Автор: Пользователь скрыл имя, 13 Марта 2012 в 18:36, реферат
Брошюрада нәтижеге бағдарланған бюджеттендіру жүйесін енгізудің әлемдік тәжірибесі, жаңа мемлекеттік жоспарлау моделінің теориялық негіздері, мемлекеттік органдардың стратегиялық жоспарларды әзірлеу және қызметінің нысаналы индикаторлар мен нәтижелілік көрсеткіштерін анықтаудағы тәжірибелері қарастырылған.
Мазмұны
Кіріспе .................................................................................................................5
1.Қазақстан Республикасында нәтижелерге бағдарланған мемлекеттік жоспарлау және бюджеттендіру жүйесінің мәні. Ең үздік әлемдік тәжірибені талдау………………………………................................................7
2. НББ жүйесін енгізудің сәтті факторларының бірі мемлекеттік қызметкерлердің біліктілігін арттыру ................................................17
2.1 Мемлекеттік қызметкерлерді оқытуды ұйымдастыру ......................17
2.2 Оқыту тренинг-семинарларын өткізудің басты кезеңдері............................................................................................................ 25
3. Бюджеттік жоспарлау субъектілері ретінде мемлекеттік органдары қызметінің нәтижелерін көрсететін бюджеттеудің мақсаттары үшін көрсеткіштер жүйесін анықтау .......................................................................42
3.1. НББ-де пайдаланылатын көрсеткіштердің жалпы ұғымы, және олардың сыныптамасы .....................................................................................42
3.2. НББ көрсеткіштері жүйесіне қойылатын талаптар ...............................50
3.3. НББ көрсеткіштері жүйесін қалыптастыру әдістемесі .........................55
4. Мемлекеттік органдар көрсететін қызметтерді, қызметтер көрсеткіштерін (индикаторларын) және ұғымдарын анықтау. Қызметтердің көрсеткіштерін (индикаторларын) әзірлеудің негізгі қағидалары .............62
4.1 Қызметтердің жалпы ұғымдары және олардың сыныптамасы ..............62
4.2 Мемлекеттік қызметтер және мемлекеттік қызметтер тізбесіне қойылатын талаптар ............................................................................................64
4.3 Мемлекеттік қызметтерді ұсынудың әлемдік тәжірибесі .....................75
4.4 Қызметтердің құнын анықтау ...................................................................82
4.5 Бюджеттік қызметтердің көрсеткіштері .....................................................84
5. Стратегиялық жоспарлардың (оған ұқсас құжаттардың) іске асылылуына бағалау жүргізу жөніндегі халықаралық тәжірибенің талдауы. Қазақстан Республикасындағы бағалау механизмінің жұмыс істеуін қарастыру ..........92
5.1. Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарының стратегиялық жоспарына ұқсас құжаттарды дайындау мен пайдалану бойынша әлемдік тәжірибеге шолу ..................................................................................................92
Ұлыбритания ........................................................................................................93
Австралия ...........................................................................................................94
Дания ...................................................................................................................96
Нидерланды ......................................................................................................98
Исландия ...........................................................................................................100
Ресей Федерациясы .......................................................................................101
5.2. Қызмет нәтижелері көрсеткіштерін іске асырудың сыртқы бағалауының шетелдік тәжірибесі ..............................................................107
5.3. Қазақстан Республикасында Стратегиялық жоспарларды іске асыруды бағалауды ұйымдастыру тәсілдері............................................................................................................111
6. Стратегиялық жоспарлау жүйесіндегі шұғыл жоспарлаудың орны мен атқаратын қызметі ........................................................................................116
6.1 Мемлекеттік органдар қызметіне шұғыл жоспарлаудың қажеттілігі .116
6.2. Шетелдік тәжірибеде шұғыл жоспарлау мониторингін жүргізу..............................................................................................................122
6.3. Мемлекеттік органдардың стратегиялық және операциялық жоспарларының мониторингісінің кейбір аспектілері....................................................................................................... 128
7. Мемлекеттік органдардың бағдарламалық құжаттарды әзірлеуі жөніндегі Ережелер жобасы бойынша жұмыс ..................................130
8. Мемлекеттік органдардағы қаржы менеджменті ...............................133
8.1. Қаржы менеджментінің озық халықаралық тәжірибесіне талдамалық.......................................................................................................133
8.2. Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарындағы қаржы менеджментінің деңгейін бағалау .................................................................144
8.3 Мемлекеттік орталық органдарында басқарушылық есепті енгізудің ерекшеліктері және негізгі кезеңдері .......................................................152
8.4. Экономиканың мемлекеттік секторындағы басқару есебінің жүйесі.........158
Қолданылған әдебиеттер тізімі .........................................................170
Қосымшалар.....................................................................................................175
Толық бағалы мемлекеттік қызметтер өте көп еместігін атағаны жөн. Бұл бәрінен бұрын ақпаратар беру (құқықтық және әсіресе құқық қолданушылық), сондай-ақ консультативті және өзгеде қолдаулардың әртүрлі нысандары. Осылайша, мемлекет функциясының елеусіз бөлігін көрсетудің өзі қызметке келтірілуі мүмкін, ал қалғандары – бұл оның табиғаты мен тағайындалуына негізделген мемлекеттің міндеті.
Жоғарыда айтылғандардан қоғам үшін қажетті және пайдалы көпшіліктік функциялар тек мемлекетпен ғана орындалмауы мүмкін. Көпшіліктік қызметтерді көрсету бойынша функцияларды мемлекеттік емес құрылымдарға беру мемлекеттік органдарда сақталған функцияларды неғұрлым табысты орындауда мемлекеттің күшін шоғырландыруға, бюджет шығындарын қысқартуға көмектесеті және ақырында тиісті статусты сақтау мен қолдауда оларды орындауыш мемлекеттік ұйымдардың мүдделілігі арқасында берілген функцияларды іске асыру тиімділігін арттырады.
Мемлекеттік қызметтерді ұсыну бойынша функцияларды мемлекеттік емес секторға беру әкімшілік тәртіпте (арнайы құрылған құрылымда басымшылық) және келісім шарт негізінде беру жолымен жүзеге асырылуы мүмкін. Неғұрлым тиімді нұсқасы да болуы мүмкін – мемлекет мемлекеттік ықпал ету аясын азайтады, қоғамға деген қатынасы бойынша оның жаңа рөліне жауап бермейтін ретінде белгілі бір функцияларын өзінен алып тастау.
Мемлекеттік қызметтерді көрсету көлемінің, тәртібінің және шарттарының кез келген өзгерістері олардың тұтынушыларына ауыр тию мүмкін, сондықтан көпшіліктік қызметтерді көрсету бойынша функцияларды мемлекеттік емес құрылымдарға беру туралы шешім ерекше көңіл бөлуді және ондай берулер мүдделеріне тиетін субъектілердің пікірлерін ескеруді талап етеді. Сондай-ақ ондай берулердің мақсатқа лайықтылығын бағалаудың өлшемдерін жасаудың маңызы зор. Мұнда ондай өлшемдер бюджет шығынын қысқарту сияқты шешуші болмауы тиіс. Функцияларды берудің мақсатқа лайықтылығын бағалауға мүмкіндік беретін негізгі өлшемдер біздің көзқарасымыз бойынша: берілген функцияларды іске асыру тиімділігін арттыру, көрсетілетін қызметтердің қол жетімділік пен сапалық дәрежесін ұлғайту болып табылуы тиіс.
Функцияларды бергенге дейінгі әрбір нақтылы жағдайда ондай берулер қандай мақсатқа жетуге бағытталғанын айқындау, жоғарыда көрсетілген іс-әрекеттердің болжамды қоғамдық пайдалылық нәтижесін анықтау, теріс тәжірибе себебін айқындау және оларды жою бойынша ұсыныстар жасау қажет.
Тәжірибеде функцияларды беру проблеманы шешудің ең жақсысы болатын бірқатар құқықтық жағдауларды айқындауға болады. Бәріне бұрын бұл жағдай мемлекеттік орган мен қызметтің тиісті саласы арасында делдал қажет болғанда. Сонымен, мысалы, мемлекеттік органдарда шоғырланған ақпараттарды іске асыру құқығы үшін өнеркәсіптерге жаңа әзірлемелерді жылжыту үшін инновация аясында көрсетілген функцияларды (ақпараттық делдал) өзіне алуы мүмкін ұйымдарды конкурстық негізде анықтау мүмкін, экономиканың басқа саласындағы белгілі бір мемлекеттік функциялар өзіне технологиялық делдалды алуы мүмкін. Белгілі бір жағдайда ол функциялар мемлекетік органда сақталуы мүмкін (мысалы, ақпарат құқығына қатысты), онда толық түрінде берілгені туралы айтуға болмайды.
Қызметтер көрсету бойынша мемлекеттік функцияларды мемлекеттік емес ұйымдарға беру:
- мемлекеттік емес құрылымдарға беруге жататын негізінде көпшіліктік қызметтер айқындалатын өлшемдерді анықтауды;
-көпшіліктік қызметтерді орындау үшін мемлекеттік емес ұйымдар жауап беруі тиіс өлшемдерді анықтауды;
- оларды беру шартарын анықтауды білдіреді.
Қызметтерді көрсету бойынша мемлекеттік функцияларды мемлекеттік емес ұйымдарға берудің міндетті шарттарының бірі оларға мемлекеттік бақылау мен олар орындайтын қызметтердің сапасын сақтау болып табылады.
Мемлекеттік қызметтердің мәні туралы қағидалы мәселе ұсынылады, бұл не: мемлекеттік функция, мемлекеттік органдардың уәкілеттігі немесе жаңа бірдеме ме. Кез келген қоғамда қамтамасыз ету қажеттілігін мемлекет өзіне алатын қоғамдық маңызды мүдделер қалыптасады. Мемлекеттік қызметтер тікелейлей түрде мемлекеттің көпшіліктік функцияларымен байланысты, оларды мемлекеттік құрылымдардың көрсетуі осы функциялармен негізделген және осылардан шығады.
Сонымен, Регламентерді әзірлеу жөніндегі РФ әдістемелік ұсынымдарында (РФ экономикалық даму және сауда министрлігінің 2006ж. 15.02. хаты) функциялардың қызметтерден айырмашылығы келтірілген:
егер контрагент жеке немесе заңды тұлға болса, онда бұл мемлекеттік қызмет, егер тұтастай алғанда қоғам болса, онда функция болады.
Шығындар мен нәтижелердің байланысын қарастыратын НББ тұжырымдамасына сәйкес мемлекеттік функциялар мен қызметтердің нақтылы сыныптамасы қажет.
4.3 Мемлекеттік қызметтерді ұсынудың әлемдік тәжірибесі
Халықаралық тәжірибе мемлекеттік секторды реформалау процесінің мәні туралы куәландырады, атап айтқанда мемлекеттік қызметтерді ұсыну жүйесін жетілдіру саласында және ең жоғары деңгейде осы процессті үйлестіру қажеттігі туралы. Тұрақты нәтижелерге жету үшін мемлекеттік қызметтер саласында реформалар жүргізу кезінде мемлекеттік қызметтерді ұсыну жүйесін қолдауда инфрақұрылымның тиісті элементтерін бір уақытта дамыту қажет. Ол тәрізді инфрақұрылым зерттеулер жүргізу, деректердің ақпараттық базасын қалыптастыру, кеңестер беру мен мемқызметкерлерді сияқты қызметтерді тұтынушыларды да оқыту арқылы мемлекеттік қызметтерді ұсыну процессін жеңілдететін ұйымдар мен мекемелердің желісін жасауды білдіреді.
Шет елдердегі ұқсас ұйымдар өздерінің қызметін мынадай қағидалардың негізінде жүзеге асырылады:
- тұтынушының қажетіне барынша жақындату және бағдарлау;
- қызметті басқару мен қызметтерді ұсынудағы кәсібилік;
- нәтижелер тұрақтылығы;
- олардың қызметінен тәжірибелік пайда.
1980-1990 жж. АҚШ-та нарықтық институттар үлгісі бойынша мемлекеттік басқару жүйесін, мемлекеттік қызметті «клиенттерге» қызметтер көрсетуге бағдарлауды қайта құру және үш Е (Economy, Effectiveness, Efficiency) базасында «жаңа мемлекеттік менеджментке» көшу жөніндегі ұсыныстар тұжырымдалды, ол үнемділікті, тиімділікті және нәтижелілікті білдіреді, яғни үш Е жүйесі өзара байланысты үш компонентті қосады: үнемділік, шығындардың тиімділігі және нәтижелілігі. Теориядан тәжірибеге жолды елдің мемқұрылысы тиімсіз және азаматтар үшін жабық монополияға айналды деп белгілеген және мемлекеттік басқару жүйесіне толық реинжиниринг (reinventing the government) жүргізуді ұсынған АҚШ вице-президенті Ал.Гораның комиссиясы салды. Қорытындысында елде мемлекеттік сектордың «нәтижеге ресімделген» моделі әзірленді және іске асырылды, онда кіші нәтижеге азаматтарға және олардың ұйымдарына көрсетілетін қызметтер, соңғыларының жариялық билік аппаратының қызмет етуіне қанағаттануы түсініледі.
Гора комиссиясы бірін бірі қайталайтын бағдарламаларды бұзу, ішкі федералдық ведомстволар міндеттерін бөлуді жақсарту, олардың функцияларының бөлігін қоғамдық және коммерциялық құрылымға беру туралы ұсыныстарды қосатын мемлекеттік басқару тиімділігін арттыру жөніндегі 380 астам ұсынымдарды ұсынды. Бұл шаралар штатты және басқару шығындарын қысқартуға мүмкіндік беруі, аппаратты неғұрлым икемді және серпінді жасауы, атқарушы биліктің институттарына азаматтардың сенімін арттыруы тиіс болатын.
Шамамен осы уақытта Ұлыбритания консерваторлары М.Тэтчер басшылығымен, ал кейін лейбористтерде мемлекеттік басқаруда «жаңа менеджмент» жүйесін, оны бәрін нарықтанды және клиентке бағдарлы ете отырып, көпшілік қызметтерін бөле отырып және оларды көрсетуді нарықтық жағдайда жеке секторларға беру тәжірибесін біртіндеп кеңейте отырып енгізуге кірісті. 1998 жылы «Келесі қадам» бағдарламасы іске асырылды, оған сәйкес мемлекеттік қызмет нәтижелілігінің 160 негізгі көрсеткіштері белгіленді. Оларға жету бағдарламалық іс-шараларды таңдауда және жұмысшыларды материалдық көтермелеуде еркіндік алған мемлекеттік органдардың, басшылардың негізгі міндеттері болды. Басқару барынша нарықтық тиімділікке ресімделген болуы тиіс еді (жоғары сапа және аз шығын кезіндегі қызметтердің көп саны; сіңірілген еңбек пен адалдық емес, іскерлік пен нәтижелілік). Мүмкіндіктерді ұсыну жөніндегі бастамамен ведомство басшыларының өздері шықты: а) бюджет баптары арасындағы қаражаттарды қайта бөлу; б) кейбір қаражаттарды келесі жылға көшіру; в) мемлекеттік қызметке коммерциялық үлгідегі бухгалтерлік есепті енгізу.
1990 жылдары мемқызметкерлердің біркелкі еңбек ақы төлеу жүйесіне аяқталуына нүкте қойылды. Көпшілік қызметтерді көрсетуді ұсынуда үкіметтің тәсілі өте нақты тұжырымдалған: қызметтер тұтынушыларды – ел азаматтарын, қанағаттандыруы тиіс. Мемлекеттік қызмет үшін бұл тек сыйақының қызметтің нәтижелілігіне тікелейлей байланысын белгілеу түрінде ғана емес, сонымен қатар өмір бақи қызмет етуден біртіндеп бас тату түрінде де маңызды салдары болды. Мемлекеттік аппараттағы орын тек қызметтің «нәтижелілігі» кезінде ғана кепілдік берілді. Қазіргі уақытта Ұлыбританияда мәні бойынша мемлекеттік қызмет көрсету сапасын басқару жүйесі болып табылатын персоналды басқару жүйесі қабылданды. Тіпті мемқызметтің жоғарғы басшысы (үш мың лауазымның ішіндегі ерекше номенклатура) өз жұмысының жеке мақсаттарын анықтайды және тұрақты бағаланатын жеке жоспарларды жасайды.
Австралияда Жаңа Зеландия үлгісі бойынша бюджеттік ақша бөлулерді қызметтерді жеткізуші ведомстволардан қызметтерді тұтынушы ведомстволарға қайта бағыттауды жүзеге асыру болды. Жеткізушілер алушы ведомстволардың қызметтерді төлеу есебінен ақыны жанама алатын болды. Осыдан басқа қызметкерлерге өзінше бонус ретінде жыл сайынғы операциялық шығындардың 1,25% «тиімділік дивиденді» енгізілді. Реформалардың бір нәтижесі 1990-1997 жж. мемлекеттік аппарат санының 29% қысқартылуы болды.
Қазіргі уақытта азаматтар мен ұйымдар мемлекеттік қызметтерді ұсыну тәртібі туралы ақпаратарды алуға елеулі уақытша, ұйымдастырушылық, қаржылық шығындарды тартады.
Әлемдік тәжірибе (АҚШ, Канада, Ұлыбритания, Швеция және басқалар) мемлекеттік қызметтер туралы ақпаратқа азаматар мен ұйымдардың қол жетімділігін қамтамасыз етудің неғұрлым тиімді тәсілдерінің бірі мемлекет жасайтын Интернет желісінде мемлекеттік қызметтердің порталдары болып табылады. Мысалы, Канада да белгілі бір қызметті қашан қалай алу мүмкіндігі туралы халыққа қажетті ақпаратты беретін «1-800 Канада» деген телефондалған орталық қызмет етеді. Сондай-ақ бастаушы кәсіпкерлерге кеңес беру бойынша қызметтер көрсететін «Рұқсат ету орталығы» қызмет етеді. Бұл орталықтар Канаданың барлық жерлеріндегі мемлекеттік мекемелердің ғимараттарында орналасқан. Олардың ерекшелігі кәсіпкерлерге кеңестер берумен қатар олар елеулі сандағы мемлекеттік қызметтерді көрсетеді және «бір терезе» қағидасы бойынша жұмыс істейді.
2002 жылы Польшада мемлекеттік қызметтің ақпараттық орталығы құрылды. Оның құрылуының мақсаты мемлекеттік қызметтер түрлері, жеке мемлекеттік органдар мен мекемелердің қызметінің аясы және т.б. туралы ақпараттарға қатардағы азаматтар мен мемқызметкерлердің өздерінің қол жетімділігін кеңейту болып табылады.
Грецияда әкімшілік жүйенің реформасы шегінде бірыңғай ақпараттық желіге біріктірілген мемлекеттік қызметтер жөніндегі кеңестік орталықтар құруды көздеген «Сапа бағдарламасы» әзірленген.
Венгрияда аймақтардың бірінде ұшқыр жоба жүзеге асырылған, оның шегінде барлық мемлекеттік мекемелердің қатысуымен ақпарттық орталық құрылған. Бұл орталық әртүрлі мемлекеттік қызметтермен өзара әрекеттестік туралы ақпараттарға азаматтардың қол жетімділігін ашты. Бұдан әрі бұл тәжірибе елдің барлық жеріне тарайды.
Осы салдағы шетелдік тәжірибені жинақтай келе қаралатын институттардың тиімділігі олардың қызметін басқарудағы кәсібилікпен, ұсынылатын қызметтердің қол жетімдігі және мемлекеттік қызметтердің әлеуетті тұтынушыларының мейлінше кең қамтылуымен анықталады деп айтуға болады.
Жаңа ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану мемлекеттік қызметтерге және олар туралы ақпараттарға тұтынушылардың қол жетімділігін кеңейтуге мүмкіндік береді.
Қолжетімділік пен ақпараттандырудың мынадай тәсілдері ұсынылады:
1) Интернет желіс арқылы:
әкімшілік реглдаменттердің мәтіні ведомстволардың ресми сайттарында жарияланады.
Австралияда 1997 жылы «Достастықта қызметтер көрсету жөніндегі агенттіктер туралы» заң қабылданды. Осы заңға сәйкес сол жылы «Centrelink» мемлекеттік мекеме құрылды. Ол 25 федералдық министрліктер мен мемлекеттік агенттіктер атынан және серіктестік ретінде Интернет, клиенттерге қызмет көрсету жөніндегі телефондалған орталықтар арқылы және кәдімгі офистерде мемлекеттік қызметтер ұсынады. Сайтағы ақпарат 56 тілде берілген. «Centrelink» еңбек, көлік, ардагерлердің істері жөніндегі, денсаулық сақтау, білім және ғылым, ауыл шаруашылық, сыртқы істер және сауда, комуникациялар, ақпараттық технологиялар, мен өнер және де басқада көптеген министрліктердің қызметтерін ұсынады. Бұл жағдайда қызмет ақысы электрондық аудармалар, чектер және т.б. жолмен жүргізілуі мүмкін. 2002 ж. бұл органдармен 700 мың мүгедекке, студенттерді қоса есептегенде 500 мың жас кісілерге, 1,1 млн. жұмыссыздарға, 2 млн. зейнеткерлерге, 1,8 млн. отбасыға қызмет көрсетілді. Бұл органда 24 мың қызметкер жұмыс істейді.
Австралияда ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану негізінде қызметтер көрсету аясындағы басқа үлгісі «Canberra-Connect» жобасы болып табылады, ол арқылы астана халқына барлық мекемелерінің қызметтері көрсетіледі. 2003 жылы мамырда «Canberra-Connect» кәдімгі офистерде 132, Интернет арқылы 77 және телефондалған орталықтар арқылы 62 қызмет түрін көрсетті. Осы ұйымның веб-сайты арқылы он-лайн режимінде кәсіпорынды тіркеу, автомобилді тіркеу, коммуналдық қызметтердің төлемдері, жұмыс іздеу, денсаулық сақтау қызметтері және басқалар сияқты қызметтер көрсетіледі. 2001 жылғы «Canberra-Connect» жобасы қызметінің нәтижесі бойынша кіріс сомасы 161 млн., 2002 ж. – 205 млн. Және 2003 ж. – 310 млн. жуық австралия долларын құрады.