Кәсіпорын қызметінің теориялық негіздері

Дилерлік қызмет бойынша 1145723 мың теңге табыс түсірілді, бұл нәтиже жоспарлы көрсеткіштен 327913 мың теңгеге жоғары, табыстар жоспарын орындау 140,10% құрады, сол уақытта  шығындар көлемі 841660 мың теңгені құрады, бұл көрсеткіш жоспардан 706416 мың теңгеге асып тұр. Асыра шығындау капиталда жинақталған теріс түзетілерді шығынға жатқызылумен, эмитенттердің мемлекеттік емес бағалы қағаздар бойынша мәжбүрлі шығынға түзумен, жол берілген дефолттермен (620417 мың теңге), сонымен қатар заемдық капитал нарығындағы өтімділіктің жетіспеушілігімен, соның салдарынан 2010 жылдың басында ақша тарту жөніндегі сыйақының жоғарлаған мөлшерлемелерімен түсіндіріледі. 

2010 жыл бойына «Ле Монти»  СҮ компаниясымен ынтымақтастық  туралы келіссөздер жүргізілді  – «Пости» ЖШС пошта қызметтерін  көрсетудегі ынтымақтастық туралы  шарт жасалынды.    

«Ле Монти» сауда фирмасы  әйелдер, ерлер мен балалар аяқ  киімдері мен киімдерінің бөлшектік  және көтерме сауда саласында  мамандануда. Көтерме сауданың жақсы  өңделген жүйесі «Ле Монти» фирмасына  көптеген өңірлік орталықтарымен өзара  тиімді серіктестік қарым-қатынастарды жөнге келтіруге мүмкіндік берді, соның нәтижесінде көптеген фирмалық дүкендер ашылды (о.і. франчайзинг жүйесі бойынша).   

«Консаймент» жүйесінің  мазмұны ретінде пошта жөнелтімдерімен  топтастырылған халықтың тапсырыстары бойынша тауарларды халықаралық  жөнелтімдер арқылы жеңілдетіп, тез  және экономикалық тұрғыдан тиімді түрде  жеткізу болып табылады.   

Клиенттердің сұрау салуларын  тиімді түрде қанағаттандыру мақсатында екі елдің Германия және Қазақстан  пошталық қызметтері арасында халықтың тапсырыстары бойынша поштамен тауарларды шетел сауқатсауда фирмаларымен тасымалдау туралы келісімге қол  қойылды.

Бүгінгі таңда «консаймент» жүйесі бойынша пошта қызметтерін  көрсету туралы шарттар жасалынды  және PVU GmbH, Delser GmbH, OTTO PREMIUM PARTNER LTD сияқты компаниялардың өкілдеріне аталған  қызметтер көрсетілуде.   

2010 жылы FTL – Fashion Trade Logistics GmbH, VH –TRANS-EXSPRESS GmbH компанияларымен  шарттар жасалынды. 

2010 жылға арналған Жұмыс  жоспарына сәйкес Қоғамның трансфер-агенттік  қызметтерге клиенттерді тарту  бойынша жұмыстар атқарылды. Осы  жұмыстың шеңберінде SMART GROUP, «Орда  Капитал» АҚ, «Казахстан Финсервис»  АҚ, Investment Financial Company «UNIKORN IFC» компанияларымен,  «ASYL INVEST» АҚ, УК «BCC Invest» АҚ брокерлерімен  кездесулер жүргізіліп, коммерциялық  ұсыныстар жіберілді.  

Трансфер-агенттік пункттеріндегі операторлар тізімін, трансфер-агенттік желіні техникалық жабдықтау жөніндегі  деректер базасын, сонымен қатар  республикамыздың бағалы қағаздар нарығында  қолданыстағы кәсіби қатысушылардың тізімін  түзу және оларды маңызды қалыпта  ұстау бойынша жұмыстары жүргізілді.   

«Қазпочта» АҚ мен Қазақстан  Республикасы Қаржы министрлігі  арасында жасасқан агенттік келісімге  сәйкес 2010 жылдың 21 қазаны мен 17 қарашасы аралығында Қоғамның трансфер-агенттік пункттері арқылы жеке тұлғалар үшін арнайы орташа шұғыл қазыналық міндеттемелерді (МАОКАМ) сатып алу туралы өтінімдер қабылданды.

ТАС базасында ақпараттық – білім беру орталықтарының қызметтеріне олармен берілетін белгіленген  үлгідегі есептер арқылы мониторинг жүргізілуде. АБО қызметтері туралы жиынтық есептерді түзу «АӨҚО» АҚ-ны беріліп тұрды. 

«Қазпочта» АҚ мен «Алматы  қаласының өңірлік қаржы орталығы»  АҚ арасында Қазақстан Республикасының  қалаларында ақпараттық – білім  беру орталықтарының қызметін ұйымдастыру  және қамтамасыз ету қызметтерін  көрсету туралы шартқа қол қойылды.

Қоғаммен құрамына 3 басқарушы  компания, 4 тіркеуші компания мен 1 брокер кіретін, бағалы қағаздар нарығының 7 кәсіби қатысушыларымен 9 трансфер-агенттік шарттар  жасалынды.

Қазіргі сәтте трансфер-агенттік желі 16 филиал мен Семей ҚПБТ орналасқан 17 трансфер-агенттік секторлардан және филиалдарда, қала және аудан орталықтарында ұйымдастырылған 251 трансфер-агенттік пункттерден тұрады. 

«Қазпочта» АҚ тарифтік саясаты  қызметтер көрсетілетін нарықтың типіне байланысты болады. Қоғам нарықтың үш типіне қызмет көрсетеді: табиғи монополия, монополиялық бәсекелестік және еркін  бәсекелестік. Бұл ретте Қоғамның тарифтік саясаттың мәні қызметтерге  тарифтерді белгілеумен және табыстардың  көзделген мөлшерін қамтамасыз ету  үшін нарықтағы жағдайға байланысты тарифтерді түрлендірумен  қорытындыланады.     

Табиғи монополия саласында  Қоғамның жай хаттарды, пошта карточкалары мен бандерольдерді тұтынушыларға  тасымалдау қызметтерімен көрінетін  пошта байланысының жалпыға қолжетімді қызметтері көрсетіледі. Қазақстан  Республикасы Табиғи монополияларды реттеу және бәсекелестікті қорғау жөніндегі  агенттігінің 2003 жылғы 15 қыркүйектегі №225-ОД бұйрығымен бекітілген, пошта  байланысының жалпыға қолжетімді қызметтерінің  тарифтері 6 жыл бойына, 2003 жылдан бастап 2010 жыл аралығында қарастырылмады және төмендегілер бойынша:  

- 10 граммға дейін салмақпен  жай пошта карточкаларын тасымалдау  – 16 теңге; 

- 20 граммға дейін салмақпен  жай хатты тасымалдау – 25 теңге; 

- 20 грамм салмаққа толық және толық емес әр кейінгі жай хаттар – 8 теңге;

- 50 граммға дейін салмақпен  жай бандерольдерді тасымалдау  бойынша – 27 теңге; 

- 50 грамм салмаққа толық және толық емес әр кейінгі жай бандерольдер  – 5 теңге.

Қоғам нарықта жазылым  бойынша мерзімді баспа басылымдарын жеткізу, тарату және тасымалдау қызметтерін  көрсету бойынша басым испаттағы  орынға ие. Жазылым бойынша баспа  басылымдарын тарату қызметтерінің  тарифтері 2004 жылдың 30 қарашасынан  бастап көтерілмеген, ал 2007 жылдан бастап жыл сайын 1% көлемінде ҚҚС азаю сомасына төмендеді. 2010 жылға арналған республикалық баспа басылымдарын тарату, жіберу және жеткізу бойынша пошта қызметтерінің тарифтері төмендегілерді құрайды:     

 

7-кесте Негізгі баспа басылымдарын тарату, жіберу,жеткізі бойынша белгіленген тарифтер теңге, ҚҚС есебімен

Тарату	Тасымалдау				Жеткізу
	Газеттер		Журналдар		Газеттер		Журналдар
	теміржол көлігімен	әуе көлігі-мен	теміржол көлігімен	әуе көлігі-мен	қала	аудан/село	қала	аудан/село
12,00	1,55	3,75	2,69	5,45	5,04	7,80	6,43	9,73
Ескерту: Қазақстанның статистикалық жылнамалылығы «Қазақстан 2010 жыл» [10].

 

Қалған қызметтер Қоғаммен еркін бәсекелестік нарығында көрсетіледі  және олардың тарифтері Қоғаммен бәсекелестік қабілетін қамтамасыз ету есебімен қызметтерді көрсетуге  кетірілген шығындарды өтеу арқылы өз бетінше белгіленеді.

2010 жылы пошта қызметтерінің  төмендегі түрлерінің тарифтері  қайта қарастырылды:

- ішкі жазбаша хат-хабарларды  тасымалдау қызметтерінің тарифтері  орташа есеппен салмақ дәйектелімі  бойынша 28% төмендетілген. ТМД  елдеріне жазбаша хат-хабарларды  тасымалдау тарифтері орташа  есеппен салмақ дәйектелімі бойынша  7% жоғарлады, ал қиыр шет елдері  бойынша сол деңгейде қалды; 

- Қазақстан Республикасы  ішінде қарапайым сәлемдемелерді  тасымалдау қызметтерінің тарифтері  орташа есеппен 55% өсті, себебі  оларды тасымалдау өзіндік құнынан  төмен жүзеге асырылған. Қазақстан  Республикасы ішінде ірігабаритті  сәлемдемелер мен халықаралық  сәлемдемелерде тасымалдау тарифтері  өзгеріссіз қалды;   

- ЕМS-жөнелтімдерді тасымалдау  қызметтерінің тарифтері өзгеріссіз  қалды, бірақ «Қазақстан Республикасы  ішінде ЕМS-жөнелтімдерді кепілді  жеткізу» қызметтерінің пакетіне  қойылатын тарифтерден басқа,  бұл салмақ пен салмақ дәйектелімі  бойынша орташа есеппен 18% жоғарлады.   

Қоғам қаржылық қызметтерді  көрсету бойынша өз қызметін екінші деңгейлі банктердің тарапынан қатаң  бәсекелестік ортадағы талаптарда жүзеге асырады және қаржылық қызметтердің тарифтерін белгілеу кезінде банк бәсекелестердің  тарифтеріне байланысты белгілейді. 

2010 жылы Қоғаммен көрсетілетін  қаржылық қызметтерді көрсету  тарифтері, төмендегі қызметтердің  түрлері бойынша өзгерді: 

- халықаралық пошта ақша  аударымдары бойынша қызметтердің  тарифтері орташа есеппен сома  дәйектелімі бойынша 9%, ҚР бойынша  жедел аударымдарды аудару –  25% төмендеді, ал зейнетақы қорлар  мен әлеуметтік сақтандыру қорларына аудару қызметтерінің тарифтері филиалдар бойынша орташа есеппен 20% жоғарлады; 

- коммуналдық қызметтерді  және өзге төлемдерді төлеу  кезінде төлем құжаттарын қабылдау  және өңдеу қызметтерінің тарифтері  Қоғамның филиалдары бойынша  орташа есеппен 37% өсті;  

- жеке тұлғалар үшін  ағымдық шотты ашу және клиенттің  сұрау салуы бойынша шоттан  үзінді көшірмелерді беру қызметтерінің  тарифтері 50% жоғарлады. 

Қоғаммен халықтың әлеуметтік әлсіз топтарына – зейнеткерлерге, ҰОС қатысушыларына және оларға теңестірілген  тұлғаларға, І және ІІ топ мүгедектерге жеңілдік тарифтерін енгізу саясаты  қолданылады.

Осылайша, 2010 жылы Қоғам қызметінің тиімділігін жоғарлату мақсатында келтірілген шығындарға сәйкес реттелмейтін қызметтердің тарифтерін теңгермеуге  бағытталған тарифтік саясат жүргізілді. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ

 

3.1 Кәсіпорындардың  тиімділігін арттырудың шетелдік  озық

тәжірибелері

      Әлемдік  тәжірибеде шаруашылық жүргізуші  субъектілерді шағын және орта  кәсіпкерлікке жатқызудың жалпы  критериилері ретінде персоналдар  саны, жарғылық капиталының мөлшері,  активтерінің шамасы, айналым көлемі  және басқаларын айтуға болады. Алайда айтарлықтай жиі қолданылатын  критериилерге келесілерді жатқызуға  болады: кәсіпорындағы жұмыскерлердің  орташа жылдық саны, кәсіпорынның  жылдық айналымы және активтерінің  мөлшері. Ал, дамыған елдердің  барлығында дерлік негізгі критерии  жұмысшылар саны болып табылады. Мысалы, құрамына дамыған елдер  кіретін экономикалық ынтымақтастық  және даму ұйымының анықтауы  бойынша кәсіпорындағы персоналдар  саны 19 адамға дейін «өте шағын», 100 адамға дейін «шағын», 100-ден  – 499  адамға дейін «орта»  және 500-ден жоғары «ірі» кәсіпорындар  ретінде анықталған.

        Жаңа  жұмыс орындарын құру мен экономиканың  тұрақты дамуын қамтамасыз ету  басымдығы тұрғысынан шетелдерде  шағын кәсіпкерліктің дамуына  үлкен мән беріледі. Біріккен  Ұлттар Ұйымының даму бағдарламасы  бойынша шағын кәсіпорындардың  саны барлық кәсіпорындардың  жалпы санынан 95 % - ға артық.  Әлемдік экономикада мұндай кәсіпорындардың  үлесіне жұмыспен қамтылғандардың  60 %-дан астамы келеді, ал олардың  жалпы ішкі өнімдегі үлесі  50 %-ға жетеді.

         Нарықтық қатынастардың қалыптасуы кезінде әсіресе шағын кәсіпорындардың дамуы мен тиімділігіне мемлекеттік қолдау шамасы айтарлықтай ықпал ететіндігіне, ал кәсіпкерлер мұндай қолдауға мұқтаж болатындығына әлемдік тәжірибе куә. Бұл ретте, бизнесті бәсекеден қорғауға немесе ол үшін ерекше «жұмсақ» жағдайлар құруға емес, технологиялық жетілдірудің генерациясы фирмаішілік үрдісті үнемі ынталандыратын және фирманың бәсеке қабілеттілігін арттыру үшін оқытатын жағдайларды қамтамасыз етуге әкелуге тиіс шағын кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік саясатының нысаны мен мақсаты шешуші мәнге ие. Мұны соңғы уақытта экономикада ілгерілік жасаған көптеген елдердің тәжірибесі көрсетеді.

         Кластерлік-желілік ұстаным негізінде  шағын кәсіпорынды қолдау бағдарламасы  іске асырылған елдер – бұл  Италия, АҚШ, Жапония, Германия, Корея,  Дания, Ұлыбритания,Франция, Мексика,  Чили, Бразилия. Бірқатар дамыған  және дамушы елдерде кластерлік-желілік  ұстанымға негізделген шағын  кәсіпорынды қолдау бағдарламасын   іске асыруды мысалға келтіреміз.

          Италия. Бірінші рет кластерлік  – желілік ұстаным Италияда 70 жылдары қолданылған. Шағын және  орта бизнеске кластерлік –  желілік ұстаным тұрғысынан осы  ұстанымның дамуы бастау алтын  «үшінші  Италия» деген атқа  ие болған Италияның тәжірибесі  қызық. 70 жылдардың соңында «бірінші»  және «екінші» Италия экономикалық  дағдарысты басынан өткізді, елдің солтүстік – шығыс бөлігі және орталық бөлігі экономикалық өсуідің жоғары түрін көрсетті. Негізінен шағын және орта кәсіпорындар әрекет ететін (тоқым өндірісі және былғары өндірісі, аяқ киім, керамика және жиһаз өндірісі) бірқатар салаларда қалыптасқан кластерлер шеңберінде шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері тек қана жаңа жұмыс орындарын ғана құрып қана қоймай, экспорт нарығына да шыға алды. Сол уақытта Германия мен Ұлыбританияның ірі кәсіпорындары құлдырауды басынан өткізіп жатты, «үшінші Италияның » шағын және орта кәсіпкерлік кластері өндіріс пен экспортты арттырды. Бұдан басқа, шағын және орта кәсіпкерлік кластерлері өндірістік инновацияларды енгізуге қабілетті болып шықты.