Газет мәтіндеріндегі фразеологизмдердің қызметі

 

Қазақстан Республикасы Білім  және ғылым министрлігі  

І. Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік  университеті 
 
 
 
 
 

Али Айгерім 
 
 
 

Газет мәтіндеріндегі фразеологизмдердің қызметі 

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС 

5B020700 - мамандығы – «Аударма ісі» 
 
 
 

        
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Талдықорған 2011 

Қазақстан Республикасының  Білім және ғылым  министрлігі

І. Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университеті 
 
 
 
 

«Қорғауға жіберілді»

________кафедра

меңгерушісі м.а._________ С.М.Машанова 
 
 
 

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС 

Тақырыбы: Газет мәтіндеріндегі фразеологизмдердің қызметі 

5В020700 – мамандығы бойынша – «Аударма ісі» 
 
 
 
 
 

Орындаған:                                                       АІ 321 тобының 3 курс

                                                                              студенті                                                                                     

                                                                               А.Али

                                                                                                                                    Ғылыми жетекші:                                             Шетел тілдері кафедрасының                                                                        

                                                                              аға оқутышысы                                                                             

                                         А.Б.Муханова

                                       
 
 
 
 
 
 

Талдықорған 2011 
 

    

Мазмұны 
 

КІРІСПЕ……………………...........…………………………....………...…………..3  

1 ХІХ ҒАСЫРДАҒЫ ЦИН ИМПЕРИЯСЫ МЕН ШЫҢЖАҢДАҒЫ САЯСИ ЖАҒДАЙ....................................................................................................................18

1.1 ХІХ ғ. Цин империясының Шыңжаң өлкесінде жүргізген саясаты........................................................................................................................18

1.2 Шыңжаңдағы мұсылман халықтарының антициндік көтерілістерінің себептері мен барысы................................................................................................22

2  ҚЫТАЙ МЕН РЕСЕЙДІҢ ШЫҢЖАҢҒА ҚАТЫСТЫ ҰСТАНҒАН САЯСАТЫ ЖӘНЕ ХІХ Ғ. МҰСЫЛМАН КӨТЕРІЛІСТЕРІНІҢ ТАРИХИ МАҢЫЗЫ...................................................................................................................39

2.1 Цин империясының аймақтағы саяси билігінің күйреуі мен Ресейдің араласуы.....................................................................................................................39

2.2  Көтерілістердің нәтижесі мен тарихи маңызы.............................................46 

ҚОРЫТЫНДЫ......………………….....………………..…………………….…….58

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ........……....……..…..……...……..62  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

            КІРІСПЕ 

     Тақырыптың  өзектілігі Орталық Азия территорияларының ішінде, қазақтар «Шыңжаң» деп атап жүрген, немесе қытайшадан аударғанда «жаңа жер», «жаңа шекара» деген мағына беретін өлке географиялық орналасуы жағынан аймақтың дәл ортасында тұрғандықтан, әдетте, тарихи әдебиеттерде оны Азияның «жүрегі», «тоғысу нүктесі», Азияның «қақпасы» деп атау кеңінен орын алған. Міне, осы Азияның «жүрегі» саналған Шыңжаң жерін мекендеген халықтардың өткен тарихы, сырт мемлекеттердің бұл өлкедегі жүргізген саясаты әлем тарихшыларының назарын көптен бері аударып келеді.

     Зерттеу тақырыбының маңыздылығы, ең алдымен, Қытай Халық Республикасының құрамындағы Шыңжаң өлкесінің, сонау ерте заманнан бастап, күні бүгінге дейін Орталық Азиядағы геосаяси жағдайы ерекше, халықаралық қатынастардағы өте күрделі аймақ екендігімен тікелей байланысты. Бірақ осы күнге дейін мамандар Шыңжаң өлкесіне деген Қытайдың, Ресейдің ерекше мүдделі саясатының астарына терең үңіліп, оның сан қилы аспектілеріне жан-жақты талдау жасалынбай келгенінің сыры тереңде. Орыс-қытай, кеңес-қытай қатынастарының тарихына байланысты еңбектердің Қытайда да, Ресейде де көптеп жарық көргеніне қарамастан, екі ел арасындағы қатынастардың қитұрқы саясаттың салдарынан ашылмай қалған құпия тұстары, жасырын сақталған келіссөздер мен дипломатиялық кадамдары, құпия құжаттарының болуы екі мемлекеттің де сыртқы саясат жөніндегі дәстүрлі ұстанымдары жөнінде қисынсыз пікірлерге негізделген теориялық тұжырымдамалардың пайда болып, қалыптасуына жол ашып берді. Екі елдің арасындағы қалыптасқан тарихи процестерді шындықтан алшақ, саясат пен идеологиялық тұрғыдан біржақты баяндау, сыңаржақ сараптау орын алды. Сондай құпиясы мен ашылмаған астарлары көп, зерттеушілердің назарын ерекше аударып келе жатқан маңызды мәселенің бірі - осы мемлекеттердің Шыңжаңдағы саясаты болып табылады.

     Қазіргі таңда, әлемнің әр түкпіріндегі қалыптасып отырған оқиғаларды бағамдауда, оған нақты сараптама жасауда дербес халықаралық қатынастардың белгілі бір тәжірибесі жинақталған кезеңде өткен тарихи оқиғаларды терең зерделеу аса қажет болып отыр. Мұның өзі Орталық Азиядағы ұзақ халықаралық қатынастар тарихынан, соның ішінде Шыңжаңның өткен тарихынан сабақ алу үшін ғана емес, сонымен бірге алдағы уақытта бұл аймақтың тағдырына мүдделі мемлекеттердің болашақта ұстанатын сыртқы саясаттарының басым бағыттарын бағамдап алу үшін де керек. Өткен оқиғаларды сын тұрғысынан талдау, Шыңжаңның өткені мен даму болашағы туралы объективті қорытындылар жасау үшін жаңа методологиялық әдістерді пайдалана отырып зерделеу - аса өзекті мәселе.

     Шыңжаң  халқы ғасырлар бойы өз тәуелсіздігі жолында аса ауыр, әрі өте қатерлі  қарсыласу әрекеттерін тоқтатқан  емес.

     Орталық Азиядағы халықаралық қатынастарда үстемдікке, ондағы саясатқа ықпал ету беделіне ие болу үшін, патшалық Ресей де, одан кейін Кеңес Одағы да саясатының сабақтастығын жалғастырып, Шыңжаңды ерекше назарында ұстады. Сөйтіп, олардың геостратегиялық және геосаяси мүдделерінде Шыңжаң әмірлік маңызы зор объектіге айналды. Себебі олардың Шыңжаңмен шекаралас болуы сыртқы саясатта бұл өлкеге байланысты принциптерді қалыптастыруға мәжбүр етті, Шыңжаң олардың сауда-экономикалық саладағы аса маңызды рыногы ретінде, ал саяси сахнада геосаяси, геостратегиялық ерекшелігіне орай, халықаралық қатынастардағы саяси ықпал ету аймағы ретінде сақталып келді.

     Өзін  Шыңжаң жерінің ресми иесі санаған  Қытайдың бұл аймақтағы саясаты әркез қауіпке толы болды. Шыңжаңның ішкі әлеуметтік-экономикалық және саяси мөселелерінен туындаған дағдарыстар мен сыртқы күштердің Шыңжаңның тағдырына белсенді араласуға ұмтылысы қытайлық билікке қарсы наразылық отына үнемі май құйып отырды. XIX ғасырдың екінші жартысында Қытайға Шыңжаңнан біржолата айрылып қалу қаупі төнеді. Шыңжаң жерінде жаппай өрістеген ұлт-азаттық көтерілістер нәтижесінде бірнеше тәуелсіз мемлекеттер пайда болады. Дегенмен, Қытай өзінің Орталық Азиядағы геосаяси мәні зор аймағына билігін сақтап қалу жолында жанталаса әрекет етті. Бұл көтерілістер күшпен жаншылып, Қытай екінші рет Шыңжаңды жаулап алады.

       Қытай Халық Республикасының құрамына 1949 жылдан бері Шыңжаң-Ұйғыр автономиялы ауданы (ШҰАА) ретінде енген бұл өлке өзінің халықаралық қатынастардағы геосаяси, геостратегиялық маңыздылығын сақтап, қазірде ҚХР-ның ішкі және сыртқы саясатында ерекше орын алып отыр.

     ШҰАА  жері ішкі Қытайдың өзінен басқа 8 мемлекетпен - Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Монғолия, Ресей, Үндістан, Пәкістан және Ауғанстанмен шектеседі. Өзінің ұлттық құрамы жағынан да бұл өлке 48 ұлттың өкілдері бар көп ұлтты аймақ ретінде маңызды. Шьңжаңдағы негізгі ұлттар - мұсылман дінін ұстанушы халықтар: ұйғырлар, қазақтар, тәжіктер, татарлар, дүңгендер, қырғыздармен қатар басқа діндегі - моңғолдар, сиболар, маньчжурлар, ханьдықтар сияқты ұлт өкілдері де өмір сүреді. Қазір Шыңжаң жерінде дүниежүзілік әртүрлі діндер - ислам, буддизм және христиан діндері таралып, оны ұстанушылар бейбіт қатар өмір сүруде. Бұл жерде бірнеше мәдени-тарихи әлем өркениеттері - мұсылман өркениеті, қытай өркениеті, христиан өркениеті мен буддизм өркениеті қатарласа дамып, өркендеуде.

     Қазіргі заманда, Шыңжаңмен шекаралас мемлекеттермен қатар, Иран, Түркия, Жапония, тіпті, АҚШ сияқты елдер де, Орталық Азиядағы саяси ықпалға ие болу мақсатында, тікелей өздерінің мемлекеттік мүдделерін осында түйістіріп отыр. Орталық Азиядағы қазіргі таңдағы күрделі халықаралық қатынастар жағдайында, Шыңжаңның геосаяси жағдайы, оның тағдырына қатысты мәселеге мүдделі елдердің өз саясаттарын өте ыждаһаттықпен саралауды талап етеді.

     Зерттеу тақырыбының маңыздылығы Шыңжаңмен  шекаралас, өткен дәуірлерде қалыптасқан  тарихи дәстүрлі байланыстары бар тәуелсіз жас Қазақстан мемлекеті үшін де арта түсетіні сөзсіз. Шыңжаңның өткен тарихындағы Қытай мен Ресейдің ондағы жүргізген саясатының тарихи сабағы, тәуелсіз Қазақстанның Қытаймен, оның Шыңжаң өлкесімен байланыстарын қалыптастырып, оны болашақта обьективті көзқарас тұрғысынан талдау қажеттілігі осы зерттеу жұмысты жазуға негізгі себеп болды.

          Тақырыптың тарихнамасы. Қытай тарихын зерттеудегі синологияның осы күнге дейінгі қол жеткізген зор жетістіктеріне қарамастан, оның жекелеген кейбір аймақтарының, соның ішінде Шыңжаңның даму тарихы жеткілікті түрде зерттеліп, тарих ғылымында өз орнын алды дей алмаймыз. Қытайдың бұл солтүстік-батыс аймағының әлеуметтік-экономикалық, саяси жағдайларының, ұлт-азаттық қозғалыстарының белгілі бір тарихи кезеңдердегі жекелеген аспектілері көптеген орыс, қытай және шетел зерттеушілерінің еңбектеріне арқау болғаны рас. Бұған бір жағынан себеп болған ғалымдардың зерттеу жұмыстарына қажетті деректерге қол жеткізе алмауы, кеңестік саясаттың салдарынан мұрағаттардағы құжаттар мен материалдардың құпияда сақталуы еді. Бірақ Ресей мен Цин империясының Шыңжаңдағы саясаты, олардың объективтік нағыз шынайы сипаты ашылып, сабақтастығын көрсете отырып, жан-жақты, жүйелі түрде ашылған емес. Бұған дейін екі мемлекетте өздерінің бұл өлкедегі саясатын өз ұлттық және мемлекеттік мүдделері тұрғысынан қарап, оның шынайы астарлы жақтарын толық ашып көрсетпеді. Сол кездің тарихи деректері ешбір бұрмалаусыз объективті түрде толық ашылып, ғылыми айналымға түскен жоқ. Көптеген деректер әдейі құпия түрде саясаттың құрбаны болып жасырын қалды.

       Сонымен, Ресей мен Қытайдың арасындағы сан-салалы қатынастар тарихына арналған теориялық, аналитикалық еңбектердің жеткілікті жазылуына қарамастан, осы мемлекеттердің Шыңжандағы саясатын жүйелі түрде зерттеп, тарихи оқиғалар мен аталған мемлекеттердің жүргізген саясатының сабақтастығын жаңа методологиялық тұрғыдан сараптаған, қазіргі тарихи талаптар түрғысындағы көзқарастарын білдірген іргелі тарихи зерттеу еңбектердің әлі де жарық көрмегендігін  еске саламыз.

       Мәселенің төңкеріске дейінгі Ресейлік тарихнамасы. 1917 жылға дейінгі ресейлік тарихнамада зерттеушілердің назары негізінен нақты тақырыптарға арналған.  Мысалы, ресей-қытай сауда байланыстарына, екі елдің арасындағы келісім-шарттарға немесе белгілі бір тарихи кезеңнің оқиғаларына аударылды.

       Жоңғария мен Шығыс Түркістанның XVIII—XIX ғғ. тарихының кейбір аспектілері, Цин империясының бұл жерлерді жаулап алуы сияқты оқиғалары революцияға дейінгі орыс зерттеушілерінің: А.К.Гейнс, И.Ф.Бабков, В.П.Васильев, Н.Н.Пантусов, Н.А.Аристов, А.Н.Куропаткин, Г.Н. Потанин, Е.Ф.Тимковский, Д.Я.Федоров, Н.В.Богоявленский, В.В. Григорьев, Е.П.Ковалевский, Л.Ф.Костенко, Ю.А.Сосновский, Н.М.Пржевальский және қазақтың шығыстанушы ғалымы, атақты саяхатшы Шоқан Уәлихановтың зерттеу еңбектеріне арқау болды [1]. Аталған авторлардың бірқатары саяхатшы ретінде Орталық Азия жеріне, оның ішінде бізді қызықтырып отырған Шыңжаң өлкесі жайлы жан-жақты құнды мәліметтер жинақтаса, бірқатары патша өкіметінің тікелей арнайы тапсырмасымен осы өлкеде сапарда болған кездерінде Шыңжаңдағы қытайлық үстемдік саясаттың тарихы, тұрғын халықтың азаттық күрестері, орыс-қытай сауда байланыстары жайлы, Шыңжаңдағы басқа шетелдік мемлекеттердің әрекеті туралы мәліметтер береді. Бұл тарихи еңбектерде сол заманның әрқилы оқиғалары жайлы маңызды фактілерге толы материалдар жеткілікті қамтылған. Олардың әрқайсысында аталған кезеңнің тарихи, географиялық, экономикалық және әскери мәселелері қарастырылып, авторлар оқырманды өз заманының саяси қөзқарастарынан да хабардар етеді. Орыс зерттеушілерінің еңбектерінде Цин империясының өзіне көрші елдерімен жүргізген саясатының басқыншылық сипатына баса көңіл бөлініп, сонау көне замандардан бері билік етіп келе жатқан қытай императорларының сыртқы саясатының сабақтастығына назар аударылады. Патша үкіметі тұсындағы зерттеу еңбектерде, Қытайдың немесе Ресейдің аймақтағы жүргізген саясатының мәселелері орыс империясы саясатының принциптері шеңберінде сарапталады. Ресейлік авторлардың еңбектерінде ол мәселелер объективтік тұрғыда, кең көлемде, жүйелі түрде қарастырылмайды. Ғалымдар Ресей мен Қытайдың жүргізген отаршылдық саясатына өз мемлекеттерінің ұлттық мүдделері түрғысынан қысқаша немесе біржақты баға берумен шектелген.