Автор: Пользователь скрыл имя, 13 Марта 2012 в 18:36, реферат
Брошюрада нәтижеге бағдарланған бюджеттендіру жүйесін енгізудің әлемдік тәжірибесі, жаңа мемлекеттік жоспарлау моделінің теориялық негіздері, мемлекеттік органдардың стратегиялық жоспарларды әзірлеу және қызметінің нысаналы индикаторлар мен нәтижелілік көрсеткіштерін анықтаудағы тәжірибелері қарастырылған.
Мазмұны
Кіріспе .................................................................................................................5
1.Қазақстан Республикасында нәтижелерге бағдарланған мемлекеттік жоспарлау және бюджеттендіру жүйесінің мәні. Ең үздік әлемдік тәжірибені талдау………………………………................................................7
2. НББ жүйесін енгізудің сәтті факторларының бірі мемлекеттік қызметкерлердің біліктілігін арттыру ................................................17
2.1 Мемлекеттік қызметкерлерді оқытуды ұйымдастыру ......................17
2.2 Оқыту тренинг-семинарларын өткізудің басты кезеңдері............................................................................................................ 25
3. Бюджеттік жоспарлау субъектілері ретінде мемлекеттік органдары қызметінің нәтижелерін көрсететін бюджеттеудің мақсаттары үшін көрсеткіштер жүйесін анықтау .......................................................................42
3.1. НББ-де пайдаланылатын көрсеткіштердің жалпы ұғымы, және олардың сыныптамасы .....................................................................................42
3.2. НББ көрсеткіштері жүйесіне қойылатын талаптар ...............................50
3.3. НББ көрсеткіштері жүйесін қалыптастыру әдістемесі .........................55
4. Мемлекеттік органдар көрсететін қызметтерді, қызметтер көрсеткіштерін (индикаторларын) және ұғымдарын анықтау. Қызметтердің көрсеткіштерін (индикаторларын) әзірлеудің негізгі қағидалары .............62
4.1 Қызметтердің жалпы ұғымдары және олардың сыныптамасы ..............62
4.2 Мемлекеттік қызметтер және мемлекеттік қызметтер тізбесіне қойылатын талаптар ............................................................................................64
4.3 Мемлекеттік қызметтерді ұсынудың әлемдік тәжірибесі .....................75
4.4 Қызметтердің құнын анықтау ...................................................................82
4.5 Бюджеттік қызметтердің көрсеткіштері .....................................................84
5. Стратегиялық жоспарлардың (оған ұқсас құжаттардың) іске асылылуына бағалау жүргізу жөніндегі халықаралық тәжірибенің талдауы. Қазақстан Республикасындағы бағалау механизмінің жұмыс істеуін қарастыру ..........92
5.1. Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарының стратегиялық жоспарына ұқсас құжаттарды дайындау мен пайдалану бойынша әлемдік тәжірибеге шолу ..................................................................................................92
Ұлыбритания ........................................................................................................93
Австралия ...........................................................................................................94
Дания ...................................................................................................................96
Нидерланды ......................................................................................................98
Исландия ...........................................................................................................100
Ресей Федерациясы .......................................................................................101
5.2. Қызмет нәтижелері көрсеткіштерін іске асырудың сыртқы бағалауының шетелдік тәжірибесі ..............................................................107
5.3. Қазақстан Республикасында Стратегиялық жоспарларды іске асыруды бағалауды ұйымдастыру тәсілдері............................................................................................................111
6. Стратегиялық жоспарлау жүйесіндегі шұғыл жоспарлаудың орны мен атқаратын қызметі ........................................................................................116
6.1 Мемлекеттік органдар қызметіне шұғыл жоспарлаудың қажеттілігі .116
6.2. Шетелдік тәжірибеде шұғыл жоспарлау мониторингін жүргізу..............................................................................................................122
6.3. Мемлекеттік органдардың стратегиялық және операциялық жоспарларының мониторингісінің кейбір аспектілері....................................................................................................... 128
7. Мемлекеттік органдардың бағдарламалық құжаттарды әзірлеуі жөніндегі Ережелер жобасы бойынша жұмыс ..................................130
8. Мемлекеттік органдардағы қаржы менеджменті ...............................133
8.1. Қаржы менеджментінің озық халықаралық тәжірибесіне талдамалық.......................................................................................................133
8.2. Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарындағы қаржы менеджментінің деңгейін бағалау .................................................................144
8.3 Мемлекеттік орталық органдарында басқарушылық есепті енгізудің ерекшеліктері және негізгі кезеңдері .......................................................152
8.4. Экономиканың мемлекеттік секторындағы басқару есебінің жүйесі.........158
Қолданылған әдебиеттер тізімі .........................................................170
Қосымшалар.....................................................................................................175
142
3-кесте
Қоғамдық сектордағы қаржы менеджменті қазіргі заманғы жүйесінің негізгі элементтері
1-фаза. Бюджеттік жоспарлау: орта мерзімді горизонт және нәтижелерге бағдар алу | ||
| Халықаралық озық практика | |
1. Макродеңгейдегі қоғамдық қаржының тұрақтылығы
| Қоғамдық қаржының ұзақ мерзімді тұрақтылығын қамтамасыз ететін айқын және заңнамамен бекітілген ережелермен сипатталады.
| |
2. Ағымдағы және капиталдық шығыстарды жоспарлаудың бірлігі
| Ағымдағы және капиталдық шығыстарды кемінде 3 жыл мерзімге бірлесіп жоспарлау. Капиталдық шығыстар туралы шешім олардың ағымдағы шығыстарға (және керісінше) әсер етуі ескеріле отырып, қабылдануға тиіс.
| |
3. Орта мерзімді қаржылық жоспарлау
| Орта мерзімді «жылжымалы» бюджеттік жоспарлауды бюджет үдерісіне (макро- және салалық деңгейлерде) толық біріктіру. Бюджеттің кірістері мен шығыстарын негізделген жобалаулары 3 жыл бұрын беріледі. Жылдық бюджеттің жобасы үшжылдықтың бірінші жылына сәйкес келеді. Бұл бюджеттік жобалаулардың тұрақтылығын және олардың болжанушылығын, тәуекелдерді басқару мүмкіндігін және шығыстардың құрылымын өзгерте отырып, өзгерген басымдықтарға икемді ден қоюды қамтамасыз етеді. Егжей-тегжейлі әзірленген әдістемелер бюджет кірістерінің орта мерзімді болжамының макроэкономикалық даму сценарийларымен байланысын, әлеуметтік-экономикалық болжамның базалық сценарийін таңдауды және макроэкономикалық параметрлер өзгерген жағдайда, бюджеттің болжанатын кірістерінің тұрақтылығын бағалауды жеңілдетеді.
| |
4. Нәтижелерге бағдарланған бюджет жасау
| Бағдарламаларды және бағдарламалық емес қызметті іске асырудың күтілетін нәтижелерін бюджетке енгізуді, іс-шараларды және олардың нәтижелерін шығыстармен негізделген байланысын қамтамасыз ету үшін қаржы және бейіндік департаменттердің өзара тиімді іс-қимылын белгілейді. | |
5. Шығыстарды агрегирлеу және бюджет қаражаты әкімшілерінің дербестігі
| Жоспарлаудың орта мерзімді көкжиегі мен нәтижелер үшін қатаң есептілік кезінде бюджеттік ассигнованияларды агрегациялаудың салыстырмалы түрдегі жоғары деңгейі дербестікті және бюджеттік мекемелердің жауапкершілігін ұлғайтады. Бюджеттік ассигнованиялардың шекті көлемдері кемінде 3 жыл мерзімге белгіленеді және қажет болған кезде жыл сайын түзетіледі. Бюджет шығыстарының егжей-тегжейлі құрылымын ведомстволар айқындайды, бұл ретте оларға белгіленген ережелердің шеңберінде есепті жылда пайдаланылмаған қаражатты келесі жылға ауыстыру өкілеттіктері беріледі.
| |
2-фаза. Бюджеттің атқарылуы: нәтижелер үшін жауапкершілік | ||
1. Нәтижелер үшін жауапкершілік және бюджеттік мекемелердегі есеп беру жүйесі
| Қатаң есеп берушілік болған кезде өкілеттіктер мен нәтижелер үшін жауапкершілікті басқаға беруді белгілейді. Өкілеттіктер мен жауапкершілікті бөлу нормативтік ішкі ведомстволық актілерде бекітілген, нақты дәл сипатқа ие және қайталауды болдырмайды. Бейіндік департаменттердің басшылары мен қызметкерлері ағымдағы қызмет үшін ғана емес, нәтижелерге қол жеткізу үшін бюджет қаражатын қалай пайдалануға болатындығы туралы шығарылған шешім үшін де дербес жауапкершілікте болады.
| |
2. Лимиттердің шегінде бюджет қаражатына иелік ету еркіндігі
| Ведомстволар мен олардың бейіндік департаменттері жоспарланған нәтижелерді алу үшін олардың билігіне ұсынылған бюджетті қалай және қашан барынша жақсы түрде пайдалануға болатындығы туралы шешімді дербес қабылдайды.
| |
3. Шығыстарды қаржыландыру кестесі
| Шығыстарды қаржыландыру кестесінің мүлтіксіз сақталуы. Ведомстволар орталық қаржы органынан (қазынашылықтан) жоспарланған бюджеттік ассигнованияларды қатаң кесте бойынша, сондай-ақ негізделген күтілмеген жағдаяттардың талабы бойынша алады. Ассигнованиялардың көлемі төтенше жағдайларда ғана қысқартылуы мүмкін. Бұл ретте ақша қаражатының қазынашылықтың төлем жүйесі шоттарында шоғырлануы және олардың сальдосын оңтайлы пайдалану қамтамасыз етіледі.
| |
4. Мемлекеттік қызметтерді көрсету туралы келісім
| Қызметтер көрсету туралы келісімдерді кеңінен пайдалану. Екі деңгейде жасалады: қаржы министрлігі (үкімет) мен салалық министрліктердің арасында және оларға ведомстволық бағыныстағы агенттіктер мен қызметтердің арасында (және одан әрі – олардың және оларға ведомстволық бағыныстағы бюджеттік ұйымдардың арасында) жасалады және бұл ретте келісімнің тараптарына іс-қимылдың елеулі еркіндігін бере отырып, келісілген жоспарлауды, шығыс міндеттемелерін орындауды және нәтижелерге қол жеткізуді қамтамасыз етеді.
| |
5. Мемлекеттік сатып алу рәсімдері
| Апелляцияға беру құқығымен конкурстық негізде жүзеге асырылатын мемлекеттік сатып алу рәсімдерінің толық ашықтығы. Келісім-шарттарды бір жылдан астам мерзімге жасасу мүмкіндігі төрешілдік шығындарын қысқартады. | |
6. Ішкі бақылау
| Бюджеттік мекемелерде ішкі бақылаудың болуы. Ішкі бақылау барлық басшылар мен қызметкерлер жүзеге асыратын барлық ұйымды тыс қалдырмайтын басқарушылық үдерісті алдын ала болжайды және үнемділік, тиімділік және нәтижелілік қағидаттарының негізінде ұйымның жұмыс істеуін қамтамасыз етеді. Басқарушылық еркіндікті көздейді, алайда бұл ретте заңнама, әдеп стандарттары және есеп берушілік талаптары сақталуға тиіс, сондай-ақ қаржы шығындарының, теріс пайдаланушылық пен сыбайлас жемқорлық тәуекелдері аз болуға тиіс.
| |
3-фаза. Есепке алу және есептілік: мөлдірлік, ашықтық және жариялылық. | ||
1. Шығыстарды жіктеу және бухгалтерлік есеп
| Бюджеттік ассигнованиялар мен оларды пайдалану нәтижелерінің байланысын қамтамасыз ететін функционалдық жіктеменің икемділігін, сондай-ақ халықаралық стандарттарға сәйкес есептеу әдісі бойынша шығыстарды есепке алуды белгілейді. Осы әдістің негізінде алынатын ақпарат активтерді пайдаланудың баламалы шығындары ескеріле отырып, бюджеттік және басқару шешімдері үшін пайдаланылады.
| |
2. Басқару есебінің қағидаттары
| Ведомстволарда бухгалтерлік есеппен қатар нақты нәтижелерге қол жеткізу үшін жауап беретін қызметкерлер үшін, сондай-ақ бүкіл ведомствоның бюджетінің орындалуы үшін жауап беретін жоғары басшылық үшін қажетті ақпаратты генерациялайтын басқарушылық есебін жүргізу. Басқарушылық есеп сондай-ақ бюджеттік бағдарламалардың құнын айқынедауға да мүмкіндік береді. | |
3. Активтерді тиімді пайдалану
| Активтердің құнына тұрақты түрде қайта бағалауды жүргізуді, бұл қайта бағалауды бухгалтерлік теңгерімде ескеруді және олардың баламалы кірістілігін ескере отырып, активтерді пайдалану туралы шешім қабылдауды талап етеді. | |
4. Есептіліктің ашықтығы мен жариялылығы
| Бюджет шығыстарының нәтижелілігі көрсеткіштерін қоса алғанда, бюджеттің пайдаланылуы туралы ақпараттың ашықтығын алдын ала болжайды. Ведомстволардың қызметі туралы жылдық есептер олардың қаржылық есептілігімен бірге жарияланады және парламентке ұсынылады. Бұл құжаттың дұрыстығы сыртқы аудиттің жоғары мемлекеттік органының қорытындысымен расталады.
| |
4-фаза. Аудит пен мониторингтің тиімді жүйесін құру – қоғамдық қаржыны жауапкершілікпен басқарудың қажетті шарты | ||
1. Ішкі аудитті ұйымдастыру
| Ведомстволарда жоғары басшылыққа ғана есеп беретін ішкі аудит қызметтерінің болуын алдын ала болжайды. Олардың рөлі – тұтастай алғанда ведомтволарды басқаруға (ішкі бақылау жүйесінің тиімділігіне) және ведомствоның алдына қойылған мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізуге бағытталған жоғары басшылықтың іс-қимылдарын тұрақты қолдау. Ішкі аудит қызметі, сондай-ақ ведомство басшылығы алқасының құрамына кіретін аудит жөніндегі комитетке жәрдемдеседі. Басшылықтың өкілдерінен басқа, бұл комитеттің мүшелері басқару, оның ішінде қаржыны басқару тәжірибесі бар тәуелсіз сарапшылар да болып табылады. Барынша өткір проблемаларды анықтау мен оларды шешудің жолдарын ұсыну да комитеттің міндеттеріне кіреді.
| |
2. Ішкі аудиттің функциялары
| Ішкі аудит жоғары басшылықтың назарына жеткізілуге тиіс менеджменттің, ішкі бақылаудың және тәуекелдерді басқарудың сапасы, олардың ұйымның мақсаттары мен міндеттеріне қол жеткізудегі үлесі туралы тәуелсіз және және объективті пайымдауды қалыптастыруға тиіс. Бұл жоғары басшылықпен және аудит жөніндегі комитетпен келісілген жоғары басшылық енгізген ережелер мен рәсімдердің орындалуын жүйелі түрде бағалау жөніндегі іс-қимылдар жоспарының орындалуын болжайды. Сондай-ақ ішкі және сыртқы есептіліктің дұрыстығын, есеп беру жүйесінің тиімділігін, ұйым қызметінің заңға сәйкестігін және қызметкерлер мінез-құлқының ведомствода қабылданған әдеп стандарттарына сәйкестігін. Ішкі аудиттің функцияларына, сондай-ақ өз жұмысын жақсартуға көмектесетін ведомствоның барлық басшыларына ұсынымдар беру де кіреді. Ведомствоның есептерінің дұрыстығын тексеретін және растайтын мемлекеттік сыртқы аудит органымен белсенді іс-қимыл жасау ішкі аудиттің аса маңызды функциясы болып табылады.
| |
3. Мониторинг және бағалау
| Басқарушылық үдерістің ажырамайтын элементі. Мониторингтің жиілігі ведомство қызметінің ерекшелігімен айқындалады, алайда, әдетте ол ай сайынғыдан сирегірек жүзеге асырылады, бұл уақтылы түзету шараларын қабылдауға мүмкіндік береді. Ведомство сондай-ақ іс жүзіндегі шығыстар мен нәтижелердің жоспарланғанға сәйкестігіне жартыжылдық және жылдық бағалауды жүзеге асырады. Қаржы министрлігінің салалық бөлімшелері өз кезегінде ведомстволардың қызметіне мониторинг пен бағалауды жүзеге асырады. Ішкі және сыртқы жарты жылдық бағалаулардың нәтижелері есепті жылдың бюджетінің атқарылуы саласында басқарушылық шешімдер қабылдау, келесі бюджеттерді жоспарлау мен оның атқарылуын жақсарту үшін жылдық бағалаулар үшін пайдаланылады.
| |
4. Аудит және тиімділік
| Қаржы аудитінен басқа, мемлекеттік сыртқы аудит органының ведомстволар қызметінің негізгі бағыттарының экономикалық, әлеуметтік және әлеуметтік-экономикалық тиімділігіне аудит жүргізуін алдын ала болжайды. | |
5-фаза. Қаржы менеджментінің шарттары мен алғы шарттары | ||
1. Қаржы менеджментін нормативтік-құқықтық реттеу және институционалдық қолдау
| Мемлекеттік сектордағы қаржы менеджментінің стандарттары мен ережелерін белгілейтін нормативтік-құқықтық реттеудің болуы бюджет үдерісінің барлық фазаларына қолданылады. Қаржы менеджментінің мәселелері тұтастай бюджет үдерісін (Бюджет кодексі), және оның жекелеген кезеңдерін реттейтін заңнамалық және нормативтік-құқықтық актілердің ажырамас бөлігі болып табылады. Қазіргі заманғы қаржы менеджменті басқарудың барлық деңгейлеріндегі менеджерлерге қатаң есеп берушілік пен бақылаудың сақталуын қамтамасыз ету шартымен ресурстарға иелік ету оларды пайдалану нәтижелеріне қол жеткізу үшін өкілеттіктер мен жауапкершіліктер беруді пайымдайды. Орталық қаржы органында (Қаржы министрлігі) қаржы менеджментінің мәселелерін реттейтін арнайы құрылымдық бөлімше жұмыс істейді. | |
2. Ұйымдық құрылым және бюджеттік мекемелерде өкілеттіктер мен міндеттерді бөлу.
| Бюджеттік мекемелерде нақты, ведомствоішілік құжаттарда тіркелген қаржы менеджменті шеңберінде өкілеттіктер мен міндеттемелерді бөлу жүйесін қамтамасыз ететін икемді және тиімщді құрылымның болуы. Осы жүйенің негізгі аспектілері нақты операциялық менеджерлерге (олар – бюджеттік те менеджерлер) тиісті бюджеттер мен нәтижелердің қызметін басқару жөніндегі өкілеттіктер мен жауапкершілікті тиімді түрде беру, өздерінің құзыреті саласында басқарушылық шешімдерді қабылдайтын операциялық менеджерлердің және операциялық менеджерлердің жұмысын үйлестіретін және оған жалпы бақылауды жүзеге асыратын тұтастай ведомствоның жұмысын басқаратын қаржы департаментінің функцияларын айқын бөлу болып табылады. | |
3. Ақпараттық технологияларды енгізу
| Ведомстволарда менеджмент үдерістерін тиімді ұйымдастыруға ықпал ететін жоғары дамыған электрондық технологиялардың болуы. Ведомстволардың электрондық жүйелерінің өзара тиімді іс-қимылы жолға қойылған (бюджеттік есеп және есептіліктің ведомствоішілік жүйесі мен орталық қаржы органының төлем жүйесі арасында). Жүйелердің толық үйлестірілген бағдарламалық қамтамасыз етуі бар және нақты уақыт режимінде өзара іс-қимыл жасасады; деректердің толық сәйкестігі мен бейіндік бөлімшелер басшыларының қаржылық көрсеткіштерге операциялық қол жетімділігі қамтамасыз етіледі. | |
4. Тиімді қаржы менеджменті үшін кадр әлеуетін дамыту
| Жұмысы кең мағынада қаржы менеджментіне қатысты болған немесе қатысты болатын мемлекеттік қызметшілерді даярлаудың тиімді жүйесінің болуымен сипатталады.
| |
142
Канаданың жергілікті әкімшіліктері ішкі аудит рәсімдерін ғана жүргізеді: Ішкі аудиторлар кеңесін әкімшілік билік құратын саяси партияға қарамастан тағайындайды. Одан кейін Кеңес саясаткерлердің алдында есеп береді, бұдан басқа, ол өзінің қызметінің баспасөзде жария етілуі есебінен белгілі бір артықшылықтарды пайдаланады. Бұл Кеңес басқарудың тиімділігін, ішкі және сыртқы есептіліктің дұрыстығын, заңнамаға және әкімшіліктің ішкі саясатына сәйкестігін ескере отырып, шығыстық өкілеттіктердің орындалуын бақылайды. Оның ұсынымдарының заңдық күші болмайды және оны әкімшілік қабылдамауы мүмкін, алайда ӨЖБО оларға құлақ асады.
Сонымен бірге, кез келген басқа аудит сияқты ішкі аудит те пайдалы. Бұдан басқа, сот жүйесі, полиция, еркін баспасөз және басқа да қоғамдық институттар тиімді жұмыс істейтін Канадада аудиторлар қоғамның тарапынан әкімшіліктің қызметіне бақылау жасау институты ретінде қабылданады.
Италия өңірлерінің әкімшіліктері есептілікті жүргізу ережелерін және есептіліктегі белгілі бір көрсеткіштердің дербес мәндерін (қаржылық көрсеткіштер мен белгілі бір шамалардың ең үлкен мәндері) ескере отырып, орталық үкімет әзірлеген талаптарды басшылыққа алуды қамтамасыз ету үшін ішкі бақылау құралдарын әзірледі. Жергілікті әкімшіліктердің қаржылық жай-күйіне бақылауды жүзеге асыратын ішкі аудитор бүкіл жылдың бойында бюджеттің атқарылуы туралы көрсеткіштерді Бюджет туралы заңмен салыстырады. |
Сонымен, мемлекеттік органдар секторындағы қаржы менеджменті – бұл көп жылдық реформаны басынан өткерген мемлекеттік қаржыны басқару тәжірибесі. Дамыған елдерде онымен саяси мақсаттарға тиімді және нәтижелі қол жеткізу үшін шектелген ресурстарды пайдаланудың оңтайлы тәсілдерін айқындау жөнінде шешімдер қабылдау мен басқа да функцияларды орындауды қамтитын мемлекеттік қызметшілердің қызметі түсініледі.
Нәтижеге бағдарланатын бюджет жасау шеңберінде басқару объектісі бюджет шығыстарының құрылымы болып табылғанда, бюджет қаражатының уақытында пайдаланылмаған қалдықтары ведомстволардағы дәстүрлі қаржы менеджментінің объектісі болып табылады. Бір мезгілде пайдаланылмаған қалдықтардың шамасы дәстүрлі қаржы менеджменті тиімділігінің өлшемі болып табылады, ал БОР шеңберінде мұндай өлшем түпкілікті нәтижелерге қол жеткізу болып табылады. Басқа сөзбен айтқанда, мемлекеттік органдардағы БОР және қаржы менеджменті – бұл өзара байланысты және өзара қамтамасыз ету жүйелері.
8.2. Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарындағы қаржы менеджментінің деңгейін бағалау
Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарындағы қаржы менеджментінің ағымдағы жай-күйін талдау.
Ұйымдық құрылым және мемлекеттік органдарда бюджеттік-қаржылық жоспарлау мен қаржылық емес қызметтің нәтижелері үшін жауапкершілік саласындағы өкілеттіктер мен міндеттемелерді бөлу.
Мемлекеттік органдарда ұйымдық құрылымды, олардың бөлімшелерінің міндеттері мен функцияларын айқындайтын әкімшілік регламенттер мен құжаттар бекітілді – Министрліктер мен ведомстволар туралы ереже, Департаменттер мен басқармалар туралы регламенттер, ережелер. Алайда, көптеген жағдайларда осы нормативтік құжаттар бейіндік департаменттердің арасында қаржылық-бюджеттік жоспарлау мәселелеріндегі жауапкершілік саласының ара жігін ажыратуды көздемейді, бөлімшелерге стратегиялық мақсаттарды, тактикалық міндеттер мен бюджеттік нысаналы бағдарламалардың іске асырылу мәселелері бойынша міндеттемелер бекітуді нақтыламайды.
Көптеген министрліктер мен ведомстволарда жұмыс істейтін ұйымдық құрылым және мемлекеттік органның ішінде өкілеттіктерді бекіту бюджет қаражатын пайдалану нәтижелерінің көрсеткіштерімен байланысқан бюджеттік жоспарлардың тиімді әзірленуіне ықпал етпейді. Бейіндік бөлімшелерге бюджеттер мен ведомствоның тиісті мақсаттары, міндеттері және бюджеттік нысаналы бағдарламалары жеткіліксіз сирек бекітіледі. Бөлінген бюджеттердің шеңберіндегі қаржылық емес нәтижелердің жетістігін күнделікті басқаруды жүзеге асыратын лауазымды тұлғалар бөлінбейді. Қаржылық және бейіндік бөлімшелердің арасындағы тиімді ақпараттық және іскерлік өзара іс-қимыл жолға қойылмаған.
Қазіргі кезде мемлекеттік органдардың көпшілігінде қаржылық-бюджеттік жоспарлау және бақылау мәселелері жөніндегі өкілеттіктерді беру мен олар бойынша міндеттерді айқын бөлу мәселесі жоқ. Әзірше бюджет қаражатының пайдаланылуының күтілетін қаржылық емес нәтижелеріне қол жеткізуге қатысты есеп берушілік жүйесі құрылған жоқ. Бейіндік департаменттердің құзыреттері тек қаржылық емес нәтижелерге қол жеткізу туралы деректер базасын қалыптастырумен ғана шектеледі (тоқсандық – бюджеттік нысаналы бағдарламалардың нәтижелеріне қатысты, жылдық – ведомствоның мақсаттары мен міндеттерін жүзеге асыру нәтижелеріне қатысты). Қаржылық бөлімшеден онда бар бюджеттің атқарылу барысы туралы және Қазынашылық комитетіндегі жеке шоттардағы қалдықтардың шамасы туралы тоқсандық деректерді алу да, оны былай қойғанда, тиісті бюджеттердің шеңберінде қаржылық емес нәтижелердің жетістігін басқару да көзделмейді. Бұл шығындар орталықтарын қалыптастыруды мүмкін емес етеді.
Бұл қаржылық – бюджеттік жоспарлауды енгізу мен нәтижелерге бағдарланған бюджеттің атқарылуы үдерісін қиындатады, бюджет үдерісін және бюджет қаражатын пайдалану тиімділігін төмендетеді.
Ақпараттық технологияларды енгізу
Көптеген мемлекеттік органдарда электрондық құжат айналымын қамтамасыз ететін ведомствоішілік желі жұмыс істейді, көпшілігінде – қызметкерлерді ұстауға арналған толық шығындардың құрамы туралы есептер жасау мүмкіндігі бар. Көптеген мемлекеттік органдарда және оларға ведомстволық бағыныстағы алушыларда бухгалтерлік есепті жүргізуге арналған бағдарламалық қамтамасыз ету жаңартылды және бухгалтерлік есепті бекітілген нұсқаулықтарға сәйкес жүргізуге мүмкіндік береді.
Бұл, сөзсіз, мемлекеттік басқару секторы ұйымдарының тиімділігін арттыруға ықпал етеді.
Алайда, көптеген мемлекеттік органдарда қазіргі заманғы талаптарға жауап беретін және өз кезегінде сенімді есеп пен есептілікті ұйымдастырудың шарты ретінде түсетін ақпараттық жүйелер әзірше құрылған жоқ. Мемлекеттік басқару секторындағы электрондық жүйелердің өзара іс-қимылы жолға қойылмаған, өйткені мемлекеттік басқару секторының әр түрлі ұйымдарының арасында толығымен үйлесімді бағдарламалық қамтамасыз ету болмай отыр. Бюджеттік есеп пен есептіліктің ведомствоішілік жүйесі Қазынашылық комитетінің төлем жүйесі бар нақты уақыт режиміндегі электрондық өзара іс-қимылға ие емес, аталған екі жүйеге мерзімді түрде тексеру жүргізу талап етіледі. Әдетте, министрліктер мен ведомстволардың бейіндік бөлімшелерінде қаржылық көрсеткіштерге электрондық қол жеткізу жоқ.
Қаржылық және бюджеттік жоспарлау
Мемлекеттік органдарда 2008 жылдың ішінде қызметтің қаржылық және қаржылық емес көрсеткіштерінің арасында өзара байланыс орнату тәжірибесі Стратегиялық жоспарлар мен бюджеттік бағдарламалардың форматында пысықталды.
Алайда, бұл жаңашылдық толығымен іске асырылған жоқ, ағымдағы, капиталдық және бағдарламалық шығыстарды жоспарлау бірлігіне әзірше қол жеткізілген жоқ.
Мемлекеттік органдарда перспективалық қаржы жоспарының жобасын және республикалық бюджет туралы заңның жобасын сапалы және уақтылы қалыптастыруға бағытталған формальдандырылған рәсімдер құрылуда. Алайда ішкі нормативтік құжаттарда бекітілген перспективалық қаржы жоспарын жасаудың ережелері мен рәсімдерін әзірлеу талап етіледі.
Кірістер мен шығыстарды жоспарлау көптеген мемлекеттік органдарда есеп беруші өкім шығарушылар мен бюджет қаражатын алушылардың бөлінісінде орта мерзімді қаржылық жоспар мерзіміне арналып жүзеге асырылады.
Мемлекеттік органдарда ведомстволық бағыныстағы ұйымдардың кезекті қаржы жылына арналған бюджеттік жобалауларды берудің және оларда ұсынылған шығыстардың негізділігін тексерудің формальдандырылған тәртібі енгізіледі. Алайда олардың нәтижелілігіне алдын ала талдау жүргізуді көздейтін шығыстардың негіздемесі көптеген жағдайларда формальды болып табылады және шығындардың құрауыштарын бағалауды және олардың жоспарланып отырған тікелей нәтижелеріне сәйкестігін қамтымайды.
Мемлекеттік органдар инвестициялық сипаттағы шығыстарды ағымдағы шығыстармен келісуге тиіс. Келісу рәсімдері ашық және формальды болып табылмайды, және «инвестициялық сипаттағы шығыстар» деген ұғымның өзінің нақты тұжырымдамасы жоқ.
Бюджеттің атқарылуы
Республикалық атқарушы билік органдарының бюджетті атқаруы жоғары дәрежеде нақтыланған бюджеттік бөліп жазудың көрсеткіштерін барынша сақтауды қамтамасыз етуге бағытталған.
Салалық мемлекеттік органдар мен оларға ведомстволық бағыныстағы органдардың және ұйымдардың белгілі бір бюджеттердің шеңберінде нақты қаржылық емес нәтижелерге қол жеткізу туралы келісімдерді іске асыру арқылы бюджетті атқару практикасы болмай отыр. Меморандумдар дайындау осындай келісімдерді ішінара алмастырады.
Мемлекеттік органдардың көпшілігінде басқарушылық есеп және есептілік жоқ.
Есептілік
Ведомствоның қызметі туралы жылдық есепті және мемлекеттік сыртқы аудит органының (Есеп комитетінің) қорытындысымен расталған жылдық бухгалтерлік есептілікті жариялау практикасы жоқ.
Ішкі бақылау
Мемлекеттік органда бақылау іс-шараларының нәтижелерін есепке алу жүйесі, ішкі тексерулер мен сыртқы аудиттің нәтижелері бойынша анықталған бұзушылықтарды жедел жоюдың формальды рәсімдері құрылады.
Бұл ретте мемлекеттік органдардағы ішкі бақылау функциялары бюджеттік бөліп жазудың орындалуын және бюджет қаражатын ведомстволық бағыныстағы алушылардың бюджет қаражатын мақсатты пайдалануын тексерулермен шектелген. Бес құрамдас бөліктің (бақылаулық орта, тәуекелдерді бағалау,бақылау іс-қимылдары, ақпаратпен алмасу, мониторинг) жиынтығы ретіндегі ішкі бақылау жүйесі болмай отыр, жекелеген бақылау іс-әрекеттері мен ақпараттық ағындар түріндегі оның фрагменттері ғана бар. Ішкі бақылау көптеген жағдайларда тәуекелдерді басқарудың қазіргі мағынасында тұжырымдалған мақсаттарды жүзеге асыруға және операцияларды лайықты дәрежеде жүргізу (әдеп стандарттарына және үнемділік, тиімділік және нәтижелілік қағидаттарына сәйкес тәртіпке келтірілген) жөніндегі міндеттерге бағытталмаған. Олар қаржылық есептіліктің дұрыстығын қамтамасыз ету, нормативтік-құқықтық актілердің және ресурстарды қорғау талаптарын сақтау сияқты ішкі бақылаудың әлемдік практика үшін дәстүрлі міндеттерін шешпейді.