Шағын және орта бизнесті несиелеуді басқаруын жетілдіру мәселелері

 

 

 

 

 

 

 

 

Қазақстандағы шағын  және орта бизнесті  шағын және орта бизнесті несиелеуді басқару жетілдіру  жолдары

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мазмұны

Кіріспе..................................................................................................................

1 Шағын және орта бизнестің  дамуының  теориялық аспектілері ............................................................................................................

1.1 Шағын және орта бизнестің   даму  зааңдылықтары ....................................

1.2 Қазақстан Республикасындағы  шағын және ортбизнсті  дамыту  және   несиелеуді басқару механизімі  ...........................

1.3 Шағын және орта бизнесті несиелендірудің дамығн мемлекеттердегі несиелеуді басқару тәжірибелерін талдау

 

2  ҚР-дағы шағын және орта бизнесті  несиелеуді басқаруын  талдау  бағыттары 

2.1 ҚР-дағы банктердің  шағын және орта бизнесті несиелендіруді  басқаруын талдау  жолдары ...........................................

2.2.  Шағын және орта  бизнестегі  кәсіпорындарының  несиелік  қабілетін басқаруын  талдау  әдістері

3      шағын және орта бизнесті несиелеуді  басқаруын 

жетілдіру мәселелері

1. Шағын және орта бизнесті  шағын және орта бизнесті несиелеуді басқаруді мемлекеттік қолдауды жетілдіру жолдары

3.2 Қаржы ұымдарының шағын  және орта бизнесті   шағын  және орта бизнесті несиелеуді  басқаруді жетлдіру мәселелері .................

Қорытынды...................................................................................................

Қолданылған әдебиеттертізімі.....................................................

 

 

 

 

 

 

 

Белгілер мен  қысқартулар 

 

ТМД	– Тәуелсіз мемлекеттер  достастығы
ШОБ	– Шағын және орта бизнес
ҚР	– Қазақстан Республикасы
КСРО	– Кеңес Социалистік Республикалар  Одағы
ЕДҚБ	– Еуропалық Даму және Қайта  құру банкi
АДБ	– Азиялық Даму банкi
ШКС	– Шағын кәсіпкерлік субъекті
РАЕО	– «Республикалық ақпараттық-есептеуші  орталық» жабық    акционерлік қоғам
МЕҰ	– Мемлекеттік емес ұйым
АКА	– Алматы кәсiпкерлерiнiң  ассоциациясы
ЖІӨ	– Жалпы ішкі өнім
KFW	– Германдық несие институттары
АҚШ	– Америка Құрама Штаттары
NPV	– Таза ағымдағы құн
РІ	– Инвестицияның рентабельділігі
РР	– Өтеу мерзімі
ІR	– Ішкі пайда нормасы

 

 

 

 

                                                             Кіріспе

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Шағын және орта кәсіпкерлік немесе бизнес – бүгінгі өркениетті дүниежүзілік экономикалық даму жүйесіндегі болашағы күмән келтірмейтін салалардың бірі болып саналады. Нақты сектор және сауда кәсіпорындары мен компаниялары Қазақстан экономикасының дамуына, өсуіне, ұлттық табыс, жалпы ішкі өнім, жалпы ұлттық өнім, жұмыспен қамтылу дәрежесі және тағы да басқа көрсеткіштердің  артуына тікелей әсер етеді. Кейінгі жылдары елімізде шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуға көбірек көңіл бөліне бастады. Шағын бизнестің дамуының бірден бір көзі банктік несие болып табылады.  Экономиканың нақты секторын және де сауда фирмаларын коммерциялық банктердің  шағын және орта бизнесті несиелеуді басқаруі – ұлттық экономиканың өсуіне олардың қосқан үлесі, басқа жағынан қарағанда банктердің атқаратын өзінің қызметтері қаржылық сектордың, яғни экономиканың ажырамас бөлігі. Олардың дамуы мемлекеттің, экономика агенттерінің шаруашылық өмірі үшін пайдалы, әрі тиімді.

Бүгінгі таңда капиталды  жұмсау бәсекесінің артуы көрініс  табады. Отандық банктер қарыз  алушылар үшін несиелерді алуды жеңілдете  бастады, несие беру процесі ықшамдалып, пайыздық ставкалардың төмендеу тенденциясы  байқалуда. Сонымен қатар коммерциялық банктер ұзақ мерзімді несиелер бөліп  отыр. Өйткені әдеттегі қысқа мерзімді, айналым капиталының толықтыру  мақсатына бөлінген несиелер несиелік портфелінің көлемінің ауытқуына  әсерін тигізеді. Банктер өздерінің  ішкі несиелік саясаттарына сай несиелік талдаудың әдістемесін жасап, оны  маркетингтік жоспарға сәйкес несиелендіретін  салалардағы кәсіпорындардың несиелік қабілеттіліктерін  анықтауда қолдануы қажет.

Нақты жоба бойынша банктердің шағын бизнесті  шағын және орта бизнесті несиелеуді басқаруге дайындығы,  шағын және орта бизнесті несиелеуді басқару механизімінің өзекті проблемаларына әлемдік тәжірибеде кеңінен қолданылатын әдістемелік нұсқауларын құрастырды. Банктердің шағын бизнеске несие  ұсынуының тиімділігін арттыру, ынталылығын көтермелеу, Қазақстан  экономикасының жағдайына сәйкестендіру  механизімін жетілдіру бүгінгі  күннің талабы.

Банк саласы Қазақстан  Республикасы экономикасының дамушы саласының  бiрi болып табылады. Бүгiнгi күнi шағын  және орта бизнестi дамыту үшiн  мемлекет тарапынан түрлі жаңа қадамдар жасалынуда. Шағын және орта бизнестiң жоғары деңгейде қызмет етуiн ұйымдастыру үшiн конструктивтiк бизнес-идея, тиiмдi басқару (менеджмент) және қаржының жеткiлiктi болуы шартты жағдай.

Осыған байланысты кейбiр  кәсiпкерлерде өз бизнесiн ұйымдастыруына қажетті қаражаттың жетiспеушiлiк  мәселесi туындап отыр. Әлемдiк тәжiрибеде мұндай мәселелер әр түрлi жолдармен  шешiледi. Сондықтан,  ақшалай қаражаттарға иелiк ететiн инвестициялық қорлар, банктер, мемлекет тәуекелге бел  буып, жаңадан iс ұйымдастырушы кәсiпкерлермен бiрiге отырып, олардың тауарларды өндiру мен қызмет көрсетулерiн қаржыландыруы  керек. Бұл тұрғыда жеке инвесторлар  үшiн жоғары табыс алу мүмкiндiгi тұрса, ал мемлекет үшiн жұмыссыздық  мәселесі шешіледі немесе жобаның әлеуметтiк  мәнiн арттырудың мүмкіндігі туындайды.

Сондықтан, халық шаруашылығы  саласындағы банк жүйесiнiң мемлекеттің  әлеуметтік-экономикалық дамуын қамтамасыз етудегі алатын орны ерекше. 

Тақырыптың ғылыми зерттелу дәрежесі. Шағын және орта бизнес субъектілерін шағын және орта бизнесті несиелеуді басқарудің ғылыми негізіне тереңнен қалам тартқан батыс елдерінің осы салада зерттеулер жүргізген маман-ғалымдардың еңбектері кеңінен қолданылды. Атап айтқанда,  Жұмыста экономикалық өсу теориялар саласындағы классикалық және іргелі зерттеулер (М.Вебер, Е.Денисон, Е.Домар, Дж.Кейнс, К.Маркс, А.Маршалл, Дж.Мид, Д.Рикардо, В.Ростоу, Дж.Сакс, П.Самуэльсон, Т.Сван, Р.Солоу, Ф.Хайек, Р.Харрод, С.Хикс, Й.Шумпетер және т.б.), сонымен қатар зерттеліп отырған тақырыптың әдіснамалық және теориялық алғышарттарын әзірлеуге қомақты үлес қосқан экономист-ғалымдардың еңбектері (А.Белоусов, Е.Т.Гайдар, С.Ю.Глазьев, Е.И.Зоря, Е.С.Ивлева, А.Н.Илларионов, Н.Д.Кондратьев, А.Киреев, Р.Нуреев, М.А.Пивоварова, С.Ю.Румянцева, А.З.Селезнев, Д.В.Цигарели, К. Цыбко, Е.Ясин және т.б.) қолданылды.

Қазақстанда экономикалық өсудің теориялық және әдістемелік мәселелерін  Р.А.Алшанов, С.А.Аханов, У.Б. Баймұратов, А.Н.Дауылбекова, Ә.Н.Дәуренбекова, А.Ю.Додонов А.Б.Зейнелғабдин, Н.Қ.Мамыров, Н.А.Назарбаев, Г.Рашидов, А.Н.Саханова, Б.К.Сұлтанов, Е.А.Түркебаев, В.А.Хан, Б.Д.Құсайынов және көптеген басқа ғалымдар зерттеді.

Дегенмен, аталған еңбектерде  шағын және орта бизнесті несиелеуді басқарудің әдістері мен тәсілдері  бүгінгі күннің талабына сай жан-жақты  қарастырылған деп айту мүмкін емес. Жалпы  шағын және орта бизнесті несиелеуді басқару үдерісінде көптеген мәселелер көтеріліп  жатқанымен,  нақты шағын және орта бизнесті  шағын және орта бизнесті несиелеуді басқару мәселелері әлі де болса  ғылыми тұрғыда терең  негіздеуді талап етеді.

Зерттеудің  мақсаты  мен міндеттері. Зерттеудің мақсаты – Қазақстандағы орта және шағын кәсіпкерлікті шағын және орта бизнесті несиелеуді басқару мәселелерін талдау,  шағын және орта бизнесті несиелеуді басқару үдерісіндегі теориялық және практикалық мәселелерін, сонымен қатар  шағын және орта бизнесті несиелеуді басқару үдерісінде кәсіпорын мен банк арасында туындайтын қарым-қатынастарды қарастыру, сараптау және зерттеу болып табылады.

Аталған мақсаттарға жету үшін  мынадай міндеттерді орындау  шарт:

• шағын және орта бизнестің экономиканың дамуындағы алатын рөлін көрсету және оның мазмұнын ашу;
• бизнесті дамытудағы  мемлекет тарапынан   жүргізілетін қаржы-несиелік және инвестициялық қолдау саясатына жан-жақты тоқталу;
• кәсіпкерлік субъектілерінің қызметін  шағын және орта бизнесті несиелеуді басқарудің тәжірибелік мәселелерін қарастыру және оған баға беру;
• шет елдік және отандық   шағын және орта бизнесті несиелеуді басқару үдерісінің  тәжірибелік мәліметтеріне сүйене отырып  шағын және орта бизнес субъектілерін  шағын және орта бизнесті несиелеуді басқаруге зерттеулер жүргізу;
• бизнес субъектілерін  шағын және орта бизнесті несиелеуді басқаруді жетілдіруге байланысты ұсыныстар мен тұжырымдар жасау.

Зерттеу пәні  ретінде қазіргі кезде коммерциялық банктердің шағын және орта бизнес субъектілерін шағын және орта бизнесті несиелеуді басқаруді іске асыру барысындағы экономикалық қатынастардың жиынтығы қарастырылады.

Зерттеу объектісі – Қазақстандағы шағын және орта бизнесті  шағын және орта бизнесті несиелеуді басқару.

Диссертациялық зерттеудің  теориялық және әдістемелік негізі – шағын және орта бизнес субъектілерін  шағын және орта бизнесті несиелеуді басқаруді талдау саласында еңбек  еткен шетел және отандық практик-экономистердің, ғалымдардың монографиялары, ғылыми еңбектері, ал нормативтік негізі  Қазақстан Республикасының заңдары  және  шағын және орта бизнесті несиелеуді басқару жөніндегі нормативтік  актілері, Ұлттық банктің ережелері  мен нұсқаулары болып табылады.

Зерттеу жұмысының  ғылыми жаңалығы:

• шағын және орта бизнес және шағын және бизнесті  шағын және орта бизнесті несиелеуді басқару сияқты экономикалық терминдердің ұғымдары зерттеліп және олар бойынша авторлық көзқарастар ұсынылды;
• Қазақстандағы шағын және орта бизнесті  дамыту факторлары құрастырылып, бір жүйеге келтірілді;
• шағын және орта бизнесті мемлекет тарапынан қаржы-несиелік және инвестициялық қолдау саясатының негізгі бағыттары ұсынылды;
• республикадағы шағын және орта бизнесті дамытуды тежейтін және  шағын және орта бизнесті несиелеуді басқаруге  кедергі болып отырған негізгі факторлар және олармен күресудің іс-шаралары анықталды;
• коммерциялық банктердің шағын және орта бизнесті  шағын және орта бизнесті несиелеуді басқару үдерісін жетілдіру бойынша ұсыныстар келтірілді.

Қорғауға шығарылатын  негізгі тұжырымдар. Тақырыпты зерттеу барысында жаңа көзқарастар, ұсыныстар мен тұжырымдар жасалған, оның ішінде маңызды дегендері төмендегілер: 

• «шағын және орта бизнесті  шағын және орта бизнесті несиелеуді басқару» анықтамасы оның даму ерекшеліктері;
• Қазақстандағы шағын бизнесті дамыту мен оны  шағын және орта бизнесті несиелеуді басқарудегі кедергі болып отырған негізгі факторлар;
• мемлекеттің шағын және орта бизнесті қаржы-несиелік  және ивестициялық қолдау саясатының негізгі бағыттары;
• екінші деңгейдегі банктердің шағын және орта бизнесті  шағын және орта бизнесті несиелеуді басқару тәжірибесін жетілдіру бойынша ұсыныстар.

Зерттеудің тәжірибелік  маңыздылығы. Зерттеу жүргізу барысындағы алынған жұмыстың нәтижелерін Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктер, сонымен бірге қаржы-несие саласында қызмет атқаратын қаржылық институттардың қызмет етуінде және экономикалық оқу орындарының, қайта даярлау және мамандардың біліктілігін жетілдіру институттарының оқу үдерісін ұйымдастыру барысында қолдануға болады.

Жұмыстың негізгі  нәтижелерінің қолданылуы. Зерттеу жұмысының негізгі қорытындылары мен ұсыныстары халықаралық және аймақтық ғылыми- тәжірибелік конференцияларда баяндалып талқыланды. Олардың қатарына мыналарды жатқызуға болады:  ҚР шағын және орта бизнесті инвестициялау мәселелерін талдау  . Халықаралық ғылыми-практикалық конференция. ( әл-фарабии атындағы  Қаз НУ Алматы, 2010 ж.)

Зерттеу нәтижелерінің  жарияланымдары. Зерттеу тақырыбы бойынша 2,5 баспа беттен тұратын 6 ғылыми мақала жарық көрді. Оның ішінде үш мақала Қазақстан Республикасы Білім және ғылым саласындағы бақылау комитетінің нұсқауындағы экономикалық басылымдарда жарияланған.

Диссертациялық  жұмыстың көлемі мен  құрылымы. Жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытынды мен қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыста  24 кесте, 10 сурет келтірілген

 

 

 

 

 

 

  1 Шағын және орта бизнестің  дамуының  теориялық аспенктілері

1.1  Шағын және  орта бизнестің  даму  зааңдылықтары

шағын және орта бизнестiң Қазақстан Республикасында қалыптаса басталуы мен дамуы тауарлы нарықтың және кәсiпкерлiк iс-әрекеттiң кең ауқымға құлаш жаюымен байланыстыруға болады. Әрине мемлекетiмiздiң тәуелсiздiкке қол жеткiзуi, нарық экономикасына бет бұруының өзi елде кәсiпкерлiк пен шағын және орта бизнеспен айналысуға мiндет едi. Бастапқы кезең ретiнде көрiнген мұндай бизнес 1995–1996-шы жылдары делдалдық қызмет ретiнде жүзеге асты. Ал одан кейінгі 5–6 жылдар iшiнде қолынан iс келетiн азаматтар, заңды тұлғалар әлемдiк тәжiрибені үйрету арқылы қалыптасқан бизнес кiлтi – өндiрiс екендiгiн түсiндi. Республикамыз табиғи жер қойнауындағы ресурстарға бай, жер ауқымы кең болғандықтан, ауыл шаруашылығында – фермерлiк iс, шаруашылық қожалықтарын құру, төл өсiру, сүт тағамдарының көптеген түрлерін молынан нарыққа шығару соңғы  кезде кең дамып келеді [8].