Учет и аудит

 

Қосылған құнға салық  салуды объект салық салынатын айналым  және салық салынатын импорт болып  табылады. Салық салынатын айналым  тауарлардың iске асыруы бойынша айналым болып табылады, жұмыс және қызметтер, салық заңымен сәйкес айналымды салықтардан босатылған қоспағанда. Салық салынатын импорт импортталатын тауарлар болып табылады, импортталатын тауарлардың салықтардан босатылғаны қоспағанда. Қосылған құнға салық мөлшерлемесi салық заңымен бекiтiледi. Қосылған құнға салықтың төлеушiлерiмен салық органдарындағы қосылған құнға салығы бойынша есепке алуға тұруы керек болған кәсiпкерлiк шұғылданатын заңды және жеке тұлғалар болып табылады.

Қосылған құнға салықтың сомасы, бюджетке жататын төлеуге, қосылған құнға салық жүзеге асырылған  тауар есептелген сомалардың арасындағы айырмашылықпен сияқты анықталады, яғни сынақ әкетiлетiн салықтың сомасымен, жұмыс және қызмет, жұмыс және алған  тауарларда қызмет, және қосылған құнға салықтың сомалары, жататын төлеулермен.

Егер жабдықтаушылар Қазақстан Республикасында қосылған құнға салық бойынша есепте тұрмаса қосылған құнға салық сынаққа қабылданбайды. Осы жағдайда қосылған құнға салық, жабдықтаушы жататын төлеуге, шығында жатады. Қосылған құнға салық бойынша бюджетi бар есептеулердiң есепке алуы үшiн 3130 қосылған құнға салық есептi қолданылады. Осы есебiн қарызы бойынша салық салынатын айналым бойынша жұмыс және қызмет iстелiнген жүзеге асырылған тауарлық-заттық құндылықтарда есептер көрiлген төлеуге бойынша қосылған құнға салығының сомаларын шағылысады.

"қосылған құнға салық" есептiң дебетi бойынша 3130  шағылысады:

- жұмыс және қызмет iстелiнген алған тауарлық-заттық  құндылықтарда қосылған құнға  салықтың сынағы,

- қосылған құнға салықтың  бюджетiне төлеу,

- тауарлардың төлелген  оларының сатып алушыларын қайтаруында,  қайтару беретiн қосылған құнға  салықтың сомасы. Қосылған құнға  салық бойынша бюджетi бар есептеулердiң  есепке алуы бойынша негiзгi бухгалтерлiк жазбалар келесi кестеде 8 келтiрiлген.

 

8 кесте  - Бюджетпен есептелген  бағаға қосылған салық

 

№	Шаруашылық операциялардың мазмұны	Корреспонденциялар есебі
		Дебет	Кредит
1.	Сатыпалушылар мен тапсырыс берушілердің құрал-жабдықтарының құндылығының бағасының есебі көрсетілген, орындалған жұмыстар мен көрсетілген қызметтер:
	а) келісім бойынша баға	1210	6010, 6210
	б) бағаға қосылған салық	1210	3130
2.	Жеткізушілер мен мердігерлердің алған құрал-жабдықтарының құндылығынан акцепттелген есеп, орындалған жұмыстар мен көрсетілген қызметтер:
	а)келісім бойынша баға 2410, 1310,1330,7110,7210	2710,	3310
	б) бағаға қосылған салық	1420	3310
3.	Қосылған құнға салық бойынша  бюджетке төленген төлемдерiнiң азаюына есеп жүргізілген	3130	1420
4.	Сатыпалушылардың тауарының қайтарылғандағы бағаға қосылған салығының көрінісі	3130	4430
5.	Еесепшоттан бюджетке аударылған бағаға қосылған салық	3130	1030
Ескерту: ЖШС мәліметі бойынша жасалған

 

2.4.Әртүрлі  міндеттемелердің есебі

 

Ұйымның қысқа мерзiмдi мiндеттемелерiн алады астында басқа жағынанға ұрыға дого бойынша тиесiлi төлемдерiнiң есебiне келiсiм жасайтын тараптарының бiрi және шешiмнiң қамтамасыз етуiнде және келiсiм шартының Ния исполне көрсетушi ақшалай сома танылатын нышанның сомасы тұрды.

Нышан сома шарттың орындауын рантии немесе қызметтер клиенттерден га ретiнде алына алады немесе келешек шамаланған мiндеттемелердiң төлемi сiз кепiлдiк ретiнде. Мысалы, АҚ "Казахтелеком" ның телефонның қоюының жанында нышан соманы жиi талап етедi. Сонымен бiрге нышан сомалар сти шындығында клиенттердiң болуы мүмкiн олардың пайдалануы үшiн клиент берiлген бұзылулардан кепiлдiк ретiндесi алына алады. Сайып келгенде, кепiлпұл обязаның орындауды қамтамасыз етудiң әдiстiң бiрлерi болып табылады. Нышанның сомасынан тәуелсiзге нышан туралы келiсiм сәйкес жазбаша заң болуы керек.

Егер басқа болса (сақтамау жеке алғанда салдарынан жазбаша) қатынасына күдiктi жағдайда жұмаршақтың задаттың борышақы ретiнде төлелген келiсiм  шарты бойынша жақтан тиесiлi төлемдерiнiң  есебiне алған сомасы болып табылады ма, сонымен, бұл сомасы болып есептеледi. Кепiлпұлдың аралығында бұдан және нақтылы ұқсастықта борышқа болады.

Борышақы, алдын ала  төлем - бұл ақшалай мiндеттеменiң  есебiне алға төленетiн және нышан  тән жабдықтаушы харак тераларды  тасыспайтын сома. Борышақының төлеуi өзiмен-өзi шарт жасасуды айғақты растамайды. Нышан сомаға функцияны орындайды: және төлеу (мұндай обяза тельстваның бар болуын көз жеткiзедi) куәлiк (шарттық мiндеттеменiң орындауын қамтамасыз етедi) жабдықтаушы.

Тауар жеткiзудi немесе жұмыс жасау және қызметтердiң көрсетулерiне алған борышақылар бойынша есептеулер үшiн, сонымен бiрге өнiмнiң төлеуi бойынша және жұмыстар, жартылай дайындық бойынша тапсырма берушiлер үшiн шығарылған, 3500 қалған қысқа мерзiмдi мiндеттемелер iшкi бөлiмдi есеп алдында тағайындалған. Борышақылардың ченныхы, сонымен бiрге алған төлеу сомаларға жартылай 3510 Қысқа мерзiмдi борышақылары 1030 есеп қарызына есептiң дебетi бойынша алған жазулар өнiмнiң жартылай дайындығы және жұмыстарда жүргiзiледi.Қойылған бұйымдарда сатып алушыларға және есептердiң чиктерiне тапсырыс көрсетуде сақадай саюға есепке алынған өнiмдер және жұмыстардың материалдар және iстелiнген жұмыстары жартылай дайындық бойынша алған борышақылардың сомасы және төлеу, 3510 және есеп қарызы есептiң дебетi бойынша 1210 шағылысады.

Егер тауарлардың бойынша  алдағы жалакиiне борышқа немесе жұмыс  жасау және қызметтер астында  алған төлеулер сома болса, жартылай толық немесе жартылай жабдықтаушыны  пайдаланбай, мұндай сомалар сатып  алушыларға жартылай қайтаруға жататын болмайды.Нышандар бойынша есептеулер үшiн, 1610 Қысқа мерзiмдi борышақылары берiлген есептерi алдында тағайындалуға берiлген борышақы алдын ала төлемiне. Алған және берiлген борышақылар туралы операциялар бұдан, тахолардың предопласын екi тараптардан да қарап шығамыз. Егер сатып алу-сату келiсiмшарттары тауарлардың алдын ала төлеуi ескерiлсе, сол сияқты ақшалайсыз формаға, сонымен бiрге аккредитивпен, онда сатып алушы оны ретiнде нақты iске асыра алады.

 

9 кесте Алдын ала  төлеудi ақшасыз түрде төлеудің бухгалтерлік есептегі корреспенденциялық есебтің келесі көрінісі

 

Сатушыларда
Д-т  1030,1040, 1050	К-т  3510	Келiсiм шарт бойынша алдын ала  жеткізушіге төлейтін соманың (ва лютаға) қаржыларының есепшотқа түсуi
Сатып алушыларда
Д-т 1610	К-т  1030,1050	Келiсiм шарт бойынша алдын ала  жеткізушіге төлейтін соманың (ва лютаға) қаржыларының есепшотқа түсуi
Ескерту: ЖШС мәліметі бойынша жасалған

 

"Ақша төлеулер және аударма туралы" 2000 жылдың 29 наурызындағы Қазақстан республикасының заңымен сәйкес № 42-II , тұлғалармен юридиче скимидiң аралығында төлеулердi ақшалай қаржылармен алдын ала төлеудiң жанында тек қана 4 000 Мрп шектерде iске асады. Төлеулер аталған шектiң асып кетуiнде тек қана ақшалайсыз реттерде iске асады. Аккредитив арқылылар есептеу явля ется сатып алу-сату келiсiмшарттары бойынша алдын ала төлемдер ерекше формамен.Аккредитив - бұл (банк-эмитент) аккредитив ашқан банк бойынша сөйлемге дейiн бойынша оның қарсы уәкiлiнiң пайдасына клиенттiң тапсырмасыменiн ол көрсетушi банка сөзсiз ақшалай мiндеттеме, Жетi мо төлеу немесе басқа банкке өкiлеттiктiң жабдықтаушысына өндiрiп алсын түсiру құжаттары немесе басқа құжаттардың олары, пальто аккредитивтердегi ысырапшысы мұндай төлеулер Ния предоставлесi шартта өндiрiп алуға iлiгу.

Аккредитивтiң түрiнiң зываетсяның ҚКы аккредитивтiк есеп айырысу ныстардың келiсiм шартында мiндеттi түрде. Аккредитивтердiң түрлерi:

1) платель щиканың  меншiктi құралын банк-эмитент ашуында  қайта санайтын немесе оған  қарызға банканың қарамағында  iлiгетiн (сақтауға берiлген) Жабулы аккредитив - аккредитивтiң мерзiмi жеке баланстық есеп хабарға (атқарушы банк) щика дирмен тас;

егер банктердiң арасындағы тiгу корреспондент ол орнатылса 

2) (кепiлдiк берiлген) жабылмаған  құқықтың онына беру атқарушы  банктегi Жетi мосы жолымен банк-эмитенттi жүргiзетiн оның есебiнен аккредитивтiң барлық сомасын көшiрiп жазып алуға ашылған аккредитив. Әрбiр аккредитивтегi көрсетiлу керек, қайтарылмалы аккредитив ный Дан болып табылған болуы керек қайтарылмайтын.

мысалы,

3) қайтарылмалы аккредитивтi өзгертiлуге немесе Ром догово ескерiлген шарттардың сақтамауын жағдайда алдын ала келiсусiз жабдықтаушымен банк-эмитентпен жоя алады. Төлеушi қайтарылмалы аккредитивтi шарттардың өзгеруi туралы барлық ұйғарымдар жабдықтаушыға тек қана бере алады (атқарушы банк) жабдықтаушының бангiн банк-эмитент, торыйға арқылы құлақтандырады, соңғы - жабдықтаушы. Атқарушы банк дегенмен өзгерiс немесе аккредитивтiң жоюы туралы құжаттар, соңғы Ния уведомлелерiнiң алуына дейiн жабдықтаушы салынған банк қабылданған жабдықтаушылардың аккредитивiнiң баптарына төлеуге мiндеттi.

4) банк-эмитент қатты  обяза тельство қайтарылмайтын  аккредитив оның барлық шарттыңдары  аккредитив бойынша төлеу орындаудың  жанында жүзеге асыруға болады. Қайтарылмайтын аккредитивтi өзгертiлуге немесе ол пайдасына ашылған жабдықтаушының келiсiмiсiз жоя алмайды.

Егер бұл аккредитивтiң  шарттарымен ескерiлсе жабдықтаушы  Аға қолдануынан ұзақ мерзiмдi бас  тарыта алады - кредитива.

 

10-шi кесте Аккредитивтi ашуда сатып алушылармен корреспонденция есебі келесідегідей орындалады:

 

	Д-т	К-т
Аккредитивтер сомасы	1070	1030, 1050
Егер аккредитив несие есебінен қойылған болса	1070	3010,4010
Жеткізушілер есебінен төлем	3310	1070
Пайдаланылмаған аккредитивтерді  толық немесе жарым-жартылай қайтару	1030, 1050, 3010, 4010	1070
Аккредитивке қызмет көрсеткен банктің қызметi	7340	1070,1030
Ескерту: «талғар Спирт» мәліметі бойынша жасалған

 

Сайып келгенде, борышақылар  бойынша есептеулердiң шаруашылығының тәжiрибесi, берiлген және алған, олардың  әр түрлiлiгi туралы куәландырады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3. Қысқамерзімді міндеттемелердің  аудиты

3.1. Міндеттемелер аудитының  жоспарлануы және мақсаты, маңызы

Аудитты немесе соған  ұқсас қызметтерді өткізуге дейін  аудиторлық ұйым экономикалық субъектің  қызыметімен жеткілікті түрде танысуы қажет. Сондықтан аудиторлық тексеруді жоспарлау жауапты және маңызды кезең, оның сапалы орындалуынан аудитордың барлық келесі жұмыстарының тиімділігіне тәуелдi болады. Аудиторлық тексерудi жоспарлау аудиттың халықаралық стандарттарына сәйкес іске асырылады 4 «Жоспарлау» /27,1/. Қазақстанда аудиттың халықаралық стандарттары негiзінде аудит жоспарының ұтымды жасалған схемасые келесi кезеңдерді қосуы керек:

-алдын ала жоспарлау;

-бухгалтерлiк есептiң  жүйесiн зерттеу;

-iшкi бақылау жүйесiнiң  бағасы;

-маңыздылық деңгейiн орнату;

-аудиторлық iрiктеудi  құрастыру;

-аудит бағдарламасы мен жалпы жоспарын дайындау.

Аудиттың межелі мақсаттарының  орындалуынан әрбір орындалған жоспарлау  межесіне байланысты ерекше қатардан орын алады. Жоспарлаудың әрбiр кезеңiнің орындалуын қарастырамыз,аудиторлық дәлелдемелердiң әдісіне және  аудитордың жұмыс құжаттарының жүргізілуіне ерекше мән бере қарап шығамыз.

Алдын ала жоспарлаудың маңыздылығы алдымен басқару өкілдерімен, бөлім қызметкерлерімен, бас бухгалтермен, ішкі бақылау қызметі басшысымен, (егер тексеріп жатқан кәсіпорында бұндай қызмет бар болса) сұқбаттасудан бастау керек. Сұқбаттар мына тұрғыда құрылу керек, аудитор айқын жеткілікті түрде клиент одан не күтетінін елестете алатын, ол өзіне қандай сипат беретінін, жұмыстың мерзімі мен көлемін т.б. Аудиттың халықаралық стандарттарын басшылыққа ала отырып 310 «Клиент бизнесінің білімі» аудитор үзiлiссiз жіберілген қызметтiң растауы үшiн түсiнiктеме алуы, бухгалтерлiк есеп және ішкі бақылаудың сенімді жүйесі алғашқы бағалау болып табылады. Бұдан басқа келісім шарт жасасу мен өнімдерді сату процесін ұйымдастырудың ақпараттары өте қажет /27,21б/.

Аудитор өз тексеруінде үлкен ықылас танытқан басшылықтың және аудиторлық тексерудің заңнамалық талаптарын ескере отырып, аудиторлық тұжырымдаманың маңыздылығын есте сақтай отырып аудитор көптеген мәселелер тексеру барысында терең көңіл бөлуді қажет ететін, және оның өткiзуiнiң қорытындылары бойынша жетуi керек болатын мақсаттар анық түсiнiктеме бередi.

Осы кезеңде кәсіпорынның есеп саясатының жазбаша түрде жазылған мәлiметтер экономикалық және ұйымдастыру факторларының негiзгi көзі бола алады. Аудитор  клиенттiң есеп саясатының мазмұнын жете талдап мағынасын түсiну керек, маңыздылығының дәрежесін, аудиторлық тәуекелдiктің параметрі, аудиторлық жұмысшы тобының саны мен біліктілігі анықталған, олардың міндеттері, жуапкершілігі мен бағынулары; тексеру жүргізудің мерзімдері көрсетілген, сондай-ақ аудиторлық қорытынды мен тәптiштелген есептің күнін ұсыну.

Жеткізушілер және мердігерлермен есеп айырысуы тексеру бағдарламасын құра отырып, аудитор бақылау жасалынбаған немесе бухгалтериямен аз бақылау жасалған бөлімшелерге өз күшін бағыттайды.

Аудитор бағдарлама құра отырып тексерулердің қандай құралын  пайдалануды анықтайды. Жеткізушілер мен мердігерлердің есеп айырысуын тексеру үшін қайта есептеу, салыстыру, іздестіру, сканирование, құжатты тексерумен, растауларды пайдалануға болады.(қосымша Ж

Алу және өнiмдердi сату бойынша жеткізушілер мен мердiгерлер бар есептеулердiң аудиттық бағдарламасы, аудиторлық операциялар дәлелдемелерiнің жиын үшiн аудиторлық процедуралардың мазмұнының толық тiзiмi болады. Тексеру кезінде қойылатындар: