Дағдарыс түсінігі, типтері және экономикалық дағдарыс мәні

 

ҚОРЫТЫНДЫ 

         Дипломдық жұмысты  жазу нәтижесі төмендегідей тұжырымдар мен ұсыныстар жасауға мүмкіндік  берді:

         1. Экономикалық дағдарыс тобынан қаржы дағдарысьщ бөлек алып қарауға болады. Ол фирмадағы қаржы жүйесі жағдайын немесе қаржылық мүмкіндігінің қайшылықтарын сипаттайды. Бұл экономикалық процестердегі дағдарыстың ақшалай көрінісі.

        2.Әлеуметтік дағдарыс әр түрлі әлеуметтік топтардың қақтығысы немесе қайшылықтардың өршуінен туындайды: жүмыскерлер мен жүмысберушілер, кәсіподақтар     мен     кәсіпкерлер,     әр  түрлі  мамандықтағы  жүмысщьідар, персонал   және   менеджерлер   және   т.б.   Көбінесе   әлеуметтік   дағдарыс, экономикалық   дағдарысты   толықтырушы   немесе   жалғастырушы   больш табылады,  кей  жағдайда  өздері  де туындайды,   мысалы   басқару стилінде, еңбек     талаптарымен     келіспеген     жағдайда,     экологиялық     мәселелер қатынасында, патриоттық сезімде.

        3. Тиімді дағдарысқа қарсы басқаруды үйымдастыру бір жақты теоретико - методологиялық базаны қажет етеді, ол дағдарыс құбылыстарының пайда болу заңдылықтарын түсінуге, әлеуметтік-экономикалық дағдарыстың мәнін ашуға, қарама - қайшылықтарлың шиеленісуінің объективтілігін және субъективтілігін көрсету, әр түрлі масштабтағы дағдарыстардың тууы жекелей компаниялардың тоқырауынан әлемдік экономиканың глобальды депрессияға үшырауына дейін әкеледі. Бірақта, бұл пародоксальды көрінгенімен, қазіргі теорияда әлеуметтік-экономикалық дағдарыстардьщ заңдылықтарын ашатын фундаментальды методологиялық әдістер жоқ. Сонымен қатар, ұзақ жылдар бойы теорияда, нарықтық өзін-өзі реттеу мүмкіндіктерінен асып түсетін, көзқарастарға ие болды.

         4. Дағдарыс қүбылыстарының пайда болу мәні мен себептеріне, әр түрлі теориялық мектеп өкілдерінің көзқарастарын талдай отырып, әр түрлі түсініктерді шығаруға болады - таза субъективтіден, яғни сұраныс пен ұсыныстың психологиялық концепциясьшың өзгеруімен, өндірушілер мен тұтынушылардың пессимистік немесе оптимистік көңіл-күйде болуынан, қатаң, барлық экономикалық дағдарыстардың ішінен ең бірінші себеп - капиталистік өндіріс жүйесіндегі таптық келіспес қайшылықтар мүддесіне дейін. Жеке тәуелсіз зерттеушілердің теориялық жағынан айырмашылығы, өздерін ешқандай экономикалшық мектепке қатысы жоқтығын айта оты-рып, кең ауқымды ғылыми познцияның барын айтуда.

         5. Біздің ойымызша дағдарысқа қарсы басқару методологиясындағы пікір талас сүрақтарының бірі, дағдарыс құбылыстарымен күрестегі стратегия мен тактиканы жасаудағы концептуалды қарастырудың реактивті және проактивті диалектикасы. Проактивті және реактивті дағдарысқа қарсы басқару проблематикасын салыстырып қарау, соңғы уақытқа дейін дағдарысқа қарсы менеджменттің басты сүрақтарына кірмеді. Әзірге «проактивті дағдарысқа қарсы басқару» термині кең қолданыс тапқан жоқ, және жекелей ғалымдар әртүрлі түсіндіріп жүр.

         6. Біздің ойымызша, проактивті дағдарысқа қарсы басқаруда объективті, теңестірілген тұрғыдан қарастыру кезінде оның дағдарыспен күрес кезіндегі басым бағыттарны ғана емес, сонымен қатар кемшіліктерін еске-ре кеткен жөн. Дағдарыс қүбылыстарын басқаруда проактивті әдісті таза түрде қолдану, біржақты шектелген. Әрине, алдын-ала сәйкестендірілмеген, аз белгілі құбылыстар қандай да бір дағдарысқа қарсы әдістерге қиындық туғызады.

         Дағдарысқа басқарудың проактивті концепциясын жасағанда  тікелей дағдарыс қүбылыстарын аз болжануын  ескеріліп, онымен күресте реактивті  әдісті қолданған жөн. Жекелеген жағдайда стратегиялық сұрақтарды шешу кезінде мақсатты түрде дағдарыс жағдайының толысу тактикасын таңдау қажет. Мысалға,   макродеңгейде   басқаруда   үкмет   белгілі   бір үзілісте, халыққа білгісіз шараларды жүргізер алдында ұстап тұра алады (салықтың көтерілуі, тұтыну тауарларының импортына шектеу қойлғанда және т.б.)-

         7. Көптеген өндірістік-коммерциялық іс-әрекеттегі стратегиялық қайта құрулар, дағдарысқа қарсы шараларға қосымша күш түсіреді. Мысалы, өндірістің тік интеграциясы өндірістік-технологиялык тізбектегі шикізат өндіруден бастап, дайын өнімді фирмалық сауда орындарында өткізуге дейін, қажет жағдайда сатудан кейінгі қызметті ұйымдастыру, аталған биз-нестің орнықтылығын жоғарлатудьщ стратегиялық іс-әрекеті болып табыла-ды. Нөтижесінде аталған корпорациядағы тікелей интеграцияда дағдарысқа қарсы потенциялының артуы байқалады, ейткені дағдарыс құбылыстарының алғы шарттарының бірі, шикізат бағасының күрт өсуі немесе жартылай фаб-рикаттардан бастап, дайын өнімді көтерме сатып алушылрмен шиеленіске дейінгі құбылыстар жойылады.

         8. Дағдарысқа қарсы басқарудың бүтіндігі барлық басқару бөлімшелерінің өзара іс-әрекетінің дәлдігімен, (немесе макродеңгейде мемлекеттік реттеу ор-гандары) дағдарысқа қарсы басқару бағдарламасын жасаудан және іске асы-руда көрініс табады. Соңғы пункт болып дағдарысқа қарсы басқарудың ғылыми-әдістемелік базасын жасау болып табылады.   9. Дағдарысқа қарсы проактивті әдісті қолдану жағдайды толықтай шеш-пейді, бірақ жоғары табысты өндірістік - коммерциялық қызметте ішкі себеп-терден туындайтын мүмкіндіктерді пайдалануға катаң шектеулер орнатады, егер жоғары табыс табу коммерциялық және өзге тәуелділіктермен тура байланыста болса. Әрине, басқа да әдістер болуы мүмкін (венчурлық опера-цияларды жүргізу), бірақ бүл мүқият дәлелденген бірыңғай шаралар болуы керек,   әрине   олар,   ұзақ   мерзімді   орнықты даму стратегиясының жалпы мәнін жоғалтпауы керек.

         10. Кәсіпорынның қалыпты дамуында әртүрлі ауытқулар болады және ол қателіктерге әкелуі мүмкін (ұнамсыз дамуға және кәсіпорынды қауіпті жағдайға қояды немесе оның өміріне). Егер даму қателіктері уақтылы ес-керілсе, онда қалыпты дұрыс даму бағытына түзетулер енгізуге болады. Ең алдымен дүрыс бағытқа түзетулер енгізу үшін, дағдарыс жолдарын және дағдарыс процестерінің даму кезеңтарын жақсы білу қажет.

         11. Сыртқы факторлар ұйымының жүмыс істеу және оған тәуелді экономика-лық жағдайды сипаттайды. Егер экономика жүйелі дағдарыс жағдайында болса, онда ол жеке үйым жағдайына да әсерін тигізеді. Бірақ әр қайсысына әр түрлі әсер етеді. Бәрі үйым сипаты мен қызмет аясына байланысты (мемлекеттік, же-ке, ірі, кіші, коммерциялық, өндірістік және басқа), сонымен қатар оньгң ішкі жағдайына(экономикалық потенциал, кәсіпқой басқару, персонал, әлеуметтік атмосфера және басқа).

         12. Кәсіпорында дағдарыстың пайда болу факторлары әр-түрлі болуы мүмкін. Дағдарысты даму симптомдарын көре білу өте маңызды, өз уақытында дағдарысқа қарсы басқару бағдарламаларын іске қосу мүмкіндігі болуы үшін. Дағдарыс факторларының, симптомдарын және себептерін ажырата білу қажет

         Менеджмент үшін дағдарыс жайлы білу, жүйе өміріндегі мүмкін бола-тын жағымсыз және жағымды салдарды арттыру үшін жасалатын шара-ларға негіз болады. Ол үшін жүйенің қай өмірлік цикл кезеңында түрғанын, өтпелі кезеңнің қай түрі болатындығын (кей жағдайда түрлер жиынтығы) және процесс қандай тереңдікте болжанатындығын білу қажет. Бүның бәрі зерттеліп жатқан жүйе өміріндегі циклдылық модельдерді қолдануын анықтайды, ал өндірістік жүйе (үйым, фирма, кәсіпорын және тағы басқа), ретінде және басқаша жаратылған және бағытталған жүйе секілді, өмірдің циклдылық заңына бағынады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2004-2015 жылдарға арналған стратегиясы туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2004 ж. 17 мамырдағы N 1096 Жарлығы. Астана,2004.
2. Антикризисное управление подред. Э.М. Короткова - Инфра - М, 2001.
3. Антикризисный менеджмент под ред. А. Г. Грязновой - М.: Экмос 1999.
4. Нурмуханова Л.К. Природа кризисных явлений в рыночной экономике // Мысль. - 2004. -№ 3. - с. 52-60.
5. Нурмуханова Л.К. Концептуальные подходы к организаций антикризис-ного управления // Саясат. - 2004. - № 3-4. - с. 102-107
6. Мухамбетов Т. И., Нукушев А. Г.  Банкротство и антикриэисное управ-ление предприятием  Учебник: Алматы, 2000.
7. Е. В. Новоселов, В. И. Харламов   Введение в специальность «Антикри-зисное управление» «Дело» М. 2001.
8. Н. В.  Родионова   Антикризисный менеджмент  Уч. пособие ЮНИТИ М: 2000.
9. Питер Дойль Менеджмент  стратегия и тактика.  Питер: С-Петербург, Москва, Минск   1999.

9. Шумпетер Й. Теория Экономического развития. М.: Прогресс, 1982. 
Ю.Буайе Робер.   Теория  регуляции: Критический   анализ: Пер. с фр. М.:

РГГУ, 1997.

11. Стратегия и тактика антикризисного управления: Учебник. / Под ред. С.Г.Беляева, В.И.Кошкина. М.: ЮНИТИ, 1996.
12. Стратегия и тактика антикризисного управления фирмой/ Под ред. А. П. Градова,   Б. Й. Кузина. СПб.: Специальная литература, 1996.

ІЗ.Экономическаятеория  национольной экономики и мирового хозяйст-ва. М., 1997.

14. Абалкин П. «К цели через кризис» М.гЛуч, 1992.
15. Маевский В. И. Макроэкономические аспекты становления социально-рыночного хозяйства. М.: ЙЭ РАН, 1998.
16. Шакум М. Л.  Экономика России:  От кризиса к стабильности и ус-тойчивому росту. М.: Глобус, 1999.

17. Яременко Ю. В.   Причины и послетствия экономического кризиса 
//Проблемы прогнозирования. № 4. 1997.

18. БелоусовА. Р. Российская экономика в условиях системного кризиса:

состояние и перспективьі развития

// Проблемы  и прогнозирования. 1997. № 2. 18.Грабовый П. Г. и др. Риск в современном менеджменте. М.: Аланс, 1994

19. Государственное   регулирование экономики в современном мире М.: 
Наука, 1989.

20. Умарова Д. М. Государственное регулирование кризисных ситуаций 
// ҚазЭУ хабаршысы. 2005. -№2. -с. 117-120.

21,Антикризисное  управление: принятие решени на  краю пропости // Проблемы теорий  и практики управления. 1999. №4. -с. 94-103.

22.Рамазанов  А., Рузанов Р. Банкротство как  инструмент оздоровления на-циональной  экономикий. Транзитная экономика. -2004. №4-5-с. 103.

23. Кенжегузин  М. Б. Доданов В. А. Экономические  реформы: кезеңы, про-блемы, итоги. // Отан тарихы. 2001. № 4. - с. 12-21.

24. Реформы и Экономика   // Экономика и право Казахстана. - 2005. № 21. ~с. 16-21.
25. Жиленко Г. Экономика РК   в годы реформирования // Экономика и статистика. - 2000. - № 1. - с. 117-124.

25.Есентугелов  А. 10 лет с экономической реформой // Континент. -2004. -№1.-с. 16-21.

26. Антикризисные меры Правительства РК // Экономика и прово Ка- 
захстана. -1998. №18. -с. 2-3.

27. Казахстан и мировой экономический кризис //КазПравда. -1999. 
30 января.

28.Абуталипов  Ж.   Шаг еще шаг: Антикризисная программа в действии // Казахстан: Экономика и жизнь. 1994. №2.-с. 14-18.

29. Коваленко О.    Антикризисные   меры   от   правительства.   Слово   за парламентом. // Казахстанская правда. -1999. - 4 февраля.
30. Нукушев А.   Анализ вероятности банкротства. // Транзитная эконо-мика.-2000. №3.

 

31. Канаданов Е.   Банкротство: теория и практика. // Юридическая газе-та. 2000. 23 февраля.
32. Райханов Н.    Реформа және дағдарыс. // Ақикат. -1995 №7-31бет.

33. Бакин А. Дағдарысқа дайын тұрайық. //Егемен Қазақстан 1999 
8 сәуір.

34.Сәйкенов  Б. Дағдарыс тамыры тереңде  емес.//Егемен Қазақстан 1999

16 сәуір. 35.Куватов Р.   Новое слово  о преодолении кризисного состояния  экономи-

ки. //Транзитная экономика. - 1999. № 5-6. -с.127-132.

36. Рамазанов А.   Риск хозяйственного кризиса и механизмы реабилитадии // Евразийское сообщество. -2005. -№ 2. - с. 61-69.
37. А. Джаксыбеков Неждать, а действовать! //Время. 2005. №50-с.П.

38. Стратегия индустриально-инновационного развития Республики до 
2015 г. // Казахстанская правда. -2005. -21мая.

39. О дальнейших мерах по реализации Стратегий развития Казахстана до 2030 года. // Казахстанская правда —2005. -19 август.
40. План мероприятий реализации I кезеңа СИИР // Панорама. 2005. - 26 де-кабрь.
41. Программа Правительства РК на 2005-2006 г. // Собрание актов Прези-дента РК и Правительства РК-2005. -№ 32. - с.117-120.

42. Антикризисное управление: Модульная программа для менеджеров 
«Управление развитием организации» Модуль 11. М.: Инфра-М, 1999.

43. Лунев В.Л. Тактика и стратегия управления фирмой. М.: ЗАО «Фин-пресс», 1997.
44. АнсоффИ. Стратегическое управление. М.: Экономика, 1989.
45. Коротков Э.М. Концепция менеджмента. М.: Дека, 1996.
46. Саймон Г. и др. Менеджмент в организациях: Пер. с англ. М.: Экономика,