Шпаргалка по "Истории"

У 1569 г. у г. Любліне была падпісана унія—па-гадненне аб дзяржаўна-палітычным саюзе ВКЛ з Польшчай, паводле  якога ўтварылася федэратыўная д.чяржава—Рэч  Паспалітая (з польск. рэспубліка). На карце Еўропы з'явілася новая  дзяржава — адна з самых вялікіх  і магутных. Прычыны уніі:

 

1.    Унутрыкласавыя  супярэчнасці у пануючым шляхецкім саслоў'і. Паны-рада (магнаты) праводзілі толькі свае рашэнні на сейме, шляхта не мела ніякай рэальнай улады. Такога нельга было сустрэць у суседняй Польшчы, дзе шляхта уплывала самым рашучым чынам на ўнутраную і знешнюю палітыку ўрада. Польскія шляхецкія вольнасці прываблівалі шляхту княства. Падтрымліваючы ідэю уніі, яна імкнулася да ўлады,  меркавала заняць такое ж вызначальнае становішча у сваей дзяржаве, як польская у сваей.

2.    Цяжкае знешнепалітычнае  становішча ВКЛ. Маскоўская дзяржава  пачала Лівонскую вайну (1558 –  1583 гг.). Тэта была барацьба за выхад да Балтыйскага мора.

Ныіісце у Еўропу закрывал! Польшча, ВКЛ, Лівонія (.Іаснавана рыцарамі Лівонскага ордэна). Самым слабым звяном у гэтым ланцугу дзяржаў, што  ІІграшкаджалі Маскоўскаму царству  «зачапіцца» за Ііалтыку, на той  час была Лівонія. Супраць Лівоніі  і пацэліў удар Іван IV. У ВКЛ  быў заключаны ваенны І .поз з  Лівоніяй, таму княства было ўцягнута у гэтую п.мшу з Масквой. Акрамя таго, Іван IV імкнуўся вяр-ІІуць «рускія  вотчыны» на беларускіх землях. Млскоўскія войскі стаялі ля сцен Віцебска, Оршы, ІПклова, у 1563 г. быў захоплены Полацк. Вайна вы-цягнула са скарбу усе  сродкі. Неадкладна патрабаваў-І я  саюзнік. Позірк быў кінуты на захад, таму што кня-стна мела значны вопыт  унітарных дагавораў сужыц-ця :І  Польшчай ад часоў Ягайлы.

 

3. Польшча сама дамагалася  уніі. Тэта было звязана я тым,  што:

па-першае, польскай шляхце стала цесна у кара-лсўстве, яна  сквапна паглядала на княжацкія  землі, якія б далі новыя багацці, новыя пасады, узнагароды;

па-другое, Польшча з'яўлялася самым магутным каталіцкім бастыенам  ва Усходняй Еўропе, а таму Ва-гыкан  адводзіў ей галоўную ролю у экспансіі  каталіцызму на ўсход — на беларускія, украінскія, рускія землі.

 

10 студзеня 1569 г. пачаўся  Люблінскі сейм, які доўжыўся  шэсць месяцаў. Кожны ставіў  свае ўмовы, ніхто не саступаў. Польскі бок пайшоў на дэманстра-цыю  сілы, захапіўшы Падляшша, Валынь, Падолле  і Кіеўшчыну. Тэта яшчэ больш  аслабіла і без таго па-дарваную  Лівонскай вайной эканоміку княства.  Вялікакняскі ўрад не мог ісці  на ваенны канфлікт з Польшчай. 3 такога становішча было адзінае  выйсце сесці за стол перамоў з Польшчай.

Умовы аб'яднання былі наступныя.

Вышэйшым органам улады  станавіўся агульны сейм, які мог збірацца толькі на тэрыторыі Польшчы. Па чале дзяржавы стаяў кароль, якога выбіралі феадалы Польшчы і ВКЛ.

Выключна да кампетэнцыі  Рэчы Паспалітай адыходзіла знешняя палітыка.

Дазвалялася набываць маенткі  і валодаць імі паляку у Літве, а літоўцу у Польшчы.

 

4.    У  ВКЛ   поўнасцю захоўваліся былы адмі  ністрацыйны апарат, заканадаўства  і судовая арганізацыя, войска.

 

Такім чынам, нельга трактаваць Люблінскую унію як паглынанне Польшчай ВКЛ. Рэч Паспалітая была федэ-рацыяй суседніх дзяржау, у якой княства  Існавала да канца XVIII ст. Іншая справа, што Польшча, якая у той час  была у лепшым палітычным і эканамічным  становішчы і таму валодала ініцыятывай  у Рэчы Паспалітай, магла ажыц-цяўляць  вялікадзяржаўную палітыку у адносінах  да ўсходнеславянскага насельніцтва.

 

Шляхта ВКЛ хацела болыпай  самастойнасці. Гэтая барацьба прывяла  да таго, што у 1588 г. быў прыня-ты Статут, які, па сутнасці, скасаваў многія пастановы  Люблінскай уніі. Палякі бояьш не маглі  набываць землі на тэрыторыі ВКЛ. Статут 1588 г.—збор зако-наў феадальнага  права - - доўгі час лічыўся самым  дасканалым зводам законаў у Еўропе і дзейнічаў на беларускіх землях да 1840 г.

 

Барацьба за дасягненне самастойнасці  праявілася у змаганні за захаванне  дзяржаўнасці беларускай мовы у княстве, у адстойванні адвечных на зямлі  Беларусі ўсходнеславянскіх духоўных каштоўнасцей. Палымяным прапагандыстам гэтай ідэі быў полацкі шляхціц  Васіль Цяпінскі, яго падтрымаў магнат, вялікакняскі канцлер Леў Сапега, адзін са складальнікаў Статута 1588 г.

 

Пры падтрымцы прадстаўнікоў  шляхецкага саслоўя шырокае распаўсюджанне у ВКЛ атрымала дзейнасць брацтваў - - нацыянальна-рэлігійных арганізацый  пра-васлаўнага насельніцтва, што ўзніклі  у адказ на каталіцкую палітыку ўрада  Рэчы Паспалітай. Яны адыгрывалі вялікую  ролю у прапагандзе беларускай мовы, пашырэнні асветы і кнігадрукавання  на Беларусі.

 

13. Царква і рэлігія у 14-18 ст. Берасцейская царкоўная унія.

Адраджэннем, ці Рэнесансам, прынята называць :>поху ранняга  буржуазнага грамадства, культуры, эпоху, якая характарызуецца рэвалюцыяй у вытворчасці і культуры, зараджэннем  капіталістычных адносін, складаннем новага класа - - буржуазіі (XIV - XVI стст.). Адрыў ад Сярэдневякоў'я у вытворчай  сферы, Ілмена сацыяльнай структуры  грамадства спараджалі новае светаадчуванне. Адметнай рысай Адраджэння з'яўляецца гуманізм прызнанне ц:шнасці чалавека як асобы, яго права на свабоднае  развіцце. Для гуманістаў цэнтрам  светабудовы быў не чалавек - «раб божы», а чалавек—творца, які валодаў  усебаковымі ведамі.

 

Эпоха Адраджэння на Беларусі — у асноўным XVI першая палова XVII ст. - час уздыму рамяства, росту гарадоў  і складання ўнутранага рынку, станаў-лспня  і развіцця беларускай мовы, нацыянальнай пісьменнасці, літаратуры, грамадска-палітычнай думкі і ўвогуле беларускай культуры. У тэты перыяд выдаваліся першыя буквары, граматычныя слоўнікі, былі створаны выдатныя помнікі грамадска-прававой думкі Статуты ВКЛ 1529, 1566, 1588 гг. ,/Іітаратурным шэдэўрам культуры Беларусі эпохі Адраджэння стала паэма Міколы Гусоўскага «Песнь пра пубра». Твор прасякнуты любоўю да роднай зямлі, тры-ногай за яе лес  і гонарам за слаўнае мінулае. Мікола Гусоўскі (каля 1480 - пасля 1533) нарадзіўся на Беларусі у сям'і паляўнічага. Першапачатковую адука-цыю атрымаў  на Бацькаўшчыне, потым вучыўся у  Польшчы, Італіі. Вядомымі дзеячамі эпохі  Адраджэння на Беларусі былі Францыск Скарына, Сымон Буд-ны, Васіль Цяпінскі і інш.

 

Найбольш значнай з'явай у духоўнай культуры Беларусі першай паловы XVI ст. стала ўзнікненне бе-ларускага  кнігадрукавання, першага сярод  усходніх славян. Заснавальнікам беларускага  і ўсходнеславян-скага кнігадрукавання  стаў вучоны і пісьменнік, док-тар  філасофіі і медыцыны з горада Полацка Фран-цыск Скарына (каля 1490 - каля 1551). Першыя яго кнігі выйшлі у Празе у 1517 -- 1519 гг. Надрукаваны 23 кнігі Бібліі на беларускай мове. У 1520 г. Ф.Скарына вярнуўся у Вільню, заснаваў друкарню і выдаў тут  яшче дзве кнігі «Малая падарожная кніжыца» і «Апостал». Тэта былі першыя кнігі, выпушчаныя у першай друкарні, заснаванай на тэрыторыі Беларусі. Кнігі Скарыны адрасаваліся перш за усе свецкаму чытачу. Скарынавы  кнігі ўяўляюць выключную з'яву  як .паводле колькасці змешчаных  у іх гравюр, так і паводле выключнай  тэхнікі выканання. Усіх ілюстра-цый 51. Тэта гравюры, партрэты, сюжэтна-тэматыч-ныя  кампазіцыі. Кнігі Скарыны шырока распаўсюдж-валіся у Еўропе і мелі ўплыў на чытачоў у многіх краінах  свету.

 

Прадаўжальнікам культурна-асветніцкіх  традыцый Скарыны стаў Сымон Будны  — царкоўны, грамадска-палітычны  дзеяч. У 1562 г. у Нясвіжы ен стварыў  друкарню, у якой была выдадзена  славутая праца Буд-нага «Катэхізіс» - першая беларускамоуная кніга на тэрыторыі Беларусі.

 

У 70 — 80-я гг. XVI ст. пачаў  перакладаць і друка-ваць на беларускай мове «Евангелле» Васіль Цяпінскі. У прадмове да гэтай працы Цяпінскі адзначае, што беларускі народ  мае даўнія і багатыя культурный традыцыі, якія паступова страчваюцца  з наступай каталіцкай і польскай экспансіі. Віну за тэта ен уск-ладаў  на паноў, духавенства, якія не клапаціліся  аб развіцці нацыянальнай культуры, пашырэнні  адукацыі на родной мове.

 

3 канца XVI ст. узніклі і  пачалі дзейнічаць брац-твы - - нацыянальна-рэлігійныя арганізацыі  правас-лаўнага насельніцтва. Яны  аб'ядноўвалі рамеснікаў, гандляроў,  часткова духавенства, шляхту. Буйныя  беларускія брацтвы існавалі  у Вільні, Полацку, Менс-ку, Бярэсці  і іншых гарадах. Брацтвы вялі  актыўную барацьбу супраць уніяцкай  і каталіцкай цэркваў.

 

Вялікую ролю адыгрывалі брацтвы  і у пашырэнні ас-веты і кнігадрукавання. Пачатковыя і сярэднія брацкія школы  былі адкрыты у многіх гарадах  і мястэчках. Большасць дзеячаў  беларускай культуры канца XVI - пачатку XVII ст. былі членамі брацтваў. Мялецій  Сматрыцкг ўпершыню надрукаваў «Граматыку», якая амаль два стагоддзі выкарыстоўвалася у якасці падручніка у Расіі, па ей вучыўся М. Ламаносаў.

 

Усплеск культурнага жыцця  быў бы немажлівы у ІІеадукаваным  грамадстве. У XVI першай палове XVII ст. на тэрыторыі Беларусі ўсталеўваецца  пэў-ІІая сгстэма школьной адукацыі: пачатковыя школы ІІры праваслаўных брацтвах, пратэстанцкіх зборах, снуіцкія навучальныя ўстановы. У 1579 г. у Вільні начала дзейнічаць езуіцкая Акадэмія - - першая вы-Іпэйшая навучальная  ўстанова. Выхадцы з Беларусі .чаймаліся  ва універсітэтах Польшчы, Германіі, Аўстрыі, Францыі, Італіі.

 

Беларускае дойлідства да гэтага часу мела пера-нажна абарончы характар (Сынковічы, Маламажэй-кава). У XVI ст. пашырылася будаўніцтва прыватных .чамкаў. Былі пабудаваны палаца-замкавыя ансамблі у Міры, Нясвіжы.

 

У выявленным мастацтве важную ролю адыгрывалі іканапіс, драўляная  скульптура, кніжная мініяцюра, гравюра, распаўсюджваецца партрэтны жывапіс. Своеасаблівай з'явай партрэтнага  жанру з'яў-ляецца сармацкі партрэт. Чалавек у такім творы па-казваўся па вызначанай схеме - у парадным адзенні, у акружэнні прадметаў, якія адлюстрЛўвалі  не толькі ўнутраны свет мадэлі, характар, але і перадавалі пры-належнасць да той ці іншай саслоўнай трупы  насельніцтва, дазвалялі даведацца  аб палажэнні асо-бы у грамадстве. Тэрмін «сармацкі» паходзіць ад назвы  старажытных ваяўнічых плямен сарматаў, якія насялялі у IV - VI стст. да н. э. вялікую  тэрыторыю Усходняй Еўропы. Беларуская і польская шляхта лічыла іх сваімі продкамі і такім чынам тлумачыла  свае прывілеяванае становішча у  грамадстве. Да ліку найболын выдатных помнікаў адносіцца партрэт Юрыя Радзівіла.

 

Рэфармацыя -• шырокі грамадска-палітычны  і ідэалагічны рух у Заходняй Еўропе у XVI ст., які быў

 

накіраваны супраць каталіцкай царквы і насіў анты-феадальны  характар. Рэфармацыйныя ідэі з Заход-няй  Еўропы пачалі пранікаць на Беларусь у сярэдзіне XVI ст. Пратэстанты выступалі  супраць дыктата Папы, за багаслужэнне на роднай мове. Асаблівасцю Рэфармацыі на Беларусі было тое, што у адрозненне ад Еўропы яна тут не стала народнай, а ахапіла толькі вышэйшыя колы грамадства. Славутыя магнацкія роды - Радзівілы, Хадкевічы, Сапегі - прыхінуліся да рэфармацыі з палітычным разлікам. Яны хацелі адгарадзіцца ад каталіцкай Польшчы і замацаваць ада-собленасць сваей дзяржавы. Шырокае кола шляхты і гараджан, што прымалі пратэстантызм, мелі на мэце адарваць для сябе ад зямельных  уладанняў каталіцкай царквы хоць які-небудзь  кавалак. Рэфармацыя спрыя-ла пашырэнню  асветы, актывізацыі духоўнага жыцця  грамадства. Пры абшчынах ствараліся школы, друкарні. НайболыІІ адметнымі  прадстаўнікамі рэфармацыйна-га руху на Беларусі былі Мікалай Радзівіл Чорны, Сымон Будны, Васіль Цяпінскі. Мікалай Радзівіл Чорны ўвайшоў  у гісторыю як выдатны дзяржаўны, рэлігійны дзеяч і мецэнат.

 

Контррэфармацыя не набыла на Беларусі такіх агідных формаў, як месцамі на Захадзе (напрыклад, Варфаламееўская  ноч 1582 г. у Францыі, калі за адну ноч  былі выразаны 20 тысяч пратэстантаў), не зляталі тут галовы іншаверцаў, не палалі інквізітарскія вогнішчы. Галоўнымі  абаронцамі чысціні каталіцтва выступалі  езуіты, якія з'явіліся у ВКЛ у 1564 г. Дзе подкупам, дзе ліслівасцю, а дзе і гвалтам яны вярталі  пратэстантаў у каталіцызм. Адчыняліся езуіцкія навучальныя ўстановы. У 1577 г. езуіт Петр Скарга выдаў кнігу  «Аб адзінстве царквы Божай», дзе  пра-панаваў план уніі, па якім уніяцкая царква павінна была падпарадкоўвацца Папе рымскаму пры захаванні ранейшых царкоўных абрадаў (праваслаўных ці каталіцкіх). У 1590 г. Папа рымскі Клімент VIII аб'явіў унію, а у 1596 г. яна была зацверджана у ВКЛ на Берасцейскім царкоўным Саборы. Новаўвядзенне  не ўсюды легка прыжывалася. Аднак  пад канец XVIII ст. каля трох чвэрцяў  насельніцтва Беларусі было уніятамі.

14. Войны на тэрыторыі Беларусі сярэдзіны 17 ст.

 

 

15. Палітычны крызіс Рэчы Паспалітай.

Больш чым 200 гадоў праіснавала  дзяржава Рэч Паспалітая. Чаму яна  не змагла абараніць свой суве-рэнітэт? Тэта тлумачыцца наступнымі абставінамі.

 

Адсутнічала адзіная цэнтралізаваная  дзяржава і моцная центральная ўлада.  Існавала выбарнасць

 польскіх каралеў,  іх залежнасць ад магнатаў  і шлях ты. Польскія каралі  фактычна не кіравалі дзяржавай,  іх ўлада у многім была фармальнай, абмежаванай. Мясцовыя феадалы  не хацелі падпарадкавацца цэнтральнай  у ладе, мелі свае замкі і  войскі.

Наяўнасць «залатых шляхецкіх  вольнасцей» - права «свабоднага  вета», якое дазваляла аднаму дэпутату сейма заблакіраваць прыняцце таго ці іншага рашэння. Былі ўтвораны канфедэрацыі — саюзы ўзброенай шляхты для  абароны сваіх вольнасцей і прывілеяў. Уся ўлада у ваяводствах і  паветах належала мясцовым шляхецкім  сеймікам. Таму сейм Рэчы Паспалітай быў  бяспраўным, недзеяздольным. У краіне гаспадарыла феадальная анархія.

У караля не было моцнага  войска. Рэч Паспалі тая мела толькі 16 тыс. салдат, Расія — 350 тыс., Аўст рыя -- 280 тыс., Прусія -- 200 тыс. Шляхта баялася  прытоку у армію сялян і  лічыла моцную армію перашкодай для  «залатых шляхецкіх вольнасцей».

Суседзі Рэчы Паспалітай    - Расія, Аўстрыя, Прусія - : моцныя цэнтралізаваныя  абсалютысцкія

 манархіі,  зацікаўленыя  у пашырэнні межаў сваіх дзяржаў.