Кәсіпорын қызметінің теориялық негіздері

  

        2011 жылы кезең шығындары -537681,0 теңгеге қысқарды. Кезең шығындарының төмендеуіне жалпы және әкімшілік шығындардың, пайыздарды төлеу шығындарының, сату бойынша шығындардың төмендеуі әсер етті.

        Негізгі  қызметтен түскен табыс  көлемі 2010 жылға қарағанда 2011 жылы 328880 теңгеге өсті. Жалпы табыс көлемі қаншалықты көп және өткізілген өнімнің өзіндік құнына кірмейтін тұрақты шығындарды білдіретін кезең шығындары қаншалықты аз болса, негізгі қызметтен түсетін табыс соншалықты жоғары болады.

        Негізгі  емес қызметтен түскен табыс  167500 теңгені құрайды. Ол материалдық  емес активтерді, негізгі құралдарды, бағалы қағаздарды сатудан түскен, яғни кәсіпорынның негізгі қызметімен  тікелей байланысты емес операциялардан  түскен  табыстардың болмауымен  байланысты. 

        Салық  салынғанға дейінгі жиынтық табыстың 496380 теңгеге дейін өсуіне негізгі  қызметтен түскен табыс пен  негізгі емес қызметтен түскен  табыстың ықпалы тиді.

        Таза  табыстың көлемі 2011 жылы 2010 жылға қарағанда 502366,0 теңгеге жоғарылады. Салық салынғанға дейінгі жиынтық табыстың және негізгі қызметтен түскен табыс көлемінің өсуі, ал кезең шығындарының кемуі таза табыстың артуына оңтайлы әсерін тигізді. 

        2011 жылды алдыңғы жылмен салыстырсақ, өткізілген өнімнің 1 тг. кеткен шығынның азайғанын байқай аламыз. Өткізілген өнімнің өзіндік құны мен кезең шығындары неғұрлым аз болса, өткізілген өнімнің 1 тг. кеткен шығын да соғұрлым аз болады. Өткізілген өнімнен түскен табыстың өсуі, ал кезең шығындарының қысқаруы өткізілген өнімнің 1 тг. кеткен шығынның кемуіне септігін тигізді.

        2011 жылы өнімнің рентабельділігінің  0,01733528 пайызға (%) көтерілуіне таза табыстың өсуі және  кезең шығындарының кемуі ықпал етті. Таза табыс пен өткізілген өнімнен түскен табыс өссе, өнімнің рентабельділігі де өседі. 

        Сату  рентабельділігі 2010 жылға қарағанда 2011 жылы 0,01724237 пайызға (%) өсті. Бұл көрсеткішке таза табыс пен өткізілген өнімнен түскен табыс мөлшерінің жоғарылауы, өткізілген өнімнің өзіндік құны, кезең шығындарының азаюы әсерін тигізді.

        Алдыңғы  жылмен салыстырғанда өндіріс  рентабельділігі 2010 жылы 0,15585295 пайызға (%) артып отыр. Таза табыстың өсуі, негізгі қорлардың орташа жылдық құны, негізгі қызметтен түскен табыстың артуы мен кезең шығындарының төмендеуі бұған негізгі себеп болды.

        2011 жылы жұмысшылар саны  102 адамға көбейді. Олардың жұмысқа тұруына әр түрлі себептер әсер етеді. Жалақы деңгейі мен фабрика жұмысшыларының жұмыстан кетуі және түрлі операцияларды орындау үшін жаңа еңбек қолына деген сұраныстың артуы солардың бірі.

        Жұмысшының орташа тізімдік саны  2010 жылы 786 адам, 2011 жылы 843 адам, ал ауытқу 57 адамға тең болды.

        2010 жылда 1 жұмысшының еңбек өнімділігі  -243619,62 теңгеге кеміді. Бұл көрсеткіш өткізілген өнімнен түскен табыспен тікелей байланысты.

        1 жұмысшының орташа айлық жалақысына келсек, 2011 жылы өткен жылмен салыстырғанда ол 2985,68908 теңгеге көбейді. Жалақының көбеюіне жұмысшылар санының көбеюі, табыстың өсуі, жұмысшылардың мамандану деңгейінің жоғарылауы, еңбек өнімділігінің жоғарылауы әсер етеді.

        Еңбек  ақы қоры  1 жұмысшының орташа айлық жалақысына және жұмысшының санына байланысты болады. 2011 жылы 1 жұмысшының орташа айлық жалақысы  2985,68908  теңгеге көбейгендіктен, еңбек ақы қоры да  46284983 теңгеге көбейді.

        2010 жыл мен 2011 жылды салыстырсақ, негізгі қорлардың орташа жылдық құны  895843 теңгеге өсті. Ол айналым қорларының орташа жылдық құнына, қор қайтарымдылығына, қор сыйымдылығына, қормен жабдықталуына, өткізілген өнімнен түскен табысқа, жалпы табысқа және табыстың өзге де көздеріне байланысты.

        Қор  қайтарымдылық 2010 жылы  4,392969997 теңге, ал 2011 жылы 4,391142583 теңге болды. Демек, ауытқу -0,0018274 тең.  Бұл дегеніміз қордың толығымен қайтарылмағанын, керісінше, оның -0,0018274 кемігенін көрсетеді. Ол өнімді өткізуден түскен табысқа, жалпы табысқа, өткізілген өнімнің өзіндік құнына, негізгі қорлардың орташа жылдық құнына байланысты болып келеді.

        Қор  сыйымдылық  2010 жылы 0,227636428 теңгені, 2011 жылы 0,227731161

теңгені құрады. Ауытқу 9,4733E-05 тең.  Демек, белгілі бір өнім өндіруге немесе жұмысты орындауға қолданылған  қорлар шығыны өтелді деген сөз. Негізгі  қорлардың орташа жылдық құны мен  табыс көздерінің (таза табыс, жалпы  табыс, өнімді өткізуден түсетін  табыс және т.б.) ықпалы зор.

        Өткен  жылға қарағанда 2011 жылы  қормен жабдықталу -49,824493 мың теңгеге кеміді. Көрсеткіш негізгі қорлардың орташа жылдық құнының өсуіне, алайда, жұмысшылар санының артуына байланысты кеміп тұр. Сонымен қатар, қормен жабдықталуға  өткізілген өнімнен түскен табыстың, таза табыстың, негізгі қызметтен түскен  табыстың өсу мөлшері әсерін тигізеді.

        1 жұмысшының  өнім өндіруінің  мөлшері 2010 жылы 2613,611907 мың теңге болса, 2011 жылы 2393,738228 мың теңгені құрады, яғни -219,87368 мың теңгеге ауытқып отыр. Оның кемуіне жұмысшылар санының көбеюі, өткізілген өнімнен түскен табыс мөлшерінің өсуі себеп болды.   

        2011 жылды 2010 жылмен салыстырсақ,  1 жұмысшыға шаққандағы орташа жылдық шығарым -243,61962 мың теңгеге төмендеп отыр. Өткізілген өнімнен түскен табыстың өсуі мен жұмысшының орташа тізімдік санының ұлғаюы 1 жұмысшыға шаққандаға орташа жылдық шығарымның ұлғаюын кері ықпалын тигізді.

        Жоғарыда  берілген мәліметтерге (8-кестеде  берілген техника-экономикалық көрсеткіштерге) сүйене отырып, «Қазпочта» АҚ-ның жалпы экономикалық тиімділігіне талдау жүргіздік.

 

   2.3 «Қазпошта» АҚ-ның қаржылық-шаруашылық қызметіне бағалау

 

2009 жылы «Қазпочта» АҚ  табысы 17719,0 млн. теңгені құрады, бұл көрсеткіш 2008 жылдың деңгейінен 10,0% және 2009 жылдың – 1,9 есеге жоғары. 2009 жылы шығындар 18 834,3 млн. теңгені құрады, яғни 2008 жылмен салыстырғанда 9,2% және 2009 жылдың деңгейінен 2,1 есеге көбейді. 2009 жылдың қорытындысы бойынша 1115,3 млн. теңге сомасында залал келтірілді.

 

 

4-сурет - Негiзгi экономикалық көрсеткiштердiң динамикасы, млн теңге

 

Көрсеткіштер	2010/2009
Табыстар	1,9 рет
Шығындар	2,1 рет
Ескерту: Қазақстанның статистикалық жылнамалылығы «Қазақстан 2010  жыл» [10].

 

2010 жылы орташа айлық  еңбекақы төлемінің деңгейі 43,1 мың теңгені құрады, өсу деңгейі  2008 жылға қарағанда 8,5% өсті. 

Еңбек өнімділігі 788 мың теңгені  құрады және 2008 жылмен салыстырғанда 10,4% көбейді.

2010 жылы 2008 жылмен салыстырғанда  100 жуық жаңа жұмыс орындары  ашылды, жалпы тізімді саны 21800 адамды  құрады. 

 

4-кесте Еңбек көрсеткіштерінің динамикасы

Көрсеткіштер	2010/2009
Қызметкерлер саны	1,2 рет
Еңбекақы	1,8 рет
Еңбек өнімділігі	1,7 рет
Ескерту: Қазақстанның статистикалық жылнамалылығы «Қазақстан 2010 жыл» [10].

 

2010 жылы пошталық қызметтердің  көлемі төмендегі көрсеткіштермен  сипатталады: 

- 52,3 млн. дана жазбаша  хат-хабарлар қабылданып, өңделді  және 2008 жылдың деңгейінен 4,4% төмен; 

- 3,1 млн. дана мөлшерінде  сәлемдемелер қабылданып, өңделді  және бұл көрсеткіш 2008 жылдың  көлемімен бірдей;

- 203,9 млн. дана мөлшерінде  мерзімді баспа басылымдары жеткізілді, өсу деңгейі 2008 жылмен салыстырғанда  4% жоғары;

- жедел пошта қызметтері 0,35 млн. дананы құрап, 2008 жылдың  деңгейімен салыстырғанда 9,1% төмен. 

 

5-кесте Негізгі пошта қызметтері көлемдерінің өсу динамикасы

 

Көрсеткіштер	2010 ж. / 2009 ж.
Жазбаша хат-хабар	1,2 есеге
Сәлемдемелер	1,5 есеге
EMS жөнелтім	1,4 есеге
Мерзімді баспа	1,3 есеге
Ескерту: Қазақстанның статистикалық жылнамалылығы «Қазақстан 2010 жыл» [10].

 

5- сурет– 2009-2010 жылдардағы пошта қызметінің динамикасы

 

Жоғарғы суретте көріп  отырғанымыздай зейнетақы аударымдары  басым бөлікті қамтиді. Кейін  жалақы төлемдері 2006 жылы 45,6  2010 жылы 83,3 пайызға өсіп отырған.

         Кәсіпорынның іскерлік белсенділік  коэффициенті кәсіпорынның іскерлік  белсенділігі, оның өз капиталын  қаншалықты пайдаланғандығын көрсететін  бірқатар айналымдылық көрсеткіштерімен  сипатталады. Кәсіпорынның іскерлік  белсенділігі сандық және сапалық  криитерилер жүйесінің көмегімен  анықталады. Сапалық көреткіштеріне  өткізу нарығының кеңдігі, кәсіпорынның  іскерлік репутациясы, оның бәсеке  қабілеттілігі, тұрақты сатып  алушылар мен жабдықтаушылардың  болуымен сипатталады

      Кәсіпорынның  рентабельдігін бағалау көрсеткіштері.  Кәсіпорынның қызметінің тиімділігі  мен қаржы нәтижелерінің салыстырмалы  сиптттамасын Рентабельдік бойынша  сипаттауға болады. Кәсіпорынның  қызмет тиімділігін бағалау кезінде  табыстың абсолютті көрсеткіштері,  оның қаншалықты тиімді жұмыс  істеп тұрғанын толық сипаттай  алмайды. Содан салыстырмалы көрсеткіштер  ретінде рентабельділік көрсеткіштерін  есептеу қажет. Рентабельділік көрсеткіштері кәсіпорынның салыстырмалы табыстылығын сипаттайды, яғни капитал немесе қаражаттың шығынға қатынасы пайыз түрінде өлшенеді.

6-сурет– 2009-2010 жылдардағы негізгі пошта қызметтері бойынша табыстардың өсу динамикасы

 

2010 жылы пошта қызметтерінің  ішінен табыстардың едәуір өсуі  сәлемдемелер арқылы 19% (2008 жылмен  салыстырғанда) өсті. Сонымен қатар  жазбаша хат-хабарлар бойынша  көрсеткіштер (10%) көбейді.  

Жазбаша хат-хабарлардың  көлемі 52,3 млн. дананы құрады, 2008 жылдың деңгейімен салыстырғанда 4,4% төмендеді. Сәлемдемелер көлемі 3,1 млн. данаға жетті, бұл 2008 жылдың деңгейімен бірдей.   

2010 жылы жеткізілген мерзімді  басылымдар көлемі 203,9 млн. дананы  құрады, 2008 жылмен салыстырғанда  4% өсті.

Өткен жылдардағыдай, 2010 жылғы  жазылым науқаны балама құрылымдармен  бәсекелестік талаптарымен өткізілді.

«Қазпочта» АҚ құрылымдық бөлімшелерімен және филиалдарымен  таралымдар санын сақтау үшін сапалық  көрсеткіштерді жиынтық және сандық түрде жақсарту жөнінде үлкен  жұмыстар жүргізілді.

2010 жылы қазан айында  «Қазпочта» АҚ филиалдарында,  сонымен қатар А/ҚПБТ газеттер  мен журналдарға жазылу компаниясын  іске қосу үшін республикалық  және жергілікті басылымдар редакциялары  басшыларының қатысуымен «Жазылушы  күні» өтті, пошта қызметінен  және баспа құнынан 10% көлемінде  жеңілдіктер есебімен, жеңілдік  бағалар бойынша жазылымдарды  қабылдау жүзеге асырылды. Осы  кезеңде 15 700 дана жеңілдікті жазылым жалпы сомасы 18777, 7 мың теңгеге ресімделді.

2010 жылдың 1 қаңтарында қабылданған  жазылым таралымдары 2008 жылғы  қаңтардағы деңгейінен 3,5% өсуінің  айқын үрдісіне ие 2 567 519 дананы құрайды.

2010 жылғы қабылданған  жазылымдар сомасы республика  бойынша тұтас алғанда 2008 жылғы  деңгейден 10% жоғары немесе 4 561 115 теңгені құрады.

Республика нарығында  ІГПЖ тасымалдау жөніндегі қызмет Қоғаммен 1999 жылдан бастап көрсетіледі. Еліміздегі экономиканың тұрақтылығы мен өңірлердегі  кәсіпкерлік қызметтің дамуы  сәлемдемелі поштаның дамуы үшін қосымша қызметтердің туындауына мүмкіндік  беретін жаңа талаптар пайда болды. 

ІГПЖ қабылдау 22 ІГПЖ қабылдау пункттерінде жүзеге асырылады. 2010 жылы ІГПЖ қызметтерін көрсетуден Қоғамға 708,5 млн. теңге көлемінде табыс  келтірілді, бұл көрсеткіш 2008 жылғы  табыстан 1 млн. теңгеге көбейтті.    

2010 жылы алынған табыстардың  қорытындысы бойынша ІГПЖ бойынша  табыстар көрсеткіші сәлемдемелер  бойынша алынған жалпы табыстардан  43% құрады. Аталған жағдайды ескере  отырып, ІГПЖ дамуы сәлемдемелі  пошта қызметін дамытудағы негізгі  міндеттердің бірі болып табылады. 

Арнайы байланыс қызметі  профильсіз пошта және арнайы байланыс қызметтерінің 15-тен астам түрлерін – ішіне заңмен қорғалатын құпиялары  бар материалдар мен мәліметтер, «есіктен есікке дейін» және «қолдан  қолға» принциптері бойынша маңызды, бағалы және жоғары құнды пошта мен  арнайы жөнелтімдері салынған жөнелтімдердің барлық түрлері.     

Қызметтің жұмыскерлерімен  жөнелтімдерді тиісті орынға дейін  бүкіл өңір бойынша көліктің барлық түрлерімен қарулы сүйемелдеу арнайы байланыс арналары бойынша жөнелтімдерді  тасымалдаудың айрықша ерекшелігі болып табылады.