройство усадеб в древнем Новгороде // Историческая археология: Традиции и перспективы (к 80-летию со дня рождения Даниила Антоновича Авдусина) – Москва: Памятники исторической мысли, 1998. – 396 с.

32. Ткачоў  М.А. Абарончыя збудаванні заходніх зямель Беларусі XIII—XVIII стст. / Рэд. П. А. Раппапорт. Iнстытут гiсторыi АН БССР. — Мінск: Навука і тэхніка, 1978. — 144 с.
33. Ткачоў М.А.  Замкі і людзі / Пад рэдакцыяй Г.В. Штыхава. - Мінск.: Навука і тэхніка, 1991. – 184 с.: іл.
34. Трусаў А.А. Стары замак у Гродне XI – XVIII стст.: гіст. – археал. нарыс / А. А. Трусаў, В. Е. Собаль, Н. І. Здановіч. -  Мінск: Навука і тэхніка, 1993. – 152 с.
35. Штыхов Г. В. Древний Полоцк (IX-XIII вв.) / Г. В. Штыхов. – Минск: Наука и техника, 1975. – 136 с.
36. Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: У 6 т. / Рэдкал.: Г.П. Пашкоў (гал. рэд.) і [і інш.]. - Мінск: БелЭн, 1999. - Т. 5: М – Пуд. – 592 с. : іл.
37. Якимович Ю. А. Зодчество Белоруссии XVI — середины XVII вв. / Ю. А. Якимович. – Минск: Наука и техника, 1991. – 368 с.