Шпаргалка по "Истории"

 

40. НЭП у рэспубліцы: перадумовы, сутнасць, вынікі.

Асноўным прынцыпам новай  эканамічнай палітыкі (НЭП) савецкай дзяржавы у 1921 — 1928 гг. з'яўляец-ца выкарыстанне таварна-грашовых адносін. X З'езд РКП(б) (сакавік 1921 г.) стаў паваротным у палітыцы савецкай дзяржавы. НЭП, па задумцы  яе творцаў, павінен быў забяспечыць  хуткі ўздым эканомікі.

 

На весцы НЭП выяўляўся  у:

 

1)    замене харчовай  разверсткі харчовым падаткам,які  быў у два разы меншы;

2)    свабодзе выбару  формаў землекарыстання,заахвочванні  розных формаў кааперацыі;

3)    праве сялян  свабодна распараджацца лішкамі сваей працы;

4)    замене натуральнага  падатка грашовым;

5)    дазволе арэнды  зямлі і найму рабочая сілы.

 

У горадзе НЭП характарызаваўся наступнымі рысамі:

1)    дэцэнтралізацыя  кіравання вытворчасцю (мелкія і сярэднія прадпрыемствы аддаваліся у арэнду);

2)    у прамысловасці  дапускаліся прыватная, змешаная, кааператыўная і дзяржаўная формы  ўласнасці, за дзяржавай захоўваліся камандныя вышыні у эканоміцы   (буйныя прадпрыемствы, банкі);

3)    былі дазволены  прадпрымальніцтва і прыватны  гандаль (знешні гандаль заставаўся  дзяржаўнай манаполіяй);

4)    работа дзяржаўных  прадпрыемстваў перабудоўвалася:  яны  атрымалі  пэўную  самастойнасць   і пераводзіліся на гаспадарчы разлік;

5)    бясплатныя паслугі,  ураўнілаўка у аплаце працы,  картачная сістэма адмяняліся;

6)    матэрыяльная  зацікаўленасць у выніках працы;

7)    фінансавая стабілізацыя (у 1922 -- 1924 гг. праведзена грашовая  рэформа, у выніку якой у  абарот быў уведзены савецкі чырвонец - грашовая адзінка наміналам 10 рублеў, якая выраблялася з золата ці магла замяняцца папяровымі грашыма і раўнялася 5 доларам і 14,5 цэнта ЗША).

 

Асаблівасці НЭПа у Беларусі.

1.    У    РСФСР   буйныя   фабрыкі    і   заводы аб'ядналіся у дзяржаўныя  трасты, кіраўніцтва імі ажыццяўляў  Вышэйшы Савет Народнай Гаспадаркі (ВСНГ).

На Беларусі пераважала дробная  прамысловасць і тэта не спрыяла  стварэнню трэстаў. На самазабес-пячэнне  былі пераведзены многія прадпрыемствы, а каля 300 здадзены у арэнду.

 

2.    У адрозненне  ад іншых савецкіх рэспублік  у БССР на пачатку 20-х гг. меўся арганізаваны прыватна-гандлевы апарат,  які за папярэдні перыяд выявіў здольнасці да выжывання у неспрыяльных умовах, а пры НЭПе пачалося яго хуткае развіцце.

 

3.    Беларускае сялянства  імкнулася да хутарской формы гаспадарчай дзейнасці. Тэта было абумоўлена наступнымі прычынамі: забяспечанасць зямлей ніжэйшая, чым у сярэднім па СССР, неспрыяльныя прыродныя ўмовы: балоцістасць, лясістасць, нізкая якасць глебы,    мясцовыя асаблівасці землекарыстання         74    %    сялянскіх    двароў       былі цераспалоснымі. Таму 95,5 % сельскіх гаспадарак не магла    забяспечыць нават саміх сябе. Развіцце хутарской формы    землекарыстання забяспечыла хуткія  тэмпы  аднаўлення  сельскай  гаспадаркі Беларусі. Паспяхова   прайшлі   пасяўныя   кампаніі 1921   і   1922  гг.,   набіралі  сілу  кааператыўныя аб'яднанні  сялян,   якімі  было  ахоплена  60   % насельніцтва ве'скі. Да 1927 г. была поўнасцю адноўлена сельская гаспадарка, прамысловасць перавысіла даваенны ўзровень развіцця.

 

НЭП стымуляваў сацыяльнае расслаенне грамад-ства, у чым бальшавікі бачылі пагрозу ажыццяў-ленню сваіх  праграмных мэт. 3 усталяваннем асабістай  улады I. Сталіна НЭП быў згорнуты.

 

41. Палітыка беларусізацыі і яе вынікі. Развіццё культуры БССР 1920-1930 гг.

Беларусізацыя — нацыянальна-культурная палітыка у БССР у 20-я гг. У снежні 1920 г. на II Усебеларускім з’ездзе  Саветаў упершыню было заяўлена аб неабходнасці арганізацыі жыцця  грамадства, дзяржа-вы на роднай мове. У 1923 г. адбылася партканферэн-цыя КП(б)Б, якая была прысвечана разгляду нацыя-нальнага пытання. Так былі зроблены першыя палітычныя крокі да беларусізацыі. Рабіліся і  прак-тычныя крокі у напрамку абуджэння  самасвядомасці беларусаў: у 1920 г. пачаў  дзейнічаць беларускі ванд-роўны  тэатр Уладзіміра Галубка і Беларускі  дзяржаў-ны драматычны тэатр у Мінску, у якім ставіліся спектаклі “Паўлінка”, “Машэка”, “Кастусь Каліноўскі”. У 1921 г. была створана першая у БССР вышэйшая навучальная ўстанова Беларускі  дзяржаўны універсітэт (БДУ), першым рэктарам якога быў гісторык У. Пічэта, у 1922 г. •- Інстытут беларускай культуры (навукова-даследчая ўстанова) і  Інстытут сельскай гаспадаркі. Пачалі працаваць Дзяржаўны музей і  Цэн-тральны архіў. У 1921 г. было ўтворана выдавецтва “Са-вецкая Беларусь”, сталі  выходзіць газеты, часопісы, кнігі  на беларускай і іншых мовах. 15 ліпеня 1924 г. быў пакладзены пачатак беларусізацыі  як афіцыйнай дзяр-жаўнай палітыкі (як бачым, і да 1924 г. было зроблена нямала). Магутны імпульс палітыцы беларусізацыі  прыдало “ўзбуйненне” рэспублікі у 1924 і 1926 гг. Ура-дам СССР было перададзена 18 паветаў Віцебскай, Го-мельскай і  Смаленскай губерняў, у выніку тэрыторыя  Савецкай Беларусі павялічылася у тры  разы.

 

Асноўныя мэты беларусізацыі: пашырэнне сферы ўжытку беларускай мовы, развіцце беларускай культуры, вылучэнне  на розныя кіруючыя пасады беларусаў. Справаводства Дзяржаўнага апарату  і часцей Чыр-вонай Арміі пераводзілася  на беларускую мову. Бела-руская, руская, яўрэйская і польская мовы былі прыз-наны раўнапраўнымі. Вучні навучаліся у  школах на роднай мове з абавязковым  вывучэннем дзяржаўнай мовы — беларускай. К 1928 г. у рэспубліцы налічваліся 23 яўрэйскія, 19 польскіх, 16 рускіх, 5 латышскіх, 2 украінскія і 2 нямецкія Саветы. Узнік і асобны нацыя-нальны польскі раен з цэнтрам  у Дзяржынску.

 

Працэс вылучэння беларусаў  на адказную работу прыняў характар карэнізацыі  вылучалі тых, хто вывучаў беларускую мову і добра ведаў мясцовыя ўмовы. 3 павагай ставіліся да беларускай мовы апаратчыкі іншых нацыянальнасцей. Напрыклад, А.Крыніцкі, які ўзначальваў  КПБ у 1924 •• 1927 гг., рускі па нацыянальнасці, авалодаў беларускай мо-вай, чытаў на ей даклады.

 

Палітыка беларусізацыі  спрыяла развіццю беларускай літаратуры, узніклі літаратурныя аб’яднанні “Ма-ладняк”, “Полымя”, “Узвышша”. Актыўнымі праваднікамі гэтай палітыкі былі пісьменнікі  Я. Ко-лас, Я. Купала, У. Дубоўка, М. Чарот, П. Галавач, К. Чор-ны, М. Лынькоў. У 1926 г. быў створаны першы беларускі  мастацкі фільм “Лясная быль”, рэжысер -Ю. Тарыч. У 1929 г. Інбелкулы быў рэарганізаваны у Беларускую Акадэмію навук, прэзідэнтам  АН стаў гісторык У. Ігнатоўскі.

 

Дасягненні беларусізацыі’. да канца 20-х гг. на беларускую мову выкладання было пераведзена каля 80 % сярэдніх школ, у центральных установах  служачыя валодалі беларускай мовай: у 1925 г. — 20 %, у 1927 г. - 80 %. Усе тэта рабілася на дэмакратычных асновах, беларусізацыя  атрымала модную падтрымку насельніцтва, дапамагла яму ўсвядоміць сябе нацыяй. Але нацыянальна-культурнае будаўніцтва  ажыццяў-лялася у сутычках розных сіл. 3 аднаго боку, былі спробы прыпыніць, а  з другога фарсіраваць беларусізацыю.

 

У канцы 20-х гг. палітыка беларусізацыі  была згорнута. Былі ўведзены у дзеянне  новыя нормы беларускай літаратурнай мовы, у выніку чаго яна значка наблізілася  да рускай мовы. Скарацілася коль-касць  беларускамоўных школ. Справаводства  розных устаноў пераводзілася на рускую мову. Але і у гэтых умовах культура працягвала развівацца. У  рэспубліцы былі прыняты меры па ліквідацыі непісьменнасці. У выніку на пачатак 1939 г. доля пісьменных на Беларусі склала 80,8 %. У 30-я гг. едзена ўсеагульнае  абавязковае пачатковае, а затым  і сямігадовае навучанне. У тэты час функцыяніравала 153 спецыяльныя  навучальныя ўстановы, з якіх 26 —  вышэйшыя. Пашыралася дзей-насць АН БССР, яна стала цэнтрам навуковага жыц-ця рэспублікі, хоць і была абмежавана жорсткімі ідэалагічнымі рамкамі. У   1926  г.   адкрылася  кінастудыя  мастацкіх фільмаў “Савецкая  Беларусь” у Ленінградзе (уласная  кінематаграфічная база адсутнічала), у 1932 г.- Беларуская дзяржаўная кансерваторыя, у 1933 г.

 

Беларускі тэатр оперы  і балета, у 1937 г. Беларуская дзяржаўная філармонія..

 

«(Увесь комплекс пераўтварэнняў у галіне культуры, навукі, адукацыі, літаратуры, мастацтва атры-маў назву  “культурная рэвалюцыя”. Яе мэтай  ва умовах таталітарнай дзяржавы было выхаванне у савецкіх грамадзян  пачуцця гонару за сваю дзяржа-ву, але  разам з гэтым і пачуцця  пакорнасці ідэалогіі, якая панавала у  той час. (Ідэалоггя—сістэма пра-вавых, палітычных, маральных, філасофскіх, рэлігійных, мастацкіх поглядаў і ідэй, якія належаць трупе людзей ці палітычнай партыі.)

 

Такім чынам, культурная рэвалюцыя  у БССР прывяла да павышэння культурнага  ўзроўню мае, аднак абярнулася абмежаваннямі  у развіцці нацы-янальнай культуры і насаджэннем марксісцкай ідэалогіі.

42. Індустрыялізацыя ў БССР.

Індустрыялізацыя працэс стварэння буйной машыннай вытворчасці  ва ўсіх галінах народнай гаспадаркі і перш за усе у прамысловасці. СССР неабходна было правесці індустрыяльныя пераўтварэнні, таму што краіна адставала  у тэхніка-эканамічных адносінах  ад развітых індустрыяльных дзяржаў. Падняць  узровень эканомікі без індустрыялізацыі было немагчыма. Першапачатко-ва была абгрунтавана стратэгія індустрыяльнага  развіцця, звязаная з працягам НЭПа, але, дабіўшыся перамогі у кіраўніцтве  партыяй і дзяржавай, Сталін стаў рэалізоўваць сваю стратэгію фарсіраванага  развіцця.

 

Правядзенне індустрыялізацыі на Беларусі звяза-на з развіццем  прамысловасці па перапрацоўцы мяс-цовай  сыравіны. Таму асноўныя капіталы у  першыя гады індустрыялізацыі накіроўваліся  на патрэбы харчовай, гарбарнай, тэкстыльнай, швейнай прамысловасці, а таксама  галін, якія перапрацоўвалі драўніну (лясная, дрэваапрацоўчая, папяровая) і мінеральную  сыравіну (паліўная, хімічная). Мінскія  заводы «Энергія», «Камунар» паклалі  пачатак стан-кабудавання, а закладзеная  над Оршай БелДРЭС - энергетыкі Беларусі.

 

Быў распрацаваны першы пяцігадовы план развіцця народнай гаспадаркі Беларусі на 1928 — 1932 гг., у час якога планаваліся  стварэнне буйной прамысловасці, рост нацыянальных кадраў, рэкан-струкцыя усей народнай гаспадаркі. У строй дзею-чых  было ўведзена 538 прадпрыемстваў, сярод  іх швейная фабрыка «Сцяг індустрыялізацыі», фабрыка «КіМ» у Віцебску, Гомсельмаш, БелДРЭС і інш. У другой пяцігодцы (1933—1937 гг.) ставілася задача развіваць  машынабудаванне, рэканструяваць энергетычную гаспадарку. У строй дзеючых уступілі: Гомельскі шкляны, Крычаўскі цэментавы  заводы, Мінская ЦЭЦ і інш. Задачам  трэцяй пяцігодкі (1938 1942 гг.) было паскарэнне развіцця прамысловасці, машынабудавання. Былі пабудава-ны Мінскі радыезавод, Рагачоўскі кансервавы інш. За перыяд з 1929 па 1940 г. у БССР было пабудава-на і рэканструявана 1863 прадпрыемствы. Церпячы матэрыяльныя і сацыяльныя нягоды, рабочы клас, сялянства, інтэлігенцыя верылі, што яны будуюць  самае шчаслівае грамадства.

Вынікі правядзення індустрыялізацыі і калектывізацыі:

 

І 1. Створана матэрыяльна-тэхнічная  база у прамыс-л~овасці і сельскай гаспадарцы для будаўніцтва новага сацыялістычнага ладу у БССР (было пабудавана гра-мадства, якое сучасныя вучоныя характарызуюць як «дзяржаўны сацыялізм»).

 

2. Праявіўся небывалы  працоўны энтузіазм люд-зей, які  быў выкарыстаны дзяржавай для  выканання задачы мадэрнізацыі (ператварэння) грамадства.

 

З.Пашыралася колькасць гарадоў  і гарадскога на-сельніцтва.

 

4. Усталявалася адзіная  дзяржаўная ўласнасць на сродкі  вытворчасці.

 

5.Палепшыліся матэрыяльныя  ўмовы жыцця.

 

6. Дасягнуты высокі ўзровень  адукацыі, навукі, культуры.

 

 

43. Калектывізацыя сельскай гаспадаркі ў БССР.

Калектывізацыя - аб'яднанне  дробных індывідуальных гаспадарак сялян у буйныя калек-тыўныя гаспадаркі. Каапераванне сялянскіх гаспадарак мела месца я'шчэ задоўга да 1929 г. Сяляне ахвотна ішлі на кааперацыю, якая не закранала асноў самастойнага вядзення аднаасобнай гаспадаркі. Але  пасля XV з'езда ВКП(б), які адбыўся  у 1927 г., аб'яднанне сялянскіх гаспадарак у буйныя калектыў-ныя становіцца генеральнай лініяй партыі у ве'сцы.

 

Дэклараваўся прынцып  добраахвотнасці пры ўступленні у калгасы. Але на справе усе было інакш.

 

Тых, хто выступаў супраць  прымянення сілавых метадаў у  эканоміцы, абвінавачвалі у правым ухіле. Такі ярлык прыклеілі Д. Прышчэпаву, які быў у той час наркамам земляробства рэспублікі, а па сваіх  поглядах блізкі да М. Бухарына. З'яву  «правага ўхілу» у пытанні сельскай гаспадаркі у Беларусі называлі яшчэ «прышчэпаўшчынай». Прышчэпава і яго  прыхільнікаў абвінавацілі у насаджэнні кулацкіх гаспадарак, да якіх адносілі і усе хутарскія. У 1929 г. Прышчэпава і яшчэ 30 чалавек выключылі з  партыі і рэпрэсіравалі. Адначасова было прынята рашэнне спыніць  хутарызацыю.

 

На аснове раскулачвання  бальшавікі сталі пераходзіць да паскоранай, прымусовай калектывізацыі. (Раскулачванне •• гвалтоўныя дзеянні  у дачыненні да сялянства, ліквідацыя ку-лацтва, пры гэтым кулакамі называлі ўсіх не згод-ных з суцэльнай калектывізацыяй.) Так яны імкнуліся вырашыць дзве задачы: з аднаго боку, у кароткія тэрміны калектывізаваць веску, з другога узяць у яе сродкі для індустрыялізацыі. Замест прынцыпу добраахвотнасці пры ўступленні у кал-гае сталі шырока прымяняць  гвалт і запалохванне. Не усе сяляне ўспрымалі ідэю калектывізацыі. Мно-гія  не хацелі расставацца з той уласнасцю, якую мелі, не жадалі пераходзіць на пункт гледжання прале-тарскай  дзяржавы. У веску для стварэння  калгасаў былі накіраваны сотні ўпаўнаважаных  камуністаў і рабочых-дваццаціпяцітысячнікаў. Многія з арганізатараў калгасаў былі слаба дасведчаны у асаблівасцях сялянскага жыцця. Працэс каапераван-ня быў падменены «раскулачваннем», пры гэтым адну частку сялян нацкоувалі на другую, заахвочвалі пад-зелам  маемасці «кулакоу». Пры сельсаветах  былі створаны спецыяльныя камісіі  па раскулачванні, якія праводзілі вопіс  і канфіскацыю маемасці (часцей за усе сераднякоў). «Раскулачаныя» сяляне падвяргаліся арыштам і высяленню  у Сібір. Да мая 1930 г. у БССР было раскулачана  каля 15,5 тысячы гаспадарак. Сяляне гвалтоўна  залічваліся у калгасы. Не жадаючы  ўступаць у іх, яны рэзалі жывелу, а у асобных выпад ках браліся  за зброю. Толькі у 1930 г. адбылося каля 500 узброеных выступленняў. Усіх незадаволеных  аддавалі пад суд як контррэвалюцыянераў. Пасля з'яў-лення у газеце «Правда» артыкула Сталіна «Галавакру-жэнне  ад поспехаў» (2 сакавіка 1930 г.) адбыўся  адток сялян з калгасаў. Але  восенню 1930 г. палітыка «суцэль-най  калектывізацыі» была адноўлена  і было вырашана завяршыць яе да канца 1931 г.