Учет и аудит

- өнiмдер тапсырысының келiсiм-шарты жасалған ба;

- жеткізушілер мен сатып алушылардың нақты қарыздары, түгендеу

 (салыстыру) актiлерiмен расталған есептемелер;

-3310 есеп бойынша бухгалтерлiк жазбаларды құрастырудың дұрыстығы

-3310 есеп бойыншааналитикалық есептің журнал-ордердегі  жазулардың сәйкестігі, негізгі кiтап және баланста. Анықталған сәйкессiздiктер бойынша маңыздылықтар ауытқулардың сипаты мен пайда болуы мүмкiндігінің себептерiн анықтайды. Негiзiнде аудиторлық процедуралар есептер бойынша айналымдарды бухгалтерлiк есептегi шағылысуды адалдықтың толық тексеруi және сальдолар ойлайды.  Аудит бағдарламасының жалпы мақсаты – аудиттың халықаралық стандарттарына 500 «аАудиторлық дәлелдеу» сәйкес. қолданыстағы заң және ақиқаттықтың талаптары өнiмнiң алуы бойынша операциялардың есепке алуын сәйкестiк туралы пiкiрдiң  құрастырулар үшiн барлық маңызды операциялардың оларында бөлiктерде қаржы есеп беруi тұрғылары /28,2б/.

Аудит жоспарлаулары маңызды адым кезеңде бiрдей жұмыс тобының iрiктеп жинақтауы тексерудiң мақсаттарына байланысты болып табылады, жұмыс көлем және тексерудi өткiзудiң мерзiмдерi. Осылай, мақсаттық тексерудiң өткiзулерi жағдайда және тексерушiлердiң жұмыс тобын түбегейлi операциялар көлемiнде тексерудiң бағыттары бойынша жеке шағын топтарға бөлiнуге ұсынынады. Жұмыс тобы осы операциялардың тексеру бейiмделген аудиторлардан қалыптасуы керек. (мамандардың сауданың саласында) екi-үш тексерушiлер жұмыс тобының құрамына болмашы операциялар көлемiнде қосуға жеткiлiктi. Тексерушiлер алуға және өнiмдердi сатуы бойынша операциялардың төңiрегiнде заңға сүйенген және экономикалық негiздерiнiң жеткiлiктi теориялық әзiрлеуiн алуы керек, тетiк олардың өткiзуi және, шарт жасасу бухгалтерлiк есеп, сонымен бiрге саудада жұмыс iстеу жаттығу тәжiрибесi болу. Керектi жағдайда жеке аудит кезеңдердi орындауға сарапшылар тартыла алады. Материалдардың оларына сарапшысының 620 Қолдану жұмыстары тексерудi халықаралық стандартпен реттелуге берiлген сарапшылардың жұмысы қолдану. /29,22/.

Тексерумен ортақ басқару, жұмыс уақытының қолдануының графиканы сақтауына жұмыс тобының мүшелерiнiң қызметiнiң үйлестiруi және бақылау аудиторлық тексерудi жетекшiмен iске асуы керек. Жергiлiктi басқаруды функцияның бағыттары бойынша шағын топтарға жұмыс тобының бөлiнуiнде бас тексерушiлерге орынды тапсыру.

3.2.Міндеттемелер аудиты

  Аудиттың халықаралық стандарты негiзiнде 500 «Аудиторлық дәлелдеу» ЖШС "Ордабасы Сарбас" есептесуi және iшкi бақылауының жүйесiн талқыланып бағалауы керек. /30,32/.

Зерттеулер және есептесудi баға және фирманың iшкi бақылауы үшiн тексерушiнiң есебi болып табылады:

а)оны құрайтын iшкi бақылаулар жүйесінiң ұғымының сипаттамасы болып табыл ЖШС "Ордабасы Сарбас" есептесуiн тексерушi зерттеуге және бағаға тексеру барысында көрсетiлетiн негiзгi талаптардың тұжырымы;

б)iшкi бақылаудың жүйесiнiң сенiмдiлiгiнiң зерттеуге және баға көрсетiлетiн негiзгi талаптардың тұжырымы;

г) зерттеу және есептесулердi бағаның ерекшелiктерiнiң сипаттамасы.

Аудит стандарттарды  талаптар тексерудi жүзеге асыруда олар кепiлдемелiк сипаттарды тасысатынын тiкелей көрсетiлетiн оның жағдайлары ресми аудиторлық қорытындты әзiрлеу ескеретiн аудиторлық ұйым үшiн сөзсiз қоспағанда сол болып табылады. Аудиторлық ұйымның тексерудiң халықаралық стандарттарының мiндеттi талаптарының мiндеттi түрдесiнде орындаудың жанында нақты тапсырманың ауытқулары жағдайда ЖШС "Ордабасы Сарбас" бұл өз жұмыс құжаттамаларында және басқаруға жазбаша есептеу нәтижесiнде атап өтуi керек. Тексерушiнiң жүрiсте аудиторлық тексеруi ЖШС "Ордабасы Сарбас" қолданылатын есептесуде және сонымен бiрге ол негiзiнде мән анықтаған бақылаудың құралдары талқыланып бағалау ретке келтiруге мiндеттi, масштаб және шамаланған аудиторлық процедуралардың уақытша шығындары. Iшкi бақылаудың жүйесiнiң масштаб және ерекшелiктерi, сонымен бiрге олардың формализациясының дәрежесi ЖШС "Ордабасы Сарбас" өлшемдерге сәйкес келуi керек және оның қызметiнiң ерекшелiктерiне. Жүрiсте аудиторлық тексерудi тексерушi есептесу тексерiлетiн ұйымның шаруашылық жұмысын сенiмдi қамтып көрсететiн жеткiлiктi сенушiлiктi алуға мiндеттi. Iшкi бақылаудың ерекшелiктерi сенушiлiктiң құрастыруына мүмкiндiк туғыза алады.

Тексерушi ол аудиторлық процедуралар кем ол басқа жағдайда iстер едiге қарағандасы саралабырақ  сонымен бiрге олардың жүзеге асыруына қолданылатын аудиторлық процедуралардың мәнге өзгерiсi және уақыттың шамаланған шығындарында енгiзе алады өткiзуге мүмкiншiлiк алады ол бақылаудың тиiстi құралдарына арқа сүйей алатынын сенген.

Тиiмдiлiктер және iшкi бақылаудың жүйесiнiң сенiмдiлiгiнiң бағасының жанында негiзiнен, аудиторлық ұйым ЖШС "Ордабасы Сарбас" бақылау ортасы және бақылаудың жеке құралдары кемiнде үш келесi градацияларды қолданды: биiк, орташа және аласасы. Бухгалтерлiк есептiң жүйесiнiң ерекшелiктерiнiң зерттеу және бағасы, мiндеттi түрдедегi iшкi бақылаудың жүйесiнiң зерттеу және бағасы жүрiсте аудиторлық тексерудi аудиторлық ұйыммен құжаттауы керек. Келесi үлгi нысандарды өткiзу және бұл жұмыстың құжаттауында қолданылады:

-әдейi игерiлген тестiлiк  процедуралары; 

-басшылық етушi қызыметшiнiң пiкiрiнiң анықтауы және бухгалтерияның қызметкерлерi үшiн бiр үлгiдегi сұрақтардың тiзiмдерi;

-арнайы бланктер және  тексеру парақтары; 

-блок-схема және графика;  ескертулердi тiзiмдер, хаттамалар  немесе акттерi. /31,95/.

ЖШС "Ордабасы Сарбас" iшкi бақылаудың күйiн тексеру және есептi операциялардың есепке алуының тесттерiн толығырақ қарап шығамыз. Тексерушi жоспарлау барысында және аудиторлық тексерудi тiкелей өткiзу ЖШС "Ордабасы Сарбас" есептесудi түсiнуi жетуге мiндеттi. Есептесумен танысу зерттеу тұрды, талдау және ЖШСтың шаруашылық жұмысының келесi тараптары туралы мәлiметтердiң бағасын:

а) есеп саясат және есепке алуды жүргiзудiң негiзгi қағидалары;

б) болып табыл бөлiмшенiң ұйымдық құрылымы, жауапты есепке алуды жүргiзу және қаржы есеп беруiн әзiрлеуге;

в) есепке алу және есеп берудi әзiрлеудi жүргiзуге араласу қабылдаушы қызметкерлердiң арасындағы мiндеттер бөлiнiсi және өкiлеттiктер;

г) әзiрлеудi ұйым, айналым  және шаруашылық операциялар шағылатын  құжаттарды сақтаулар;

д) есепке алу регистрлерiндегi шаруашылық операцияларды шағылысуды рет, форма және мұндай регистрлердiң мәлiметтердiң жалпылауының әдiстерi;

е) осы есепке алуларды негiзде периодты қаржы есеп беруiн  әзiрлеудi рет;

ж) есептеушi техниканың құралдарының есепке алу және есеп берудi әзiрлеудi жүргiзуiндегi рөл және орын;      

з) қателер немесе қаржы  есеп беруiнiң бұрмалауларын пайда  болуды тәуекел әсiресе биiк есепке алудың кризистiк облыстары;

және) бақылаудың есептесуiнiң  жеке облыс ескерiлген құралдары. /31,145/.

Жүрiсте аудиторлық тексерудi аудиторлық ұйым жұмыс iстейтiн нормативтiк құжаттарға ЖШС "Ордабасы Сарбас" есепке алуды жүйесiн ұйымдастыруын сәйкестiктi мiндеттi тексерiлсiн және белгi соғылған бұзушылықтардың жағдайлары тексерушiнiң жұмыс құжаттамасында бейнелеу. Жүрiсте аудиторлық тексеру ЖШСтың ұйым қатысты iшкi құжаттарымен таныстыруға керек, қойылу және бухгалтерлiк есептiң жүргiзуi, және нақты жай-күйдi шарада жоғарыда көрсетiлген құжаттардың жағдайларына сәйкес келетiнiн анықтау. Мұндай тәптiштеулер үшiн керектi жағдайда есеп беру құжаттарында олардың үлесiне бастапқы құжаттарынан жеке сомалардың есепке алуындағы қозғалыс бақылап отыруға ұсынылады.

ЖШС "Ордабасы Сарбас" басқару iшкi бақылаудың жүйесiнiң нақты iске асыруы да өңдеуге жауапты болады. Оны iшкi бақылаудың жүйесi өлшемдерге және ұйымның қызметiнiң ерекшелiгiне жауап беру үшiн тәуелдi болады үнемi және тиiмдi жұмыс iстедi. Iшкi тәртiптiң оның құрылтай құжаттары немесе ережелерiмен сәйкес ЖШС "Ордабасы Сарбас" тексерушiнi тағайындалуға, тексеру комиссиясы немесе болуы мүмкiн iшкi бақылаудың жүйесiнiң сүйемелдеуi бойынша функциялардың бiр бөлiгi тапсырыла алған iшкi аудиттi бөлiмнiң ұйымы жасала алады. Iшкi бақылаудың жүйесiнiң тиiстi жұмыс жасауы /32дiң тиiстi қызметi тапсырысқан қызметкерлерден сонымен бiрге тәуелдi болады. 126/.

Сенiмдiлiктiң алғашқы  бағасының процедуралары, аудиторлық ұйым қорытындылар бойынша сияқты iшкi бақылаудың барлық жүйесiн сенiмдiлiк  және бақылаудың жеке құралдары биiк  бағалады. Аудиторлық ұйым осы жағдайда аудиторлық процедураларды бұл жорамалдан сүйене жоспарлайды, бiрақ осы жүйеге абсолюттi сенбейдi.

Тексерушiнiң жүрiсте  аудиторлық тексеруi ЖШС "Ордабасы Сарбас" қолданылатын есептесуде болмаған ұйымдардың бақылауының құралы талқыланып бағалады ретке келтiрдi. Iшкi бақылаудың жүйесiнiң масштаб және ерекшелiктерi, ЖШС өлшемдерге және оның қызметiнiң ерекшелiктерiне сәйкес келедi. Жүрiсте аудиторлық тексерудi тексерушi есептесу тексерiлетiн ұйымның шаруашылық жұмысын сенiмдi қамтып көрсететiн жеткiлiктi сенушiлiктi алды.

Басшылық етушi қызыметшiнiң пiкiрiнiң анықтауы және бухгалтерияның қызметкерлерi үшiн бiр үлгiдегi сұрақтар тексерушi өткiзу және бұл жұмыстың құжаттауында тiзiмдердi пайдаланды. Жүрiсте аудиторлық тексерудi аудиторлық ұйым жұмыс iстейтiн нормативтiк құжаттарға ЖШС "Ордабасы Сарбас" есепке алуды жүйесiн ұйымдастыруын сәйкестiктi тексердi. Бухгалтерлiк есептiң жүйесi тиiмдi болып есептеле алатын түрде алу керек.

Тексерушiмен (көшiрме  байланыстың тапсырған құралдарының кiрiс тiркеме қағаздарының көшiрмелерiне қатысады, құжат түпнұсқа ол табылу артынан комитенттен Астана қалаға поштамен жiберiлген) тауарлардың түсуге жабдықтаушыларынан құжаттардың ЖШС бухгалтериясына бұл бейсауат түсу болмашы бұзушылық айқындалған.

Iшкi бақылаудың жүйесiнiң  бағасының барлық кезеңдерi аудиторлық ұйымды барлық жүйеге сенiмдiлiктiң тиiстi бағасы немесе бақылаудың жеке құралдарына бере аудиторлық процедуралардың жоспарлауына ықпал көрсететiн шешiм қабылдай негiзге алатын дәлелдердiң нұсқауымен керектi мөлшерде құжаттайды. Олардың арасындағы есептi операциялар және есеп қалыптарының қатысушыларының әр түрлiлiгi бұзушылықтар үшiн алғышарт есептi операциялардың жүзеге асыруында құрады және сондықтан есепке алудағы олардың өткiзуiне және шағылысуды тұрақты бақылаулар талап етедi. Есептi операциялардың тексеруiн мақсат - кәсiпорындағы есептеулердiң есепке алуды ұйымның дұрыстығының бағасы, дебиторлық және кредиторлық қарыздың әр түрлi түрлердiң бiлiмнiң заңдылығының растауы, ол оның ақиқаттығы және өтеуiн нақтылық /32,16/.

Есептi операциялардың дұрыс ұйымы ұйымның құралдарының айналымдылығының орнықтылығын қамтамасыз етедi, күшейту келiсiм және есеп айырысу тәртiп және қаржы күйiн жақсарту. Бұдан басқа, есептi операциялардың (тиiмдi) дұрыс ұйымы, олардың есепке алуын қойылуды дұрыстық бұл операциялар бойынша келеңсiз салдары ескертедi. Аудиторлық тексеруге сондықтан ұйымның барлық есептi операцияларына душар болады - бақылаудың әр түрлi қабылдаулар және әдiстерiмен. Заңдылықтың күйi және орындылықтың тексеруi жабдықтаушылары бар есептеулер және мердiгерлермен қосады.

Бар болу орынды бастапқыда айқындалу, сәйкестiк қарыз қалдықтарға  осы есепке алулар және қаржы есеп беруi не бiр, содан соң датаны және оның пайда болуын сипат орнату. Заңдылық және нақтылық, сонымен бiрге  дер кезiнде берешектi өтеу және есеп-төлеу пәннiң күшейтуiн жол бақылаудың нақты және құжатты формаларының өткiзуi арқылылармен анықталады.

Аудиторлық тексерулердi өткiзулер үшiн бақылау мәлiметтерiнiң  көзi есеп-қисап тiзiлiмi және бастапқы құжаттардағы есепке алудың тиiстi есептерi бойынша жазулар болып табылады, сонымен бiрге бас кiтапқа және бухгалтерлiк баланста. Тексерушi сондықтан орнатуы керек: -есепке алуды осы бөлiмшенi есепшi пайдалануы керек болатын нормативтiк деректер қорының ұйымында болады; -қолданылатын бастапқы құжаттардың тiзiмi, олардың пайда болуын рет, толтыру бастапқы құжаттардағы барлық реквизиттерi, тiркеу журналдарының бар болуы, жүйе нөмiрлеу; -архивқа өткiзуiне қабылдауынан есептi операциялардың есепке алуы бойынша айналым ведомоларды бар болу, талдамалы есеп және бастапқы құжаттардың өңдеудi технологиясының күйi; -қалай есептi операциялардың тиiмдi шаруашылық iшiнде бақылауы қаншалықты да ұйымдастырылған; -есептi операциялардың есептесуiн күй. Егер олар тексерудi өткiзудi моменттерге болса жабдықтаушылары бар есептеулердiң күйi және мердiгерлермен тексерудi түгендеуден бастауға ұсынылады.

Мұндай тексерулер процессте  орнатуға керек:

- жабдықтаушылары бар  есептеулер бойынша заңды талап  мерзiмдерiнiң рұқсатнамасы жоқ  және мердiгерлермен, тұлғалардың  заңды талап мерзiмдерiнiң рұқсатнамасындағы нақтылық, себеп және айыптылық;

-банктерi бар есептеулердiң  тепе-теңдiгi, бюджеттен тыс қор,  жоғары тұрған орган бюджетпен; 

-егер осындай болса,  күдiктi қарыздардың есептен шығаруын  дұрыстық және дәлелдiк, басқа  қарыздардың сомаларының баланс есептелетiн;                                       

- кiнә тағулардың көрiлген  дебиторларына ақиқаттығы, шарттық  мiндеттемелердiң кiнә тағулары  расталады, бұл қарыздардың төлетуiне  ескi сот арқылы көрсеткен.

Түгендеудiң материалдарының аналитикалық зерттеуi, есептеу айқындалған мұқият тексеруден астам есептi операцияларға ықыласын жұмылдыру мүмкiндiгiн тексерушiге бередi: iшкi бақылаудың жоқтығы; айырмашылықтар; қиылыспаушылықтар; заңдылық немесе операциялардың нақтылығындағы күдiктiлiгi.

Жабдықтаушылары бар  есептеулердiң тексеруi және мердiгерлер үшiн мәлiметтер көздермен болып  табылады: -(жұмыс жасау, көрсету) өнiмнiң  тапсырыс келiсiм-шарттары;- есеп-фактуралар, акт өзара талаптарды есепке алу  туралы есептеулердiң тәптiштеуi, хаттамалар;- есептеулердiң түгендеу актiлерi, көшiрме төлем құжаттар, сатып алуларды кiтап, сатуларды кiтап, (журнал-орлар, тiзiм) есеп-қисап тiзiлiмдерi, вексел- Бас кiтап, қаржы;-Кәсiпорынның есеп саясаты тағы басқалар.