Шағын және орта кәсіпкерлікті несиелендіру және дамыту жолдары

    Таза   рентабельділік нормасы таза  пайданың   өткізу  көлеміне қатысын  табу  арқылы шығарылады.  Оның  формуласы  келесідей  түрде   жазуға болады.

     ,  (1) 

    мұндағы, Н_т.р.- таза (нетто)  рентабельділіктің нормасы;

                     ТП-  таза  пайданың  сомасы;

                     ӨК -  өткізу көлемі.

    Осы  формуланы  қолдану  арқылы  2.2.1.  кестесіндегі  мәліметтерден  рентабельділіктің  деңгейлерін  анықтайық.

    2006 жылдың  нәтижелері бойынша «»Сұлтан   серіктестігінің таза  рентабельділігі төмендегідей  болды.

       ,  яғни 1,08 %

    2007 жылдың нәтижелері бойынша «Сұлтан»  серіктестігінің таза  рентабельділігі (Н_т.р.)  келесідей түрде қалыптасқан:

       ,  яғни  1,32 %.

    2008 жылдың  қорытындыларына сәйкес  осы шаруашылық  субъектінің нетто рентабельділігі   мынадай деңгейге  жетті.

       , яғни 2,70%

    Ал  2009 жылғы мәліметтер  бойынша «Сұлтан»  серіктестігінің нетто рентабельділігінің  нормасы келесі  дейгейде  болды.

     ,  яғни  2,96 %

    Ал  өткен  жылы  Н_т.р= 5.42% - ға   тең болды.

    «Сұлтан»  серіктестігінің  нетто  рентабельділігі  коэффициенттік  талдау  көрсетіп  отырғандай  барған  сайын  жоғарлап келе  жатыр.  Мұндай  жағдайдың  қалыптасуы  біздің пікіріміз  бойынша  ең  бастысы  осы  серіктестіктің  егін  шаруашылығының  оның операциялық  қызметінде  басымды  болуынан. Ал  егін  шаруашылығының  пайдалылығы  жоғары  болуының , себебі  бидай нарығындағы  соңғы  жылдар  бойынша  жоғары  бағлардың болуынан.

    Бұл  тенденцияны  графикалық түрде  көрсетуге  болады. (2.2.1. сурет):

      

     2.2.1. сурет. «Сұлтан» ЖШС – тің   нетто  рентабельділігінің  динамикасы.(%) 

    Келесі  талдайтын көрсеткішіміз – бұл  «Сұлтан»  кәсіпорынының меншікті  капиталының  табыстылық  (ROE) * және  жарғылық  капиталдың рентабельділігі. Ол  екеуі к формулалар  арқылы  табуға  болады.

     , (2)

    Жарғылық  (нетто)  капиталдың  табыстылығы  , (3)

    Мұндағы, ТП – таза  пайда;

                       ROE – меншікті  капитал табыстылығы;

                       НК – нетто(немесе  жарғылық)  капитал; 

    2009 жылдың қорытындыларына сәйкес «Сұлтан» серіктестігінің меншікті  және  нетто капиталдарының  табыстылықтары  келесідей деңгейлерге жеткен.

     ,  яғни  2,99%

    Жарғылық  капиталдың  рентабельділігі  , яғни 6,5%.

    2009 жылдың  нәтижелері бойынша бұл шаруашылық  субъектінің меншікті  және нетто капиталдарының  рентабельділіктері  төмендегідей деңгейлерде болды:

     ,  яғни  4,97%

    Жарғылық  капиталдың  табыстылығы  , яғни 19% 

    Бұл  талдау  нәтижелері  көрсетіп  отырғандай жалпы  капиталды бұл  серіктестікпен рентабельді  тұрғыда  қоданылады.  Осы  жердегі  көзге  түсіп, назар аудартатын  ең  негізгі  момент  жарғылық  немесе  нетто  капиталдың  жоғары рентабельділігі  2007 жылы  ол 6,5% - ға,  ал 2008 жылы 19% - ға тең болды. Соңғысының  мәні  мынада: «Сұлтан»  серіктестігінің жарғылық  капиталды тиімді  пайдалануы.

    Сонымен , «Сұлтан» серіктестігінің  капиталды  «соның ішінде брутто және нетто  кпиталды»  қолданудың тиімділігінің динамикасын жоғарыдағы  талдаудың нәтижелері  бойынша келесі  суретте графикалық түрде бейнелеуге  болады:

      

2.2.2. сурет. «Сұлтан»  ЖШС – інің  капиталды  қолданудың  динамикасы. 

      Коэффициенттік  талдаудың  екінші қадамында біз іскерлік  ауыртпалық  көрсеткішін қарастырамыз.Индикатор   активтерді  басқарудағы қарыздық  капиталдң ролі  мен әсерін  көрсетеді. Іскерлік ауыртпалықтың   коэффициенті  кәсіпорын   міндеттемелер соммасының   активтер  соммасына  катынасы  ретінде  табылады. Оның формуласы  төмендегі  түрде  жазылады.

         , (4)

    мұндағы,  IA_K –іскерлік ауыртпалықтың коэффициенті;

                      М – міндеттемелер;

                       А – активтер.

    2008  жылдағы «Сұлтан» серіктестігінің мәліметтеріне сәйкес (IA_K) іскерлік  ауыртпалықтың көрсеткіші келесі деңгейге  жетті.

__________________________

*ROE – таза  пайда сомасының брутто  капиталға қатынасы 

     ,  яғни  9,5%

    2009 жылдың мәліметтері   арқылы шығарылған  бұл  индекатордың  деңгейі  төменгідей болған.

     ,  яғни  17,66%

    Осы   коэффициенттік  талдаудан  көріп  отырғанымыздай  2002 жылы «Сұлтан»  серіктестігінде  қарыздық  капиталдың  активтерді  басқарудағы  үлесі  9,5%  болды. Ал  2003 жылы ол 17,66%   - ға жетті. Бұл сыбағалы  үлестер   мардымсыз болып табылады  да, несие алудың  проблемалары  және  қиындықтары мен түсіндіріледі.  Бұл жердегі 2003 жылы  үлестің 17,66% - ға  жетудің,  яғни  үлестің өсуіне  себеп  болған  басты  фактор – бұл  кәсіпорынның  қаржылық  жағдайының  жақсаруы  және  мемлекеттің ауыл  шаруашылығына  қатысты  саясатының  тиімді  жүзеге асуы.

    Қаржылық  – экономикалық  талдаудың  үшінші  қадамында  біз «Сұлтан»  жауапкершілігі  шектеулі  серіктестігінің  төмен  паздығын (немесе  өтімділігін)  қарастырамыз.талдаудың  осы  қадамында  біз «Сұлтан»  кәсіпорынның  төмен  қабілеттілігін зерттейміз. Бұл  зерттеу кезінде  біз  төменпаздықтың  келесідей  екі  коэффициентін  пайдаланамыз:

1. ағымдық, төлемпаздық көрсеткіші;
2. тез төменпаздық  көрсеткіші

    Бірінші  индекатор   кәсіпорынның ағымдағы  кезеңдегі  қысқа  міндеттемелерін  орындаудың  қабілеттілігін  сипаттайды.

    Екіншісі  болса,  шаруашылық  субъектінің  дәл  қазір  міндеттемелерін  орындауда  қабілеттілігін  сипаттайды. Ағымдық өтемпаздыө  коэффициенті         қысқа мезімді немесе  ғылымдық міндеттемелер мен өтімді (немес қысқа мерзімді) активтерінің ара қатынасы  арқылы  табылады.  Математикалық тұрғыда бұл коэффициент ағымдық қарыздың  қаражаттардың  айналмалы  активтерді  қаржыландырудағы  үлесін  көріп,  сипаттайды. Сондай – ақ  осы  тұрғыдан  бұл коэффициент  қысқа  мерзімді  қарыздық  қаражаттардың  төлеуі үшін  қысқа мерзімді  активтермен  қаншалықты  қамтамасыз  етілгендігін  көрсетеді. Оны келесі формула арқылы  есептеуге болады. 

     , (5)

     мұндағы, АӨ_К        ағымдық  өтемпаздықтың  коэффициенті;

                     А_ҒМ – ағымдық  міндеттемелер;

                     АА – ағымдық активтер .

    2008 жылы «Сұлтан»  серіктестігінің   қысқа мерзімді ағымдық төлемпаздықтың  коэффициенті  төмендегі есептеулердің нәтижесі  бойынша келесі  деңгейде  болған:

     , яғни 744 %

    Ал  2009 жылы «Сұлтан»  жауапкершілігі шектеулі  серіктестіктің  ағымдық өтемпаздықтың көрсеткіші  төмендегі  есептеулер  бойынша  келесіге жетен:

     , яғни, 411%

    Көріп  отырғанымыздай «Сұлтан»  серіктестігінің  ағымдық  төлемпаздығы  ауыл  шаруашылық  секторына  тән  емес.  Өте жоғары  деңгейімен  сипатталады. Әсіресе бұл көрсеткіш   2008 жыл бойынша тым жоғары. Мұндай  жағдайдың қалыптасуы  ең  алдымен қысқа мерзімді  айналмалы құралдар  мен қаражаттардың көптігі мен және  қысқа мерзімді (ағымдық)  қарыздың  капитал сомасының төмендігіне байданысты. Ал  ағымдық айналмалы  қаражаттардың  және  құралдардың  көп  болуының  басты,  себебі «Сұлтан»  серіктестігі  көбінесе  егін  шаруашылығымен айналысқандықтан,  олардың  тұқым  запастары  көп  болуына.  Сондай – ақ  бұл  жылы  қазақстандық  нарығында  бағалардың  төмендігі   мен осы  нарықтағы  бидай  өнімінің  артықшылығына  байланысты «Сұлтан»  серіктестігіндегі  бидайдың  үлкен  түсімі  мен  осы  өнімнің  запастары  қоймада  көп  болуы  да  айналмалы  ағымдық  құралдар (активтер)  сомасын  көп  етті.  Сонымен бірге бұл жылы ағымдық активтерге  кіргізілетін  дибеторлық берешек сомасының үлкендігі де  қысқа мерзімді  активтердің сомасын үлкейтті.

    Жоғарыдағы  себептерге  байланысты  «Сұлтан» ЖШС – інің  ағымдық  өтемпаздық  көрсеткіші жоғары  болды.

    Өткен  2009 жылға келетін болсақ, бұл кезеңде бидай түсімі  үлкен болды. Бірақ ол  түсім бойынша қоймада запастар  төмендейді. Бұл жағдай  2009 жылы  бидай нарығында бағалар жоғары  болуына және  нарықта бидайдың  тапшылығына байланысты. Сондықтан бидай түсімі  бойынша запастар  деңгейі қоймада бұл жылы төмен болады. Сондай – ақ ағымдық өтемпаздық коэффициентінің төмендеуіне        ағымдық міндеттемелердің, яғни  қысқа мерзімді  қарыздық  қаражаттар  сомасының өсуіне  байланысты. Алайда жоғарыда қарастырылған  факторларға  қарамастан, 2009 жылы  ағымдық өтемпаздық  көрсеткіші  жоғары  болып қала  берді.  Оның  жоғары  болып қалуына ағымдық активтерге  жататын дебиторлық берешектің  күрт өсуі, яғни  шамамен 10 есеге өсуі  себепші болды. (оны 2.2.2.  кестесінен  көруге  болады)

    Жалпы  ағымдық өтемпаздықты талдау  бойынша  келесі  қорытындыны  жасауға  болады:

    «Сұлтан»  ЖШС – інің қысқа  мерзімді несиелік  тартымдылыңы (кредитная  привлекательность) өте  жоғары және бұл  кәсіпорынның  қысқа  мерзімді  несие  мен қарыз алуына  мүмкіндіктері көп.

    Өтемпаздық  бойынша  келесі  талдайтын көрсеткішіміз  – бұл  тез өтемпаздық  коэффициенті. Бұл  көрсетіш  ағымдық  ағымдық  міндеттемелерді  дәл  қазір  орындауға  деген талданатын субъектінің  қабілеттілігін көрсетеді. Тез  өтемпаздық коэффициенті  ақша  қаражаттары  мен  ағымдық міндеттемелердің  арақатынасы  арқылы шығарылады. (ТӨ_К=  ақша  қаражаттары/ағымдық міндеттемелер, (6)).

    2009 жылғы «Сұлтан» ЖШС – інің  тез өтемпаздық индекеторының  деңгейін келесіден көруге болады:

     , яғни  136 %

    Ал 2005 жылғы «Сұлтан»  серіктестігіне  тез өтемпаздық көрсеткішінің деңгейін  келесіден көруге болады. 

     , яғни 2,12%

    2009 жылы «Сұлтан» кәсіпорынының (ТӨ_К) тез өтемпаздығының жоғары болуына ақша қаражаттары  сомасының  тым жоғарлығы  және  ағымдық міндеттемелердің  төмендігі  себепші.

    Көріп  отырғанымыздай 2008 жыл «Сұлтан» ЖШС – інің тез өтімділік коэффициенті алдыңғы жылмен  салыстырғанда күрт төмендейді. Мұндай  жағдайдың қалыптасуына  2009 жылы несиелік  берешектің  6 – дан астам есеге өсуі  және ақшалай қаражаттардың 2007 жылғы 3099 мыңнан 174  мыңға дейін күрт  төмендеуі себепші болды.

    Қаржылық  – экономикалық  сараптаманың  4 –  ші  және  соңғы  қадамында. «Сұлтан»  ЖШС – інің капиталы   және активтері айналмалылығын талдаймыз. Бұл талдау  кезінде біз төмендегі 4 коэффициентті қолданамыз:

1. активтердің айналмалылық  коэффициенті;
2. меншікті  айналмалылық  коэффициенті;
3. дебиторлық  берешектің  айналмалылық  коэффициенті;
4. тауарлық  материалдық  запстрдың  айналмалылық  коэффициенті.

      Активтердің  айналмалылығы – сату көлемі сомасының  активтер сомасына қатынасы  арқылы  шығарылады:

       , (7)

      мұндағы, АА_К – активтер  айналмалылығының  коэффициенті;

                       ӨК –(сату) өткізу көлемі;