Учет и аудит

 

Әрбiр ұйым жүрiсте  өз қызметтерi /15тiң дүниесiнiң келесi түрлерiнiң алуын жүзеге асырады. 14/:-  негiзгi құралдар және материалдық  емес активтер;

-шикiзаттар және материалдар,  шикiзат - дайын өнiмнiң өндiрiсi үшiн;                                                                             

-қордағы жиiрек - автомашиналардың  жөндеуi үшiн;

-құрылыс материалдары - ғимараттардың жөндеуi үшiн, ғимарат  және бөлмелер;

-қалған материалдар  - (бөлменiң жиналары, канцтовар) шаруашылық мақсаттары үшiн;

-тауарлар - ары қарай  iске асыру үшiн.

Бұдан басқа ұйым бөтен  ұйым болатын әр түрлi қызметтердi қолданады. Бөтен ұйым iске асатын қызметтерге  жатады:

-(телефонға абонементтiк  төлемақы, почта, интернет, қала аралық қала аралық келiссөздер) байланыстар қызмет;

-(электр энергиясына  төлеу, суық және ыссы суға, шығарылым, жылыту) коммуналдық қызмет;

-көлiгi қызметтерi;

-жарнама;

-адвокаттық және нотариалдығы  қызметтер;

-консультациялығы.

Ұйымдар қызметтiң iшiнде  мердiгерлердiң iстелiнген жұмыстары қабылдайды. Оған құрылыстарды жатады, жөндеу жұмысы, құрылыс-монтаждық жұмыс. /2115/. Сайып келгенде, жоғарыда көрсетiлген қызметтер және жұмыстар шегермелерге жатады немесе жиынтық жылдық табыстың алу мақсатымендерi үшiн, бiрақ акт расталған қызметтер немесе жұмыстардың көрсетуiн құрам және сипат көрiнетiн iстелiнген жұмыстардың қызметтерiнiң көрсетуiне дұрыс ресiмделген келiсiм шарты болған жағдайда.

Заттық құндардың жабдықтаушылар, жұмыс жасау және мердiгерлерiнiң  қызметтерiнен түсулер аралық және (қосымша) тапсырыс келiсiм-шарттардың жабдықтаушы негiзде iшiне алынған болып өндiрiп алады. Келiсiм шартында жұмыс атқарылатын қойылатын заттық құндардың түрлерi реттеледi, жабдықтау шарт сандық, сапалы және (жұмыстар, қызмет) заттық құндардың құндық көрсеткiш жабдықтаулары.

Есепшi үшiн қасында  сауаттылық заңгер шарт жасасу уақытында  жоқ болғанда Қазақстан Республикасының азаматтық кодексi, сонымен бiрге басқа нормативтiк құқықтық акттер маңызды бапқа арқалану. Сонымен бiрге маңызды жазылған келiсiм шарттарының нақты түсiндiрмесiн айғақ болып табылады. Әрбiр есепшi осы шарт осылай және жұмыс iстейдi не келiсiм шартында жазылғанын еске сақтауы керек. Келесi тұратын осы ереженi бiр шығару бар. Егер келiсiм шарты Қазақстан Республикасының жұмыс iстейтiн азаматтық кодекске немесе мәмiленiң шешiмi уақытында жұмыс iстейтiн басқа заңдарына қайшы келсе, осылай, онда ықыласқа такомалардың жағдайында заң көрcетiлген нормалар келiсiм шартында емес қабылданады.

Мұндай келiсiм шарттарының  шешiмнiң iрi серiктестiктерiнде жабдықтау бөлiмдерiнiң маманы және заңгерлермен шұғылданады. ЖШС "Ордабасы Сарбас" келесi келiсiм шарттары жасалған:

1) толтыру және принтерлер  және көшiргi аппараттардың жөндеуi үшiн материалдардың периодты  жабдықтауына Тонировщик ЖШСпен келiсiм шарты.  Келiсiм шартына ат және материалдардың құнының нұсқауымен прайс-парақты қоса тiркейдi.   Жабдықтау ағымында 2-шi күндердiң сұралатын материалдардың ат және саны көрсетiлген мәлiмдеменiң сатып алушысынан алудың кезiненi iске асады.  Төлеу есеп-фактураның шығаруын моменттен ағымында 3-шi банк күндердi толық өлшемде өндiрiп алады.

2) жабдықтың комплектiнiң  жабдықтауына "Завод" ның ЖШСымен  келiсiм шарты - 186 000 теңгенiң құнның  станоктерi. Жабдықтау 50% төлеудi моменттен  1 апта iшiнде iске асады.  Ақырғы есеп жабдықтың жеткiзiлу мезетiнен ағымында 1 календарлық аптасы өндiрiп алады.

3) жабдықтың қоюға  және күйге келтiруi бойынша жұмыстардың  өткiзуге А.А.Смирновтың жеке кәсiпкерiмен келiсiм шарты. Жұмыстардың құны - 15 000 теңге. Жабдықтаушылары бар келiсiм шарты және мердiгерлермен (4-шi кесте) тиiстi журналда тiркеуге керек.

 

4 кесте Келiсiмшарттарды тiркеу журналы

№	Күні	Келісімшарт №	Ұйым атауы	ескертулер
1	05.01.2010	№1	ЖШС «Завод»	құралдар
2	11.01.2009	№2	АҚ «Тонировщик»	Шығын материалдары
3	28.01.2009	№3	ЖК Смирнов А.А.	Құралдарды орналастыру және жасау
Ескерту: зерттеу объектісінің мәліметі бойынша

 

Есепшiнi келiсiм шарттары ала қалай мiндеттеме ЖШС "Ордабасы Сарбас" пайда болғанын бiледi, дегенмен есепке алудағы олардың шағылысуы үшiн алғашқы құжаттары болуға керек шарттық мiндеттемелердiң орындау растайтын.

Жабдықтаушылармен және мердiгерлермен содан кейiн тауарлардың  алуына шарт жасайды, жұмыс және келiсiм  шарты бойынша қызметтер және мiндеттеме орындаған, есепшiге келесi құжаттар талап етуге керек: алдын ала төлемге есеп, акт iстелiнген (көрсеткен қызметтер немесе iстелiнген жұмыстарға) жұмыстар, есеп-фактура және (алған Тмцтар, негiзгi құралда) тiркеме қағазды. Қалай негiзде жоғарыда көрсетiлген (5-шi кесте) келiсiм шарттарының өз бухгалтериясындағы есепшiсiне документ айналымы ұйымдастыруы керек болатынын қарап шығамыз қалай негiзде жоғарыда көрсетiлген (5-шi кесте) келiсiм шарттарының өз бухгалтериясындағы есепшiсiне документ айналымы ұйымдастыруы керек болатынын қарап шықмыз.

Тауарлық-заттық құндылықтардың жабдықтауына мәлiмдеменiң 2010 жылдың 11 қаңтарындағын келiсiм шартына  бiрақ АҚ "Тонировщик" шығын материалдардың алуына мәлiмдемелер құрастыруда ның АҚында кез келген формада қорытынды жасалады, бiрақ келесi талаптар сақталуы керек:

-   мәлiмдеменi арнайтын  ұйымның аты;

-   күні және келiсiм шарттың нөмiрi;

-   тауарлар тiзбесі және тиiстi саны;

-   жабдықтау мерзiмi;

-   мәлiмдеменiң құрастыруына  жауапты тұлғаның қол қоюы.

Есеп төлеудi (кассадан) ақшалай есебiне жасалатындай етiп немесе ның ақшасыз есеп болғандай етiп алдын ала төлемге жабдықтаушымен көрме жасап негiз болады. /1684/. Есептердiң корреспонденциясы, және бұл құжаттар есеп негiзiнде iстейдi төлем қағазына қоса тiркейдi немесе шығын - кассалық ордерге.

 

5 кесте ЖШС "Ордабасы Сарбас" құжат айналымын ұйымдастыру

№	күні	Келісім шарт №.	Ұйым атауы	Құжаттар
1	05.01.2010	№1	ЖШС «Завод»	1. есеп-фактура 2. тауар кiрiсiнің тiркеме қағазы
9	11.01.2009	№2	АҚ «Тонировщик»	1.алдын-ала төлемнің есебі 2. есеп-фактура 3. тауар кiрiсiнің тiркеме қағазы
3	28.01.2009	№3	ЖК Смирнов А.А.	1. есеп-фактура 2. орындалған жұмыстың акті
Ескерту: ЖШС мәліметі бойынша жасалған

 

АҚ "Тонировщик"  (2-шi қосымша) алдын ала төлемге мәлiмдеменiң алуынан кейiн ақша талап еттi. Бойынша жабдықтаушылармен және мердiгерлермен есеп айырысу тәртiп iшiнде - республикалық жабдықтауларға "Ақша төлеулер және аударма туралы" ҚР-ның заңымен анықталады. /17 1/, бойынша экспорттық - экспорттық жабдықтауларға - есептеулердiң халықаралық ережелерi сәйкес. Iшiнде - қазақстандық жабдықтауларын шарттар қабылданған тауар қарағанда заңды құқық және дүкеншiлер және сатып алушылардың мiндет анықтайтын шартпен республикаларда сәйкес қалыптасады.

Экспорттық-импорттық жабдықтауларды шарттар Инкотермоның Халықаралық сауда палата қойылған халықаралық саудалық шарттарының негiздерiнде қалыптасады. Бұл шарттармен сәйкес тәуекел және жауапкершiлiк бұл функциялардың жүзеге асыруында алып жүредi және опат болу немесе тауардың бұзылуының жанында сатып алушыға дүкеншiден тауардың тасымалдауын ұйымдастырып ақы төлейтiн айқын анықталады. /18 3/. Тарапта заттық құндардың алуы тек қана екi варианттармен iске аса алады.

Кәсiпорынын тарабында заттық құндарының алулары үшiн бiрiншi вариантында  өз сенiмдi өкiл тағайындайды. Оған қолдағы ақшаның есебi құндылықтар алу құқығымен бередi және тапсырыс келiсiм-шарт немесе (тәуелсiз, заттық құн алдын ала төлеген немесе жоқ бол) жабдықтаушының жетекшiсiнiң бұрыштамасы бар кепiлдiк хатының түрiнде кәсiпорындардың арасындағы оларға дерелген төлеу, немесе бойынша заттық құн алуға болған сенiм хат келiсiмнiң есебiне орынды. Заттық құндардың жеткiзуi өздiгiнен тасып шығарумен бұл жағдайда iске асады, сатып алушы және жабдықтаушының географиялық орналастырылуынан тәуелсiз.

Арашашыны жабдықтауды екiншi (жабдықтауларды тұрақтылық сатып алушыдан жабдықтаушының алыстағылығы) вариантта жүзеге асырады - алу көлiк алдында. Орындаулар үшiн, (экспедиторға) кәсiпорынның сенген өкiлi тарапта заттық құндардың алғандасына операциялары қандай болмасын (№  үлгi нысан) сенiм хат шығып тұрады.

Арашашыны жабдықтауды екiншi (жабдықтауларды тұрақтылық сатып алушыдан жабдықтаушының алыстағылығы) вариантта жүзеге асырады - алу көлiк алдында. Орындаулар үшiн, (экспедиторға) кәсiпорынның сенген өкiлi тарапта заттық құндардың алғандасына операциялары қандай болмасын (№  үлгi нысан) сенiм хат шығып тұрады.

Ұйымның заттық құндарының алулары  үшiн заттық құн жабдықтаушыда  алатын тұлғаның атына олардың (3-шi қосымша) алуына сенiм хат көшiрiп  алуы керек. Тауарлық-заттық қорлардың алуға сенiмхаттың беруiн рет туралы әдiстемелiк ұсыныстармен осы жағдайда негiзге алуға керек және олар демалыс сенiм хат бойыншады, бухгалтерлiк есептiң әдiстемелiгiнiң департаментi және 1998 жылдың 6 наурызындағын ҚРдың қаражат министрлiгiнiң тексеруiнiң бекiтiлген бұйрықтарымен №46 /19.183/. Сенiм хатпен Қазақстан республикасының азаматтық кодексiнiң 167-шi бабына сәйкес сенiмдi өкiл ол көрсетушi оның атынан өкiлдiк үшiн сенiмхат берушiнiң жазбаша өкiлеттiгi танылады. /11,12/.

Беру барлық сенiм хаттар кезде арнайы журналдарда тiркеледi. Сенiм хат әсер мерзiмiнiң нұсқауы бар нақты жеке тұлғасына тек қана есепшiмен жаздырылады, ат және алу шамаланған құндылықтардың саны. Сенiм хаттарға есепшi және кәсiпорынның мөр бедерiн салуы бар жетекшiнiң қол қоюларымен кепiлдiк беруi керек болған экспедитордың қол қоюы болады. Кәсiпорынға қамтамасыз етуi керек болған тұлғалардың тiзiмi анықтауға ұсынылады:                     

-рәсiмдеудi ережелердi сақтауға бақылау, беру және сенiм хаттардың тiркеуi;

-сенiм хат шығып  тұрған тұлғалардың инструктажы  тапсырмаларды орындау туралы  құжаттардың ұсыну тәртiбi туралы;

-сенiм хаттың әсерiнiң  мерзiм iшiндесiнiң тиiстi кiрiс құжаттарының  ұсыныстың уақытылы болуын бақылау;

-қолданылмаған сенiм  хаттардың қайтаруын дер кезiнде бақылау.

Шикiзаттың түсуi, материал екiншi вариант бойынша кәсiпорынға  жабдық темiр жол көлiгi, автомобильдiк, теңiздегi тағы басқа түрлерiмен iске аса алады. Жабдықтау жабдықтау туралы тек қана келiсiм шарты болған жағдайда арашашыдан кейiн iске аса алады. Мұндай жабдықтауларда төлеу алдын ала төлемнiң түрiнде, аккредитивпен iске асыра алады, чек ақшалай немесе заттық құндардың алынғаннан бастабына дейiн айырбас негiзiнде немесе кейiн. Бұл келiсiм шарттарынан тәуелдi болады.

Экспедитор сенiм хаттар және жүктi жiберушi түскен куәлiк қағазға көрсетуi бойынша темiр жолдың жүк қоятын бөлiмшесi, өзеннiң Портуда, әуежайдағы жүктi алуға немесе вагонның жару құқығы, түсiрудi және жүктi қабылдауы ала алады. /5,464/.

Экспедитор жүк қабылдай қорыға iздердiң Тараға және ораушысында жоқ тексеруi керек бұзу жоқ, сонымен бiрге көлiк тiркеме қағаз көрcетiлген мәлiметтерге түскен жүктердiң орындарының санына сәйкес келедi. Мысалы, егер жүктi қабылдауға оның сақталуында күмәндер пайда болса, вагондардың бұзылуларын бiлдiредi, контейнер ораушы, пломбалардың жоқтығы) экспедитор көлiк ұйым оның сақталуын анықтауды мақсатпен барлық жүктi тексеру (таразбанмен) өкiлiмен бiрге талап етуi керек тағы сол сияқтылар. Қорыға шикiзаттың жеткiлiксiздiктерi және материалдардың табылуында, майып Тарыкөлiк ұйымына кiнә тағулары көрсетудiң мұрындық болатын (экспедитордың бiреуiн алдары) екi даналардағы акт қорытынды жасалады.

/5, 460/. Оның мекенжайына (акт, куәлiк қағаз, тiркеме қағаз) құжаттардың қосымшасы бар талап хатын бағытталады.

Заңның көлiк ұйымдарына кiнә тағуларын көрсетулер үшiн алтыайлық  мерзiм орнатылған. Көлiк ұйымдары кiнә тағуды қарап шығуы және өз шешiмi туралы мәлiмдеушi үш айлар iшiнде ескертiлуi керек. Егер кiнә тағу жауапсыз қисайтып немесе тастап кетiлсе, мәлiмдеушi ақауды алуды уақыт немесе талап хатына жауап үшiн мерзiм бiтетiнде уақыттан екiайлық мерзiмге төрелiк сотқа даула құқығы болады.

Экспедитор жүк тiкелей (есеп-фактура) бiр уақытта түсiру құжаттарының көшiрмесi бар жабдықтаушысында ала  аладуға (төлеудi әдiстiң келiсуiнен кейiн) келiсiм бойыншады. /3,20/. Экспедитордың құжаттарымен шығарым алған жүк өз кәсiпорынының қоймасына апарып салады.

Автокөлiк жеткiзуге, автошаруашылықтың  жүргiзушiсiнiң жанында алдында  болып табылады - жабдықтаушының ставителемi және жүкпен бiрге тауарлық - көлiк тiркеме қағаздың бiреуiн қоймашыға табыстайды. Бiрге түскен жүкпен жолдама құжаттарды сатып алушының атына түседi. Егер оның реквизиттерiнде болмаса (немесе келiсiм-шарттарды бұзушылықпен жүктiң түсулерi жағдайда, немесе тағайындау бойынша) жоқ болғанда осындай жүктер № 002-шi баланстан тысқары шотқа жауапты сақтауға, жiберушiге қатынаспен қабылданбайды. Болғанша, жауапты сақтау қабылданған материалдар есеп бұл жабдықтаушыдан есепке алынады материалдардың қайтаруы туралы құжаттар немесе ұйғарымдарды түспейдi, басқа мекенжайға олардың тиеуi туралы немесе орындағы iске асыру.