Автор: Пользователь скрыл имя, 13 Марта 2012 в 18:36, реферат
Брошюрада нәтижеге бағдарланған бюджеттендіру жүйесін енгізудің әлемдік тәжірибесі, жаңа мемлекеттік жоспарлау моделінің теориялық негіздері, мемлекеттік органдардың стратегиялық жоспарларды әзірлеу және қызметінің нысаналы индикаторлар мен нәтижелілік көрсеткіштерін анықтаудағы тәжірибелері қарастырылған.
Мазмұны
Кіріспе .................................................................................................................5
1.Қазақстан Республикасында нәтижелерге бағдарланған мемлекеттік жоспарлау және бюджеттендіру жүйесінің мәні. Ең үздік әлемдік тәжірибені талдау………………………………................................................7
2. НББ жүйесін енгізудің сәтті факторларының бірі мемлекеттік қызметкерлердің біліктілігін арттыру ................................................17
2.1 Мемлекеттік қызметкерлерді оқытуды ұйымдастыру ......................17
2.2 Оқыту тренинг-семинарларын өткізудің басты кезеңдері............................................................................................................ 25
3. Бюджеттік жоспарлау субъектілері ретінде мемлекеттік органдары қызметінің нәтижелерін көрсететін бюджеттеудің мақсаттары үшін көрсеткіштер жүйесін анықтау .......................................................................42
3.1. НББ-де пайдаланылатын көрсеткіштердің жалпы ұғымы, және олардың сыныптамасы .....................................................................................42
3.2. НББ көрсеткіштері жүйесіне қойылатын талаптар ...............................50
3.3. НББ көрсеткіштері жүйесін қалыптастыру әдістемесі .........................55
4. Мемлекеттік органдар көрсететін қызметтерді, қызметтер көрсеткіштерін (индикаторларын) және ұғымдарын анықтау. Қызметтердің көрсеткіштерін (индикаторларын) әзірлеудің негізгі қағидалары .............62
4.1 Қызметтердің жалпы ұғымдары және олардың сыныптамасы ..............62
4.2 Мемлекеттік қызметтер және мемлекеттік қызметтер тізбесіне қойылатын талаптар ............................................................................................64
4.3 Мемлекеттік қызметтерді ұсынудың әлемдік тәжірибесі .....................75
4.4 Қызметтердің құнын анықтау ...................................................................82
4.5 Бюджеттік қызметтердің көрсеткіштері .....................................................84
5. Стратегиялық жоспарлардың (оған ұқсас құжаттардың) іске асылылуына бағалау жүргізу жөніндегі халықаралық тәжірибенің талдауы. Қазақстан Республикасындағы бағалау механизмінің жұмыс істеуін қарастыру ..........92
5.1. Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарының стратегиялық жоспарына ұқсас құжаттарды дайындау мен пайдалану бойынша әлемдік тәжірибеге шолу ..................................................................................................92
Ұлыбритания ........................................................................................................93
Австралия ...........................................................................................................94
Дания ...................................................................................................................96
Нидерланды ......................................................................................................98
Исландия ...........................................................................................................100
Ресей Федерациясы .......................................................................................101
5.2. Қызмет нәтижелері көрсеткіштерін іске асырудың сыртқы бағалауының шетелдік тәжірибесі ..............................................................107
5.3. Қазақстан Республикасында Стратегиялық жоспарларды іске асыруды бағалауды ұйымдастыру тәсілдері............................................................................................................111
6. Стратегиялық жоспарлау жүйесіндегі шұғыл жоспарлаудың орны мен атқаратын қызметі ........................................................................................116
6.1 Мемлекеттік органдар қызметіне шұғыл жоспарлаудың қажеттілігі .116
6.2. Шетелдік тәжірибеде шұғыл жоспарлау мониторингін жүргізу..............................................................................................................122
6.3. Мемлекеттік органдардың стратегиялық және операциялық жоспарларының мониторингісінің кейбір аспектілері....................................................................................................... 128
7. Мемлекеттік органдардың бағдарламалық құжаттарды әзірлеуі жөніндегі Ережелер жобасы бойынша жұмыс ..................................130
8. Мемлекеттік органдардағы қаржы менеджменті ...............................133
8.1. Қаржы менеджментінің озық халықаралық тәжірибесіне талдамалық.......................................................................................................133
8.2. Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарындағы қаржы менеджментінің деңгейін бағалау .................................................................144
8.3 Мемлекеттік орталық органдарында басқарушылық есепті енгізудің ерекшеліктері және негізгі кезеңдері .......................................................152
8.4. Экономиканың мемлекеттік секторындағы басқару есебінің жүйесі.........158
Қолданылған әдебиеттер тізімі .........................................................170
Қосымшалар.....................................................................................................175
1) Реалисттік мақсаттарға тіреніп стратегиялық ауқымдарда тұжырым-дамалық ойлау.
2) Негізгі мақсаттар мен міндеттер тұрғын халықтың көпшілігінің жалпымаңызды құндылықтары мен мұраттарын есепке алып дәлелденуі тиіс болып табылатын құндылық көзқарас. Ол кеңінен мемлекеттік реттеуге қоғамдық қолдауды қамтамасыз етуіге және бағдарламаның сәтті жүзеге асырылуына ықпал етуі қажет.
Осылайша, бағдарламалық құжатты келешекте бағдарлама қызметтерін (игілік алушыларды) тұтынушыларды алаңдататын нақты өзекті мәселені шешуге не болмаса жүзеге асырылуы үшін маңызды қосымша ресурстарды талап ететін қолданыстағы басқару құрылымына сапалық өзгерістерді енгізуге бағыттылғандық қажетті шарт болып табылады.
3) Түпкілікті нәтижелер бойынша бюджеттендіру және қаражаттарды бөлудің ашық тетіктері. Бағдарламаның әрбір бөлімі мынадай сызба бойынша баяндалады: мақсат – міндеттер – сандық тұрғыдан өлшенетін нысаналы индикаторлар – бөлінетін қаржылық ресурстарды, қатысушылар құрамын қоса алғанда іске асыру тетіктері.
4) Балама таңдау мүмкіндігін ашатын басты мәселелерге басым назар. Күрделі көпқұрамдық құжаттармен жұмыс істейтін мамандардың негізгі қателігі негізгі орын перспективті мақсаттарға емес, тактикалық мәселелерге берілетін акценттердің дұрыс емес орналастырылуында болып табылады. Бағдарламада басты мәселелерді нақты бөлу керек. Балама нұсқаларды әзірлеу.
5) Орын алатын өзгерістер мен үрдістерді бағалауының тұрақты мони-торингі, ол бағдарлама мақсаттарын келешектегі мүмкін болып табылатын түзету үшін негіз бола алады.
6) Белгісіздік факторының арнайы ғылыми талдауы. Бүгін кез келген бағдарлама дағдарыстар, төтенше жағдайлар, апаттар, күтпеген стихиялық апаттар мүкіндігі сақталатын тұрақсыз әлеуметтік – экономикалық жағдай-ларда іске асырылады. Қазіргі замандағы ғылымда ол «стратегиялық тұрақсыздық» терминінде өз орнын тапты. Сонымен қатар қазіргі заманға сай ғылым (математика, статистка) белгісіздік факторын терең түсіну үшін көп жұмыс атқарды және де осы факторды нақтылықтың белгілі бір дәрежесімен есептеуге болады (белгісіздің коэффициентін бағдарламаға енгізу оны реалисттік етеді).
7) бүгін мемлекеттік ұйымдардағы менеджменттің құрамдас бөлігі болып табылатын дағдарыстық менеджментті ұйымдастыру қажеттілігі бойынша әзірленген 6-тармағының қисынын негізге ала отыра келесіні баяндауға болады: Уақытылы қабылданған дағдарысқа қарсы шаралар көптеген жағдайларда жағдайдың бәсеңдетілуі мен қоғамдық дамудың тұрақтандырылуына ықпал етеді. Бірақ тіпті егер осындай іс-әрекеттер орын алмаған жағдайда дағдарыс жеңіл режимде өтеуі мүмкін.
8) Ресурстарға жоғары назар аударылуы. Ресурстық қамтамасыз ету туралы бөлім бағдарламаларда бірінші орында болуы керек. Осындайда «бағдарлама ресурстары» ұғымын саяси, әкімшілік, экономикалық, шикізат-тық, еңбектік (кадрлік) түсініктерді қоса алғанда кең жоспарда түсіну қажет. Бағдарлама мақсаттарына байланысты ресурстардың сол немесе өзге түрлері бірінші қатарға шығады. Бағдарламада шектелген ресурстарды сақтауға, қосымша және резервтігін жасауға бағытталған арнайы шаралар әзірленуі тиіс.
9) Барлық сатыларда: әзірлеу, іске асыру мен аяқталу барысында бағдарламаларды бағалауды жүзеге асыру. Бағдарламаның іске асырылуы барысында жиналған тәжірибені жинақтап қорытуға дайындық. Кез келген бағдарлама – ол нәтижелердің үздіксіз бағалау мен қайта бағалау үрдісі.
10) Бағдарламалық құжаттардың әзірленуіне жауапты мемлекеттік органдардың жауапкершілігін күшейту: тұрақты түрде бағдарламалық құжаттардың іске асырылуын жария ету және есептілік, барлық мүдделі тараптармен талқылау (игілікалушылар, ҮЕҰ. бизнес-қауымдастық және б.).
Ережелер жобасын құрастыру бойынша тапсырманы орындау үшін кезеңдер мен жауапты орындаушыларды анықтап, жұмыстарды орындау кестесі құрастырылды.
Бағдарламалық құжаттар ережесі жобаларының бастапқы нұсқасы ҚР Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігіне 21.08.08 ж. № 04/737 хатпен жіберілді. Министрліктен үстіміздегі жылғы қыркүйек – қазан ішінде алынған ескертпелер бойынша пысықтаулардан кейін пысықталған жобалар Министрлікке жіберілді:
- Мемлекеттік бағдарламаларды әзірлеу жөніндегі ереженің жобасы – 10.11.08 ж. № 01/965 хатпен;
- Аумақтық бағдарламаларды әзірлеу жөніндегі ереженің жобасы – 10.11.08 ж. № 04/997 хатпен.
8 тарау. Мемлекеттік органдардағы қаржы менеджменті
8.1 Қаржы менеджментінің озық халықаралық практикасына талдамалық шолу
Қаржы ресурстарын мемлекеттің иелігіне шоғырландыру және оларды жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді қаржыландыруға жіберу жалпы мемлекеттік қаржының міндеттері болып табылады. Жалпы мемлекеттік қаржы бюджеттерді (мемлекеттік, басқа да әкімшілік-аумақтық құрылымдардың), мемлекеттік әлеуметтік және мүліктік сақтандыруды, бюджеттен тыс қорларды (зейнетақы, медициналық сақтандыру, халықтың еңбекпен қамтылуы және т.б.) қамтиды.
Мемлекеттік органдардағы халықаралық практиканы талдай отырып, қаржы менеджментін енгізудің тиімділігі жөніндегі барынша табысты елдер ретінде Франция мен Италияны бөліп көрсетуге болады.
Францияда шығыстарды есепке алу есептеу әдісі бойынша, ал кірістерді есепке алу – кассалық әдіс бойынша жүргізіледі. Шығыстар шот алынған және төлемнің шамалы кешігуімен өңірлік қазынашылыққа берілген кезде ғана танылады. Қаржылық міндеттемелерді (бекітілген шығыстарды) есепке алу үшін Францияның барлық ӨЖБО (өңірлік және жергілікті билік органдары) әрбір жылы барлық бекітілген инвестициялық бағдарламаларды және тиісті қаржы ресурстарын (осы бағдарламаларды қаржыландыруға арналған) бағалайды. Бюджет жүйесінің барлық міндеттемелерін барынша қатаң есепке алу теңгерімнің кемшіліктерін өтейді. Кірістерге келетін болсақ, барлық салықтарды ұлттық үкімет жинайды, демек, ӨЖБО үшін салық төлеушілердің салықтарды төлемеуі тәуекелі жоқ және барлық ӨЖБО үшін салық түсімдерінің көлемі бірдей. Әкімшілік үшін жалғыз тәуекелді мемлекеттік трансферттердің мүмкін болатын кешігуі құрайды, бұл жағдай өте сирек кездеседі, өйткені бюджеттен аудару ай сайын жүзеге асырылады, алайда бұл ЕО қаражатымен толық болуы мүмкін.
Қолданылып жүрген жүйе активтерді (негізінен орталық үкіметке тиесілі болатын) қайта бағалауды және теңгерім ұсынуды алдын ала болжамайды. Соған қарамастан, соңғы жылдары жүргізілген қаржы есептілігі жүйесін реформалау қоғамдық сектордың қарпжылық есептілігі қағидаттарын коммерциялық секторда қолданылатын есептілікті жүргізу қағидаттарына елеулі түрде жақындатты. Есептік құжаттаманы ұсынуға қойылатын талаптар елеулі түрде өсті: Францияның мемлекеттік органдары қолда бар активтердің тізімін, әр түрлі қаржылық көрсеткіштерді, активтердің амортизациясы туралы деректерді және борыштық міндеттемелер туралы егжей-тегжейлі есепті ұсынуға міндетті.
Италияда әкімшіліктің қаржылық есептілігін жасау кезінде кассалық әдіс, есептеу әдісі бойынша есептеуді және кредиторлық/дебиторлық берешек туралы ресми есепті пайдаланады. Кірістер мен шығыстар осы сомалар шын мәнінде алынғанға немесе жұмсалғанға дейін олардың пайда болу сәтінде ескеріледі. Соның салдарынан кассалық әдіс және есептеу әдісі бойынша есепке алу кезінде алынған нәтижелердің арасында елеулі өзгерістер пайда болуы мүмкін. Мысалы, алынған кірістердің есебі тиісті шығыстар жүргізілген сәтте жүргізіледі. Сондай-ақ жыл сайын салық кірістері мен өзге де түсімдердің (билік органдары алуға тиіс кірістер негізге алына отырып есептелген) белгілі бір көлемі төленбеген салықтардың немесе мерзімі өткен төлемдердің (олар осы соманы құрауға тиіс еді) көлеміне қарамастан ескеріледі. Әкімшіліктердің өздері кірістерді жинаумен айналысатындықтан, кассалық әдіс және есептеу әдісі бойынша есепке алуға сәйкес есептелген нәтижелердің арасындағы айырма өте елеулі болуы мүмкін; бұл айырма ӨЖБО-ның қаржылық есептілігін пайдаланатын үшінші тұлғаларды адасушылыққа әкелуі мүмкін. Әрбір ӨЖБО бюджетті дайындау және жасау кезінде қаржылық есептілікті жүргізудің бірқатар ережелерін басшылыққа алуға тиіс.
Есепке алу қағидаттары қатаң регламенттелген. Заңнама мынадай салаларда ережелерді белгілейді:
1) инфрақұрылымға салынған барлық активтерді, пассивтерді және т.б. көрсету үшін пайдаланылатынесептеу әдісі (корпоративтік есепке алу) бойынша толыққанды есепке алу, сондай-ақ ақша қаражатының қозғалысы туралы есептілік жасау.
2) есептелген кірістер мен шығыстарды көрсететін есептеу әдісі бойынша түрлендірілген есепке алу. Қажетті есептіліктің құрамы:
● теңгерім;
● пайда/шығындар туралы есеп;
● ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп.
Ұзақ уақыт бойына ӨЖБО (өңірлік және жергілікті билік органдары) қаржылық есептілігін жасау кассалық әдіспен жүзеге асырылды. Есептеу әдісіне біртіндеп көшу 80-ші жылдардың басында басталды, онда жеке меншік секторда қолданылатын есептеу әдісі бойынша қаржылық есептілікке ӨЖБО-ның көшуі барынша қолайлы деп саналды. Қоғамдық секторда қаржылық есептілікті жасау кезінде есептеу әдісін қолдануды бухгалтерлік есеппен айналысатын халықаралық ұйымдар әрқашан озық практика ретінде қарады.
|
Италия және Франция сияқты елдердің оларды енгізу тәсілі жөніндегі озық практикасын бөлудің халықаралық тәжірибесі 5-кестеде ұсынылған.
142
2-кесте
Олардың енгізілуі тәсілі бойынша озық практикаларды бөлудің мысалы (Франция мен Италияның тәжірибесі)
Практика | Федеральдық заңнама: бүкіл ел бойынша бірыңғай практикаларды бекіту | Келісім: практика келісімге сәйкес қолданылады
| «Сатып алу»: практиканы бенефициар қаржыландырады (ынталандырады)
| Өзін өзі шектеу: ӨЖБО (өңірлік және жергілікті билік органдары) қабылдаған практика.
| |
Жоспарлау
| Францияда ағымдағы және капиталдық бюджетті бөлу – теңгермелі бюджетті алу үшін қоғамдық сектордағы қаржылық есепке алудың аса маңызды қағидаттарының бірі. | Италияның Үкіметі мен ӨЖБО арасындағы тұрақтылық туралы уағдаластық тапшылықты азайту мақсатын қояды.
| Францияның орталық үкіметі мен кез келген деңгейдегі әкімшіліктердің арасындағы келісімдердің шеңберінде соңғылары қаржылық инвестициялық жоспарды ұсынуға тиіс.
| Францияда көптеген ӨЖБО көп жылдық жұмыс тәжірибесіне негізделген инвестициялық жоспарларды әзірлейді.
| |
Бухгалтерлік есеп және қаржы есептілігі
| Францияның муниципалитеттері мен Италияның ӨЖБО-лары қаржы есептілігін жүргізудің белгіленген қағидаттарын қатаң басшылыққа алуға тиіс.
| Италия ІІМ ӨЖБО қаржы ресурстарының тиімді пайдаланылуын, сондай-ақ қаржы есептілігі негізгі қағидаттарының сақталуын қадағалайды.
|
|
| |
Бағалау және бақылау
| Италия ӨЖБО-ларының әрқайсысы жылдық есепте сегіз міндетті индикаторларды көрсетуге тиіс (қаржылық көрсеткіштер мен әр түрлі шамалардың ең үлкен мәндері).
|
|
| Франциядағы іс жүзінде барлық жергілікті билік органдары муниципальдық білім беру бюджеті туралы ақпаратты қамтитын брошюраларды мерзімді түрде шығарады.
| |
Борыш саясаты
| Францияда қатаң қағидат әрекет етеді – борышты төлеу бюджеттің міндетті шығыстық бабы болып табылады және қарызға алынған қаражат инвестицияларды жүзеге асыру үшін пайдаланылуы мүмкін.
|
|
| Францияда ӨЖБО борыштық жүктеменің деңгейіне өзіндік шектеулерді белгілейді, ол кірістерден түсетін белгілі бір үлестен аспайды.
| |
142
Мемлекеттік органдардағы қаржы менеджменті:
1. әлеуметтік-экономикалық саясаттың мақсаттарына қол жеткізу үшін шектелген ресмурстарды пайдаланудың барынша тиімді тәсілдерін айқындауды;
2. қабылданған шешімдердің орындалуын қамтамасыз етуді;
3. қызмет пен оның нәтижелері үшін есеп беруді қамтиды.
Қаржы менеджменті шешімдер қабылдаудағы үлкен еркіндікті бюджеттік шығыстар мен нәтижелерді басқаратындарға беруді алдын ала болжайды. Сонымен бірге, сыбайлас жемқорлықтың өсуінің алдын алу мақсатында ресурстарға иелік етуде үлкен еркіндікті беру міндетті түрде қатаң есеп берушілікпен, басқару құрылымын жаңартумен және ішкі бақылаудың қазіргі заманғы әдістерін енгізумен қатар жүруге тиіс.
Бюджет үдерісін реформалау елеулі дәрежеде реформаға қатысушылардың оның табысына мүдделілігіне, олардың іске берілушілігіне, қарқынды жұмысқа және қажетті білімдер мен дағдыларды игеруге деген дайындығына байланысты болады. Сондай-ақ қайта құру үдерісін тиімді басқару табыстың аса маңызды факторы болып табылады.
Халықаралық тәжірибе табысты басталған реформалар іс-әрекеттердің сабақтастығының бұзылуынан, кейбір іс-шараларды олардың табысын қамтамасыз ететін алғышарттар жасалғанға дейін ерте жүзеге асыру әрекетінен іске асырылмай қалатындығы туралы куәландырады.
Мемлекеттік сектордағы қаржы менеджментінің рәсімдері бес фазада бекітілетін бюджет үдерісінің кезеңдерін қамтиды. Озық халықаралық практиканың қаржы менеджментінің қазіргі заманғы жүйесінің негізгі элементтері 6-кестеде ұсынылған.
Халықаралық озық тәжірибені талдағанда, қаржы менеджментін дамытудағы маңызды аспект деп мемлекеттік қаржыны жауапкершілікпен басқарудың қажетті шарты ретінде аудит пен мониторингтің тиімді жүйесін құруды атап өту қажет.
Мәселен, Францияда, Испанияда, Швецияда және Германияда ӨЗЖБО-лардың көпшілігі өздерінің қаржы департаменттерінің шеңберінде қаржы аудитінің стандарттарын әзірледі. Әдетте департамент басшысы бүкіл жыл бойындағы кірістер мен шығыстарды бақылау үшін негізгі жауапкершілікте болады.
Мұндай қаржылық бақылаудың күрделілік деңгейі әртүрлі әкімшіліктердің арасында қозғалыста болады және аудиторлық тексеруді жүргізудің жалпы форматы болмайды.
Соған қарамастан, аудитті жүргізу үдерісінде қоғамдық қаражаттың қандай түрде пайдаланатындығы анықталады, сондай-ақ әр алуан жылдарда қоғамдық қызметтерді ұсынудың шығындарын салыстыруға болады.
Австралияда барлық жергілікті билік органдарының штатында басқару сапасын, оның ішінде қоғамдық қаржыны басқару сапасын тексеру үшін өздерінің ішкі аудиторлары болады. |