Компанияның қызметін каржылық талдау

 

      Пайда сомасының өзгеруіне  әсерін тигізетін  факторлардың есебі тізбекті ауыстыру жолы арқылы жасалынады:

П _пл = К _пл (Ц _пл – V _пл) – Н _пл

П _{усл 1} = К _ф (Ц _пл – V _пл) – Н _пл

П _{усл 2} = К _ф (Ц _ф – V _пл) – Н _пл

П _{усл 3} = К _ф (Ц _ф – V _ф) – Н _пл

П _ф = К _ф (Ц _ф – V _ф) – Н _ф  

      Содан кейін пайданың жалпы өзгеруі есептелінеді  D П _общ = П_ф – П _пл

Оның  ішінде:

- сатылатын өнім санының D П _к = П _усл1 – П _пл

- сатылатын өнім бағасының  D П _ц = П _усл2 – П _усл1

- салыстырма айнымалы шығындардың   D П _v  = П _усл3 – П _усл2

- тұрақты шығындардың сомасының   D П _н = П _ф – П _усл3  өзгеруіне байланысты.

      Өндірістің  төмендеуіне  соның нәтижесінде  өнім сатудың көлемінің азаюына  және  оның өзіндік құнының көтерілуіне байланысты кәсіпорын пайданы азырақ алады. Қарастырған әдістеме пайда сомасының өзгеруіне әсерін тигізетін факторларды дұрыс анықтауға мүмкіндік береді, себебі  оның негізінде өндірістің (сатудың) көлемінің, өзіндік құнның және пайданың өзара байланыстары ескеріледі.

      Көп номенклатуралық (көп  түрлі) өндіріс жағдайында пайданы талдаудың  әдістемесі елеулі қиындайды. Себебі қарастырған факторлардан басқа сатылған өнім құрылымының әсері де ескеріледі. Шет ел мемлекеттерінде көп номенклатуралық өндірісте пайда сомасының өзгеруіне әсерін тигізетін факторларды зерттеу үшін мынадай модель қолданылады

мұнда П- пайда

      В – өнім сатудан түсетін түсім

      -  өнім сатудан түсетін түсімде маржиналдық табыстың орташа үлесі

      Н –  тұрақты шығындардың сомасы

      Сатудан түсетін түсімде  маржиналдық табыстың орташа үлесі сатудан түсетін түсімнің жалпы сомасында өнімнің әрбір түрінің үлес салмағына (УД_i) және әрбір өнім бойынша сатудан түсетін түсімдегі маржиналдық табыстың үлесіне (маржиналдық табыс мөлшерлемесінің бағаға қатынасы) тәуелді болады:

                     

мұнда  -  өнім сатудан түсетін түсімде маржиналдық табыстың орташа үлесі

             УДi – жалпы түсімнің ішінде  әрбір өнім түрінің үлес салмағы

             Дуi –  әрбір өнім бойынша  түсім ішіндегі маржиналдық табыстың  үлесі

            Вi – әрбір өнім түрі бойынша  сатудан түсетін түсім

            В жалпы –  өнім сатудан  түсетін жалпы түсім сомасы

            Цi –  өнім i – түрінің бағасы

            Vi –  өнім i – түрінің салыстырма  айнымалы шығындар

     Сатудан түсетін түсім сонымен қатар өнім сатудың жалпы көлеміне, оның құрылымына және қолданыстағы сату бағасына тәуелді:

     

мұнда  VРП общ – сатылған өнімнің жалпы көлемі

     Содан соң өнім сатудан алынатын пайданың факторлық моделін келесідей түрде көрсетуге болады:

     

     Осы факторлық модельдің арқасында кәсіпорынның тұрақты шығындар және салыстырма айнымалы шығындарға, қолданыстағы сату бағасына, өнім көлеміне, оның құрылымына байланысты пайданың қалай өзгергенін орнатуға болады.

     Модель  бойынша аталған факторлардың әсерін есептеу үшін келесі кестелердің мәліметтерін қолдануға болады. 

Кесте  – Өнім сатудан түсетін түсімдер

 

Кесте  – Өнім сатудың құрылымы

 

Ескертпе: шартты * - өнім бірлігіне шаққанда айнымалы шығындардың жоспарлы деңгейде және нақты бағада шартты шамасы Д_уi

      Нақты және жоспар бойынша кәсіпорынның тұрақты шығындары есептелінеді.

      Ең  алдымен өнімнің әрбір түрі үшін бағаның ішінде маржиналдық табыстың үлесі анықталады:

А өнім үшін

В өнім үшін

С өнім үшін 

D өнім  үшін

      Содан кейін жоспар бойынша өнім сатудың  жалпы көлемі үшін орташа шама анықталады:

      Енді  жоспар бойынша сатудан түсетін пайданың сомасы табылады:

      Содан соң сатылған өнімнің санына қарай пайда сомасының қалай өзгеретіндігі анықталады. Өнімдердің барлық түрлері бойынша сатылған өнімдердің көлемі  біркелкі өсетін болса, онда оның құрылымы өзгермейді, және  сатудан түсетін түсім сомасында маржиналдық табыстың орташа үлесі де өзгермей тұрады. Бұл жағдайда пайданың сомасы былай есептеледі:

 

      Осы есептеу негізінде қандай факторлардың әсерімен пайданың өзгеруі (өсуі немесе төмендеуі) анықталады. Содан кейін  сатылған өнімнің құрылымына байланысты пайданың және маржиналдық  табыстың сомаларының қалай өзгеретіндігі белгіленеді. Өнім құрылымындағы өзгерістер сатудан түсетін түсімдердің өзгеруімен бірге түсімдердің ішінде маржиналдық табыстың орташа үлес салмағының өзгеруіне апарады.

      Өнімнің нақты көлемі мен құрылымы, бірақ жоспарлы баға мен тұрақты және айнымалы шығындар жағдайында, пайданың сомасын есептеу тура сондай жүйелілікпен өткізіледі.

      Өнім  бірлігіне шаққанда жоспарланған айнымалы шығындар және жоспарланған еркін өткізу бағасы сақталатын кезде сатылған өнімнің барлық нақты көлемі үшін орташа шама келесі формуламен анықталады:

      Шығындар  мен бағалар өзгермеген жағдайда өнім сатудан алынатын пайда мынадай формула арқылы есептеледі:

      Өнім  бағасының өзгеруі пайда сомасына үлкен әсерін тигізеді. Өнім бағасының өзгергені сатудан түсетін түсім сомасының және оның ішінде маржиналдық табыстың орташа үлесінің өзгеруіне алып келеді.

      Алдымен өнім бірлігіне шаққанда айнымалы шығындар жоспарлы, баға нақты жағдайда  әр өнімнің анықталады: 

      Өнімнің  құрылымы және  бағасы нақты, бірақ  айнымалы шығындар жоспарланғанда,  сатудың нақты көлемі үшін орташа деңгейі мынадай формуламен есептеледі:     

      Тұрақты және айнымалы шығындар сақталып, бірақ  баға өзгеретін жағдайда, өнімнің  нақты көлемі сатылғаннан алынатын пайда келесі формуламен анықталады:

 

      Содан соң барлық нақты шарттармен (құрылым, баға, айнымалы шығындар) Ду жеке және орташа мағыналары есептеледі:

 

      Нақты шарттар мен  жоспарланған тұрақты шығындар сақталатын кезде пайда мынадай формуламен есептеледі:

      Табылған  нәтижемен алдынғы нәтижені салыстыру  пайданың не себептен өзгеруін (өсу  немесе төмендеу) көрсетеді. Содан кейін  пайданың нақты сомасы есептеледі:

      Жүйелі  түрде бұл есепті келесідей көрсетуге  болады: 

Кесте  –  Маржиналдық табысты қолданып пайда сомасына факторлардың әсерін есептеу

      Пайда сомасы бойынша D П _общ  жоспардан жалпы ауытқу есептеледі