Компанияның қызметін каржылық талдау

     

мұнда Э – инвестиция тиімділігі

           ВП₀, ВП₁  - бастапқы және қосымша инвестиция кезіндегі жалпы өнім

           И –  қосымша инвестиция  сомасы 

      Инвестицияның 1 теңгесіне өнімнің  өзіндік құнының  төмендеуі келесі формуламен есептеледі:

мұнда С₀, С₁ – бастапқы және қосымша инвестиция кезіндегі өнім бірлігінің өзіндік құны

            Q₁ – қосымша инвестициядан кейінгі натуралды мәндегі өндіріс өнімінің жылдық көлемі 

      Инвестицияның 1 теңгесіне есептегендегі  өндірістік өніміне  еңбек шығындарын азайтуды келесі формуламен есептеуге болады:

мұнда Т₀ и Т₁ – қосымша инвестицияға дейінгі және инвестициядан кейінгі өндірісте өнім бірлігіне кететін еңбек шығыны 

           Қосымша инвестициялау нәтижесінде жұмысшылардың санын салыстырмалы түрде қысқартылылуын алымын Q₁ (T₀ – T₁) бір жұмысшыға есептегендегі жұмыс уақытының жылдық қорына бөле отырып анықтауға болады.

      Инвестицияның 1 теңгесіне есептегендегі  пайданың ұлғаюы келесі формула бойынша есептелінеді:

мұнда П₀ и П₁ – қосымша инвестицияға дейінгі және кейінгі өнімнің бірлігіне келетін пайда 

      Инвестицияның өтелу мерзімі келесі формуламен есептелінеді:

   немесе     

      Инвестицияның тиімділігін кешенді бағалау  үшін көрсеткіштер жалпы және жеке объектілерге де қолданылады. Инвестицияның тиімділігінің жоғарылату бағытының негізгісі оларды қолданудың кешенділігі болып табылады. Бұл кәсіпорындар қосымша капитал салымдары арқылы негізгі және айналым қорларының және олардың активті және пассивті бөліктері арасындағы оңтайлы қарым-қатынастарға жеткізуге мүмкіндік береді. Инвестициялық қызмет тиімділігін арттырудың негізгі шарттары болып келесілер табылады:

• Аяқталмаған өндіріс және құрлыс мерзімдерін қысқарты
• Еңгізілетін объектілердің құнының төмендеуі
• Еңгізілетін объектілердің  дұрыс эксплуатациялануы

    Инвестициялық қызмет бағдарламасын  бағалаудың негізгі  әдісі болып келесілер саналады:

• Инвестицияның өтелу мерзімін есептеу;
• Салынған капиталдың қайтарылуын есептеу;
• Таза ағымдағы құнын анықтау;
• Инвестицияның рентабельділік деңгейін есептеу

    Бұл әдістер негізіне болжанған инвестициялар  және болашақтағы ақшалай түсімдердің  көлемін салыстыру кіреді.

    Инвестицияның өтелу мерзімін есептеу  әдісі оның мерзімін анықтауда, яғни инвестиция мерзімі өзін өтеп шығу үшін анықталады. Инвестициялық жоба тиімділігін бағалай отырып, оның өтелу мерзімімен қоса, салынған капиталдан түсетін табыс немесе жобаның табыстылығын ескеру қажет  (ДВК).

      Бұл әдістің кемшіліктері де бар. Себебі жылдар бойынша ақша ағымын және шығысын  бөлістіруді ескермейді. Инвестициялық тиімділікті бағалаудың ғылыми негізделгені болып ақша қаражаттарын өсіру және дисконттау әдісі бойынша құрылған, яғни ақша құнының уақыт бойынша өзгеруін есепке алатын әдісі саналады. Өсіру (компаундинг) әдісінің мәні инвестордың операция соңында алатын ақша сомасын анықтауда. Бұл жерде берілген көлемде инвестицияның шығыс сомасы, табыстылықтың мерзімі және пайыздық мөлшері жатады, ал ізделінетін көлеміне операция аяқталғаннан соң алынатын ақша қаражаты жатады. Ақша ағымын зерттеудің бұл әдісін қолданған кезде қазіргі кезден болашаққа қарай жүргізіледі.

      Инвестиция  қүрделі пайыздарды қолдану кезінде  бірнеше жылдан кейін  құнын анықтау үшін келесі формула қолданылады:

мұнда S – n жылдан кейінгі инвестицияның болашақтағы құны

        Р – инвестицияның бастапқы  сомасы

        r  - оңдық бөлшек түріндегі  пайыз мөлшері

        n – есептік кезеңдегі жылдар  саны 

      Ақша  түсімдерін дисконттау әдісі ақша ағымын зерттеудің кері әдісі, яғни болашақ кезеңнен ағымдағы уақытқа дейін есептеледі. Ол арқылы кезең соңында белгілі бір соманы алу үшін бүгін қанша қаржы салу керек екендігін анықтауға мүмкіндік береді. Ол үшін келесі формула қолданылады:

      Сонымен қатар ақша қаражаттарын дисконттау жобалардың ағымдағы таза құнын және олардың рентабельділік деңгейін анықтау әдісінің негізіне тиістелген.

      Ағымдағы  таза құн әдісі (ЧТС) келесілерден тұрады:

1. Шығындардың ағымдағы құны (С), яғни жобаға қанша инвестиция резервтендіру керек екендігі анықталынады.
2. Жобадан түсетін болашақтағы ақша қаражаттарының ағымдағы құны есептелінеді, яғни бұл үшін әр жылдағы кірістер ағымдағы мерзім бойынша жүргізіледі. Есептеулер нәтижесі егер де табыс пайызы банк пайызы мөлшеріне немесе капиталдың дивидендтің қайтарылуына тең болғанда, болжанған табысты алу үшін қазір қанша қаражат салу керек екендігін көрсетеді. Барлық жылға табыстың ағымдағы құнын есептеу негізінде жобадан түсетін табыстың жалпы ағымдағы құнын алады

3. Шығындардың ағымдағы құны (С) табыстың ағымдағы құнымен салыстырылады (В). Олардың арасындағы айырмашылығы табыстың ағымдағы таза құнын құрайды (ЧТС):

      Ағымдағы  таза құн инвестордың ақшаны банкке сақтаумен салыстырғандағы жобаға салу нәтижесіндегі таза табысын  және таза шығындарын көрсетеді. Егер ЧТС > 0 болса, капитал құнына қарағанда, жоба үлкен табыс әкелетіндігін білдіреді. Егер ЧТС < 0 болса, онда капитал құнына қарағанда жоба аз табыс әкеледі және сондықтан да ақшаны банкте қалдырған тиімдірек. Ал егер ЧТС = 0 болса, онда жобаның табыстылығы да, шығыны да аз болады.

      Егер  ақша жобаға бірнеше жылдарға бөлшектеп  инвестицияланса, онда ЧТС есептеу үшін келесі формула қолданылады:

бұл жерде n – табыс алу кезеңінің саны

                   j – құралдарды қаржыландыру кезеңінің саны 

      Ағымдағы  таза құн әдісі көмегімен (таза келтірілген  эффект бойынша) жобаның табыстылығын жеткілікті түрде нақты есептеуге болады. Инновациялық қызметтің тиімділігін талдау барысында бұл әдіс негізгі әдіс ретінде қолданылады. Мысалы, егер инвестициялар жоғарғы тәуекелділікпен байланысты болса, онда инвесторлар жобаның табыстылығымен қоса, оның өтелу мерзіміне де үлкен көңіл береді. Яғни инвестицияның өтелу мерзімі қаншалықты қысқа болса, соншалықты инвестицияның тәуекелділік дәрежесі аз болады. Бұндай жағдайда инвестициялық жобалардың өтелу мерзімін есептеуге негізделген әдісті қолдану мақсатты деп саналады (ДДП –ны есепке ала отырып).

      Рентабельділік  индексі – берілген жобаға салынған инвестицияның 1 теңгесіне есептегендегі жобадан түсетін ақша түсімдерінің дисконтталған құны. Инвестицияның рентабельділік индексін есептеу келесі формуламен есептелінеді:

      Таза  ағымдағы құнға қарағанда берілген көрсеткіш салыстырмалы болып саналады. Сондықтан оны инвестициялау  жобаларының варианттарын таңдау кезінде  қолданған ыңғайлы. 

Бақылау сұрақтары:

1. Қандай қаржылық көрсеткіштер маңызды болып саналады?
2. Табыстылық коэффициенттері қалай есептелінеді?
3. «Қаржылық рычаг» деген термин нені белгілейді?
4. Меншік капитал рентабельділігінің көрсеткіші қалай анықталады?
5. Өнім сатудың рентабельділігі деген не, ол қалай есептелінеді?
6. Өндіріс рентабельділігі деген не, ол қалай есептелінеді?
7. Активтер рентабельділігі деген не, ол қалай есептелінеді?
8. Меншік капиталдың рентабельділігі қалай анықталады?
9. Инвестициялар рентабельділігі деген не?
10. Сатудың рентабельділігі денег не?
11. Сату көлемінің табыстылығы қалай бағаланады?
12. Инвестициялық жобаларды қалай қаржыландырады?
13. Инвестициялар тиімділігін бағалау үшін қандай көрсеткіштер қолданылады?
14. Инвестициялық қызметтің бағдарламасы қандай әдістер негізінде орындалады?
15. Әр әдіске сипаттама беріңіздер

 
 

Тақырып 5. Қаржылық жағдайды талдаудың мәні және міндеттері

1. Нарықтық қатынастар жағдайындағы қаржылық жағдайды талдаудың ролі
2. Баланстың қаржылық құрылымын талдау
3. Қаржы жағдайын талдаудың мазмұны

 

1. Нарықтық қатынастар жағдайындағы қаржылық жағдайды талдаудың ролі

      Кәсіпорынның  қаржылық жағдайы өзімен белгіленген мезет уақытында субъекттің шаруашылық өз білімін жетілдіру әрекетін және оның айналым процесіндегі капиталдың жағдайын сипаттайтын экономикалық категорияны ұсынады. Өндірістік, шығындану, жабдықталу процесінде және қаржылық қызметте капиталдың үзіліссіз айналым процесі жүреді. Осыдан қаражаттың және олардың құрылу көздерінің, қаржылық ресурстар және олардың қолма-қолдығына қажеттіліктің құрылымы өзгереді. Соңында кәсіпорынның қаржылық жағдайы өзгереді. Кәсіпорынның сыртқы қаржылық жағдайын көрсететін төлемқабілеттілік болып табылады.

      Кәсіпорынның  қаржылық жағдайы тұрақты, тұрақсыз (дағдарыс алдында) және дағдарыстық болуы мүмкін. Кәсіпорын мүмкіндігі өз уақытында төлемдерді жасайды, өз қызметін қаржыландыру, өзінің тұрақты қаржылық жағдайын жағымсыз жағдайларда куәрлік етерін  төлемқабілеттілікте ұсталады.

      Кәсіпорын қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ету  үшін капиталдың икемді құрылымын ұстау  керек. Сонымен қатар, кәсіпорын  капитал қозғалысын өзіндік өндіріске құрылған шарттар және төлемқабілеттіліктің сақталынуына шығындарға қарағанда табыстардың өндіріс  жоғарылығын қамтамасыз ететіндей етіп ұйымдастырылуы міндетті.

      Сонымен, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы – тәуекелділік деңгейін өткізілген шегінде инвестициялық тартымдылығы және әдеттегі төлемқабілеттілігін кепілдендіретін, өзінің активтері мен пассивтерінің тепе-теңдігін сақтайтын, субъектінің шаруашылығын құру және дамыту мүмкіндігі.

      Кәсіпорынның  қаржылық жағдайының тұрақтылығы және бір қалыптылығы оның қаржылық, коммерциялық және өндірістік қызметтерінің нәтижесіне байланысты. Өндірістік және қаржылық жоспарды орындау кезінде кәсіпорынның жағдайы жақсарады. Және, керісінше, өндіріс және өнім өндіру бойынша жоспарды толық орындамаған жағдайда оның өзіндік құны өсетін болады, пайда төмендейді. Нәтижесінде кәсіпорынның қаржылық жағдайы және төлемқабілеттілігі нашарлайды. Сонымен кәсіпорынның қаржылық жағдайы кәсіпорынның шаруашылық қызметінің нәтижесін анықтайтын факторлардың барлық кешенімен сауатты басқару қорытындысы болып табылады.

      Өз  кезегінде тұрақты қаржылық жағдай өндірістік жоспарды орындауға және өндірісті қажетті ресурстармен қамтамасыз етуге жағымды әсерін тигізеді. Сондықтан да қаржылық қызмет түсімді және ақшалай қаражаттардың  шығындануы, меншікті және зайымдық капиталдың пропорциялығының жетістігі және оларды неғұрлым тиімді пайдаланудың жоспарлығымен қамтамасыз етуге бағытталуы керек.

      Қаржылық  қызметтің негізгі  мақсаты кәсіпорынның активтерін көбейтумен аяқталады.  Бұған ол міндетті түрде баланстың актив және пассивтің оптималды рентабельділі, төлемқабілетті құрылымын өндіріс ұстауы керек.

      Талдаудың негізгі мақсаты келесілер:

1. Қаржылық қызметтегі жетіспеушілікті анықтап және айқындау өз уақытында және кәсіпорынның қаржылық жағдайын және оның төлемқабілеттілігінің жақсартудың резервтерін іздеу
2. Қаржылық нәтижелердің экономикалық рентабельділіктің мүмкіндіктерін болжау, ресурстарды пайдаланудың әр түрлі нұсқалары кезіндегі қаржылық жағдайдың модельдерін қарастыру
3. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын көтеру және қаржылық ресурстарды пайдаланудың неғұрлым тиімділігіне бағытталған нақты шараларды қарастыру