Шпаргалка по "Истории"

 Узорамі барока сталі  Бернардзінскі і Езуіцкі касцелы  у Гродна, Францысканскі касце'л  і кляштар у IПаску. Рысы  барока прысутнічалі таксама  у манеры ІІабудовы праваслаўных  і уніяцкіх храмаў (Мікалаеўская  царква у Магілеве,  манастырскі  комплекс у Жыровіцах).

Шырокую вядомасць па-за межамі Беларусі атры-мала майстэрства  разьбяроў. Славу і прызнанне  беларускім майстрам прынесла будаўніцтва  Каломен-скага палаца—падмаскоўнай  рэзідэнцыі цара Аляк-сея Міхайлавіча, бацькі Пятра I (XVII ст.). Імі ж уп-рыгожаны многія саборы, памяшканні Маскоўскага  Крамля. Беларускія майстры прынеслі у Расійскую дзяржаву таксама  тэхніку вытворчасці паліхромнай  кафлі, з якой выраблялі складаныя  архітэктурныя дэталі.

Такім чынам, нягледзячы на неспрыяльныя ўмовы, перыяд XVII — XVIII стст. стаў часам значнага і раз-настайнага развіцця культуры Беларусі.

 

19. Палітыка царызму на далучаных тэрыторыях Беларусі (канец 18 – першая палова 19 ст.)

Пасля ўключэння ў выніку падзелаў Рэчы Паспалітай беларускіх зямель у склад Расійскай імперыі  царскі ўрад праводзіў тут цэнтралісцкую  аб'яднальную палітыку, яе канчатковай  мэтай было зліццё новых тэрыторый  з рускімі рэгіёнамі. З канца XVIII і да пачатку XX ст. у залежнасці ад абставін мяняліся толькі тактыка, тэмпы  і метады ажыццяўлення гэтай палітыкі. Адбывалася пераарыентацыя палітычнага, эканамічнага і культурнага жыцця  Беларусі на Усход.

 

 На тэрыторыю Беларусі  была распаўсюджана ўлада агульнарасійскіх  адміністрацыйных органаў і ўстаноў.  У краі пачалі дзейнічаць намесніцкія,  а пасля губернскія ўпраўленні, царскія суды і інш. У пачатку  XIX ст. беларускія землі з больш  чым трохмільённым насельніцтвам  увайшлі ў склад Віцебскай,  Магілёўскай, Мінскай, Віленскай  і Гродзенскай губерняў. Паводле  Тыльзіцкага міру 1807 г. паміж Францыяй  і Расіяй да апошняй адышла  Беласточчына, уключаная ў 1843 г.  у Гродзенскую губерню. З палітычных  меркаванняў Беларусь была падзелена  на два генерал-губернатарствы: Літоўскае  (Віленская, Гродзенская і Мінская  губерні) і Беларускае (Віцебская,  Магілёўская і Смаленская губерні). Царскі ўрад, які быў вымушаны  лічыцца з істотнымі адметнасцямі  дзяржаўна-прававога становішча  далучаных зямель, у якасці іх  асноўнага заканадаўчага кодэкса  спачатку пакідаў Статут Вялікага  княства Літоўскага 1588 г. Мясцовыя  жыхары мелі магчымасць займаць  другарадныя пасады ў губернска-павятовай  адміністрацыі.

 

У сваёй саслоўнай палітыцы ўрад імкнуўся перш за ўсё задобрыць  шляхту. Для гэтага ёй даваліся правы  расійскага дваранства. За шляхтай  захоўваліся, пры ўмове прынясення прысягі на вернасць Расіі, маёнткі  з сялянамі. Разам з тым, у апошняй  трэці XVIII ст. на тэрыторыях, якія адышлі да Расійскай імперыі паводле  трох падзелаў Рэчы Паспалітай, царскі ўрад актыўна праводзіў палітыку насаджэння землеўладання рускага  дваранства і стварэння тым самым  апоры ў захопленым краі. Прыватнай  маёмасцю расійскіх землеўласнікаў станавіліся сяляне і землі былых  каралеўскіх эканомій і старостваў, канфіскаваных маёнткаў свецкіх  і царкоўных феадалаў, якія засталіся  за мяжой ці выступілі супраць  новай улады. Усяго на тэрыторыі  Беларусі Кацярына II і Павел I падаравалі ў прыватнае спадчыннае ўладанне больш за 200 тыс. рэвізскіх (мужчынскіх) душ. Па колькасці падараваных сялян  можна вызначаць уплыў пры  двары і блізкасць да прастола тых ці іншых асоб. Да 15 тысяч сялян (душ мужчынскага полу) атрымаў  фаварыт імператрыцы Р. Пацёмкін, амаль 17 тысяч - генерал-фельдмаршал  П. Румянцаў-Задунайскі, да 7 тысяч - генерал-фельдмаршал  А. Сувораў (Кобрынская воласць). Пашырэнне  і ўмацаванне памеснага прыгоннага права здавалася расійскаму ўраду  лепшым гарантам супраць паўтарэння "пугачоўшчыны" і распаўсюджвання "якабінства". Прыгонніцтва на Беларусі ўзмацнялася і пашыралася з прычыны  запісу за землеўласнікамі часткі былых  прывілеяваных і адносна свабодных  катэгорый сельскага насельніцтва (зямянаў, выбранцаў, панцырных баяр, "вольных" людзей і інш.).

 

 

 Беларускія сяляне, як  і іншыя падатковыя саслоўі,  цікавілі ўлады Расійскай імперыі  перш за ўсё як аб'екты феадальнай  эксплуатацыі і папаўнення даходаў  казны. З-за слабай плацежаздольнасці  і неабходнасці паступовага прызвычайвання  да расійскай падатковай сістэмы  ім некаторы час аказвалі льготы  ва ўплаце падушных грошай, пасля  чаго насельніцтва беларускіх  губерняў было падведзена пад  агульны тып падатковага абкладання  ва ўсёй імперыі. Уводзілася  невядомая дасюль рэкруцкая павіннасць.

 

 На Беларусі скасоўвалася  магдэбургскае права, а на гарады, якія яго мелі, і мястэчкі, прызнаныя  цэнтрамі паветаў, пашыраліся  прынцыпы расійскага гарадскога  самакіравання паводле даравальнай  граматы гарадам 1785 г. Жыхары  шэрагу мястэчак, якія такіх правоў  не атрымалі, прыраўноўваліся да  сялян і нават раздаваліся  прыватным уладальнікам. Гэта выклікала  іх упартую, праўда, без жаданых  вынікаў, барацьбу за вяртанне  мяшчанскага статусу. Для яўрэйскага  насельніцтва, якое пражывала ў  гарадах, указам 1794 г. вызначалася  мяжа яўрэйскай аседласці, якая  ўключала беларускія, літоўскія  і частку ўкраінскіх губерняў.

 

 Каб супакоіць мясцовую  знаць, у цэлым захоўвалася  канфесійная сітуацыя, якая склалася  раней. Нават забаронены Папам  Рымскім ордэн езуітаў знайшоў  да 1820 г. прытулак на далучаных  да Расіі землях усходняй Беларусі. Афіцыйна каталіцкаму і уніяцкаму  духавенству не дазвалялася схіляць  у сваю веру праваслаўных.

 

 Наступным крокам царскага  ўрада стаў распрацаваны пасля  паўстання 1830-1831 гг. канкрэтны план  поўнага зліцця забраных ад  Рэчы Паспалітай зямель з усёй  тэрыторыяй Расіі пад сцягам  праваслаўя і адзінай рускай  народнасці. Важнейшым мерапрыемствам  у гэтым кірунку было ўвядзенне  ўказам ад 1 студзеня 1831 г. расійскага  заканадаўства і адмена 25 чэрвеня  1840 г. дзеяння Статута Вялікага  княства Літоўскага ў беларускіх  губернях.

 

 Цэлы комплекс мерапрыемстваў  ажыццяўляўся для папярэджвання  магчымых шляхецкіх выступленняў, сярод якіх галоўнае месца  займаў так званы "разбор" шляхты. Гэта працэдура ўяўляла  сабой праверку дакументаў аб  дваранскім паходжанні і перавод  на гэтай аснове часткі шляхты  ў падатковае саслоўе: аднадворцаў  - у сельскай мясцовасці і грамадзян  - у гарадах. Дваранскага звання  пазбаўляліся звычайна дробныя,  беспамесныя шляхцічы.

 

 Адным з найважнейшых  напрамкаў урадавай палітыкі  стала барацьба супраць уплыву  каталіцкай царквы, што змыкалася  са шляхецкай апазіцыяй. Урад  ішоў па лініі змяншэння колькасці  каталіцкага духавенства і падрыву  яго эканамічнай базы. Ліквідацыі  падлягалі некамплектныя каталіцкія  манастыры, у дзяржаўную маёмасць  перадаваліся маёнткі духавенства.  Да сярэдзіны 40-х гг. секулярызацыя  царкоўных уладанняў была ў  асноўным завершана, у выніку  чаго дзяржаўнае сялянства беларускіх  губерняў папоўніла каля 100 тыс.  рэвізскіх (мужчынскіх) душ. 

 

 Ва ўмовах небяспекі  антыўрадавых змоў і выступленняў  важнейшым фактарам палітычнай  стабільнасці ў рэгіёне лічылася  праваслаўнае яднанне афіцыйных  улад і народа з мэтай ізаляцыі  паўстанцаў-каталікоў. Гэта прадвызначыла  лёс уніяцкай царквы, да якой  напрыканцы XVIII ст. належала больш  2/3 насельніцтва і ў якой яшчэ  захоўваліся ранейшыя беларускія  праваслаўныя традыцыі, што не  дазволіла ёй зліцца з царквой  рымска-каталіцкай. У 30-я гг. XIX ст. улады схіляюць на свой бок  вышэйшае уніяцкае духавенства  на чале з літоўскім епіскапам  Іосіфам Сямашкам. 12 лютага 1839 г.  на саборы ў Полацку прымаецца  рашэнне аб далучэнні уніяцкай  царквы да рускай праваслаўнай. Аб метадах "уз'яднання" уніятаў  сведчаць успаміны віцябчаніна  Максіміліяна Маркса, у будучым  актыўнага ўдзельніка расійскага  рэвалюцыйнага руху. У адной з  вёсак пад Віцебскам ён назіраў,  як тых сялян, што згаджаліся "пераварочвацца", заахвочвалі  гарэлкай, а для тых, хто адмаўляўся, былі падрыхтаваны бізуны. Ліквідацыя  уніяцкай канфесіі суправаджалася  знішчэннем яе шматлікіх культурных  каштоўнасцяў, спальваннем богаслужэбнай  літаратуры. З гэтага часу на  нашай зямлі запанавала рускае  праваслаўе, але многія з былых  уніятаў працягвалі тайна трымацца  сваіх ранейшых традыцый.

 

 Дзеля русіфікацыі  заахвочваўся пераезд на Беларусь  рускіх чыноўнікаў і абмяжоўваўся  доступ да заняцця дзяржаўных  пасад мясцовых ураджэнцаў. Рабіліся  спробы перасялення рускіх праваслаўных  сялян і інш. 

 

 Уніфікатарская дзейнасць  царскіх улад хоць і мела  вынікі, але не магла хутка  ліквідаваць асаблівасці беларускіх  зямель і выкараніць тут апазіцыйныя  настроі.

 

20. Вайна 1812 г. і Беларусь.

Палітычныя і эканамічныя  супярэчнасці (Расія парушыла пагадненні Тыльзіцкага сейму 1807 г. аб блакадзе Англіі) паміж буржуазнай Францыяй і фе-адальнай Расіяй прывялі гэтыя  дзяржавы да вайны.

 

У лістападзе 1806 г. французскія  войскі занял! «прускую» частку Польшчы, дзе было створана так званае Княства  Варшаўскае. 3 надзеяй атрымаць па-сады і аднавіць Рэч Паспалітую асобная  частка шляхты Літвы і Беларусі пачала пераходзіць у Княства Варшаўскае. Расійскі імператар Аляксандр I, разлічваючы  адцягнуць тэту шляхту ад Напалеона, заявіў аб сваім жаданні аднавіць ВКЛ пад эгідай Расіі. Аднак кансерватыўна-нацыянальныя сілы Расіі зацягвалі тэта пытанне.

 

12 чэрвеня 1812 г. 600-тысячная  армія Напалеона без аб'яўлення  вайны пераправілася у раене  Коўна у .межы Расійскай імперыі  — на землі Беларусі і Літвы. 16 чэрвеня была занята Вільня.

 

1-я руская армія (127 тыс.) генерала Баркалая дэ Толі (штаб у Вільні) і 2-я руская  армія (45 тыс.) генерала П. Баграціена (штаб у Ваўкавыску) адступалі  ад заходніх граніц з мэтай  злучэння. Адступалі з баямі (буйнейшыя—пад  Кобрынам, Мірам, Салта-наўкай, Полацкам). Французы занялі Магілеў і  падрыхтавалі пазіцыі для сустрэчы  рускіх ля ве'скі Салтанаўка  у 11 км ад Магілева. Тут адбыліся  жорсткія баі. Корпусу генерала  М. Раеўскага ўдалося на суткі  скаваць значныя сілы французаў,  што дазволіла Баграціену з  асноўнымі сіламі пераправіцца  праз Днепр.

 

Каля мястэчка Клясціцы генерал  Я. Кульнеў ат-рымаў перамогу над  войскамі маршала Удзіно, які, страціўшы  амаль увесь абоз і 900 палонных, быў  вымушаны адступіць да Полацка. 12-тысячны  атрад Кульнева праследаваў яго, і у баі каля ве'скі Сівошына генерал загінуў. Злучыліся дзве арміі толькі 2 жніўня у Смаленску. У рускай арміі слу-жыла многа  беларусаў. Так, шэсць дывізій 1-й  арміі былі ўкамплектаваны беларусамі, дзве дывізіі корпуса Раеўскага (2-я армія) таксама з'яўляліся ўраджэнцамі  Беларусі.

 

Напалеон абнадзейваў  мясцовую шляхту магчы-масцю аднаулення іх ранейшай дзяржавы. Быў ство раны Часовы ўрад ВКЛ. Выконваючы загад Напалео-на, Часовы ўрад ВКЛ выдаў распараджэнне  аб наборы 10 тыс. рэкрутаў і аб фарміраванні чатырох палкоў (усяго 24 тыс. чалавек) кавалеры! з поўным забеспя-чэннем за кошт насельніцтва. Дзесьці на палях  бітвы беларус павінен быў  біць беларуса. Напалеон хацеў ператварыць  Беларусь у тылавую базу сваей  арміі. Ён загадаў будаваць у Смаргоні, Мінску, Барысаве, Оршы і іншых гарадах  вялікія прадуктовыя склады. Забес-пячэнне  прадуктамі, фуражом арміі Напалеона  у многім лягло на плечы сялян, што рабіла іх становішча цяжкім, і  многія ішлі у партызаны з мэтай  абароны ад рабавання акупантаў.

 

12-тысячны Віцебскі гарнізон  французаў баяўся выйсці з  горада, каб не трапіць у рукі  партызан. У рае'не Полацка партызаны  абапіраліся на «лятучыя эскадроны»  рускай арміі. Дарослае насельніцтва  вескі Жарцы Полацкага павета  стварыла партызанскі атрад на  чале з селянінам Максімам  Маркавым. За муж-насць у баях  з ворагам 22 партызаны атрымалі  кры-жы на шапкі і былі ўзнагароджаны  сярэбранымі медалямі. Партызанская  барацьба падрывала сілы акупантаў.  Для аховы сваіх камунікацый,  складаў, для барацьбы з партызанамі  французскае каманда-ванне вымушана  было трымаць на тэрыторыі  Бела-русі каля 30 тыс. салдат і  афіцэраў.

 

У пачатку верасня 1812 г. Напалеон уступіў у Маскву, а у пачатку  кастрычніка ні з чым павінен  быў аставіць яе і ісці назад па той жа спустошанай дарозе. У хуткім часе пачалося вызваленне Беларусі: 6 — 8 кастрычніка рускія войскі авалодалі  Полацкам; 26 кастрычніка — Віцебскам. 4 лістапада быў вызвале-ны Мінск, 9 — Барысаў, 12 Магілеў. 14 лістапада  каля вескі Студзенка на поўнач ад Барысава французы пачалі пераправу  праз Бярэзіну. Рускія войскі атакавалі  французаў на абодвух берагах. Напалеон згубіў болып за 20 тыс. чалавек, пераправіцца змаглі толькі 10 тыс. французаў. «Вялікая армада» фактычна была разгромлена. Пасля Бярэзіны армія Напалеона  перастала існаваць, рэшткі войскаў  бязладна адступалі. 24 лістапада Напалеон пакінуў армію у Смаргоні і  ад'ехаў у Парыж. 8 снежня 1812 г. расійскія  войскі без бою занялі Гродна.

 

Так закончыўся паход Напалеона  у Расію, які працягваўся у  Беларусі ад Купалля да Каляд і  каш-таваў беларусам каля 1 млн  чалавек — кожнага чац-вертага. Тэта вайна прынесла вялікія спусташэнні: былі разбураны многія гарады і вескі, амаль напа-лову скараціліся колькасць  статка і пасяўныя плошчы.

 

21. Грамадска-палітычны рух на Беларусі у канцы 18 – першай палове 19 ст. Паўстанне 1830-1831 гг. Змены ў палітыцы самадзяржаўя.