Учет и аудит

Келiсiм шарттарының жабдықтаушылар және сатып алушылары шарттарды  бұзылысына тұрақсыздық айыбының түрiндегi өзара материалды жауапкершiлiктердi алып жүредi, айыппұл және келiсiм-шарттарды орындамауға көбiктендiр, есеп құжаттарының төлеуi және айғақсыз ақауға кедергi жасағандығы үшiн.

Кәсiпорындар - тауарлар сатып алушылар алу кезiнде санға және №1240 09.11.1994 жылдан ҚР-ның министрлер кабинетiнiң қаулысымен  бекiтiлген сапа бойынша өнiмнiң қабылдау тәртiбi және тауарлар туралы нұсқаумен негiзге алуы керек.

Жабдықтаушының жұмыстар немесе көрсеткен  қызметтерi ақша талап етуге мiндеттi болуға iстелiнген тауарлық-заттық құндылықтардың алуларынан кейiн фактурасын.- /21, 4/.

Есеп-фактура - бұл есеп-қисап тiзiлiмдерiндегi есептерiнiң корреспонденциясын негiзде  таратып жiберетiн құжат және бұл  құжат алған тауарларға растаумен  қызмет көрсетедi сөзсiз, жұмыс және қызмет. Егер сiз ҚҚС төлеушi болып  табылсаңыз, бiрақ жабдықтаушы не шарт кезiнде ҚҚС және ол ол да төлеушi болып табылады құжаттағы ҚҚСты ерекшелейдi, онда есеп негiзiнде - ҚҚСтың фактурасы сынаққа алады. Есеп-фактурада /23 көрсетуi керек.64/:1. Есептердi құрастыруды реттiк нөмiр және дата.

2. Фамилия, ат, әкесiнiң аты немесе алуды ҚҚС және дата бойынша заңды тұлғаның толық аты, куәлiк қағаздың мекенжай, Рнн, нөмiрi.

3. Жүзеге асырылатын (жұмыстар, қызмет) тауарлардың аты.

4. Салық салынатын айналымды  өлшем.

5. ҚҚС жалаки.

6. ҚҚС сома.

7. (жұмыстар, қызмет) тауарлардың құны.

Есеп-фактура iске асыру бойынша  айналымды iске асыруды дата кешiктiрмей жаздырылады және жетекшi қолдармен, бас есепшi куәландырылады, жауапты  есеп-фактура жаздырылған жауапты  тұлға сонымен бiрге мiндеттi түрде  заңды тұлғаның мөрi болуы керек. Есеп-фактурадағы ҚҚС тауарлардың құны және сома Қазақстан республикасының ұлттық валюталарында көрсетiледi, кейбiр жайларды ескермегенде сыртқы саудалық емес шарттар бойынша тауарлардың iске асыруы.

Мысалы, Серiк Әбдiрахманович Исаев АҚ "Тонировщик"-тың  шығын материал алды және (қосымша) есеп-фактураны есепшiге бердi. Есепшi ресiмдеудi дұрыстықтың тексеруi және арифметикалық дәлдiк есеп-фактураның толтыруын дұрыстық, және тек қана содан кейiн тексеруi керек төлеудi және есептердiң корреспонденциясын өндiрiп ала алады, яғни тауарлық-заттық құндылықтары кiрiсу. /23,86/.

Егер субъект ҚҚС төлеушi болып  табылмаса, сома, жалаки ҚҚС, онда есеп-фактурада  ҚҚС есепке алу бойынша қойылу туралы куәлiк қағаз көрсетiлуi керек. Серiк Әбдiрахманович жабдықтың қоюға  және жөндеуi iстелiнген жұмыстарда ЖК А.А.Смирнова есеп-фактураны бердi. Есепшi есеп-фактурада  ерекшеленбеген бiрден көңiл аударды, өйткенi ЖК А.А.Смирнов ҚҚС төлеушi болып табылмайды.

Бухгалтерлiк есептiң талаптарына  сәйкес толтырылған есеп-фактура  беру мiндеттi ықшамдалған декларацияның негiзiнде арнайы салық режимi беру мiндеттi қоланылатын жеке кәсiпкер. Егер ол ҚҚС төлеушi болып табылса, онда есеп-фактурада ҚҚС соманы мiндеттi түрде ерекшелеуi және ҚҚС есепке алу бойынша № куәлiк қағаздың көрсетуi немесе оның көшiрмесiн беруi керек. Төлеудiң жанында тергеушi чек және куәлiк қағазды кiрiс ақшалай есебiне iлiгуi керек - (Г қосымша) кассалық ордер.

Негiзгi құралдардың жабдықтаушыларынан алу кезiнде, тауарлық-заттық есеппен  бiргенiң тауарлық-заттық құндылықтары тiркеме қағаз немесе тауарлық - көлiк тiркеме қағаз қоса тiркеуi керек.

Тiркеме қағаз - бұл  болуы керек болатын құжат: әрбiр  ат бойынша тауарлық-заттық құндылықтардың аты және өнiмнiң олардың саны, бiрлiкке бағасы және ортақ сома. Алған тауарлық-заттық құндылықтарға тiркеме қағаз қай алған құндылықтарында жауапкершiлiк жүктейтiн және бұл тауарлар бойынша есеп жүргiзетiн заттық - жауапты тұлғаға жұғысуы керек. №10 2009 жылдың 15 қаңтарындағын есеп-фактураға тiркеме қағаз (Д қосымша) төмендегiше көрiнедi.

Мысалы, жабдықтаушы iстелiнген жұмыстар немесе көрсеткен қызметтер  бойынша орындаудың жанында өз мiндеттемелерi iстелiнген жұмыстары акт жасауы керек. /23,89/. Қай орындағанын, неткен көлем және мерзiм болғанын iстелiнген жұмыстардың актi жұмыстар немесе қызметтердiң тiзiмiнде келiсiм шарты негiзiнде қорытынды жасалып болады. Жабдықтаушының есеп-фактурасы мiндеттеменiң орындауын датаны шағылысатын акт негiзiнде iстелiнген жұмыстар жаздырылады. Iстелiнген жұмыстардың актi мәмiленiң тараптарымен қос қол қояды.

Төлеулер және жеткiзуден  тәуелсiз, рет заттық құндардың кiрiсуi нақтылы талаптарға жауап беруi керек. Жабдықтаушыда және жеткiзудi кез  келген вариант, олар заттық құндардың  алулары кез келген вариантта  кiрiсу үшiн қоймашыларға көрсетедi. Қоймадағы қабылдау сан бойынша өндiрiп алады, шара және сырттай қарау, жолдама құжаттардың мәлiметтi сәйкестiктiң анықталуын мақсатымен, өлшеу, келiсiм шарт қайта есеп жолымен, жолдама құжат, ереже, техникалық шарт, сапа және стандарттармен сәйкес комплекттiк. Жолдама құжаттардың мәлiметiнiң сан және түскен материалдардың сапасының сәйкессiздiктерi жағдайда, нақты сан туралы акт қорытынды жасалады, комплекттiк болмаған құжаттардың нұсқауы бар тауарлары, сапа. Акт 2-шi даналардағыны құрайды және қабылдау комиссиясының мүшелерiне қол қояды, тағайындалған тағайындалған кәсiпорын басшысы, жабдықтаушының заттық - жауапты тұлға және өкiлi.

Ендiгәрi жабдықтаушыға  акттiң негiзiнде тиiстi кiнә тағулар  көрсете алады. Егер құжаттары бар  ешқандай да айырмашылық болса, заттық - жауапты тұлға екi даналардағы кiрiс ордердi жаздырып алады.

Бойынша барлық құжаттар экспедитор олардың қабылдауында заттық - жауапты тұлғаның белгiсi бар заттық құндарына қойма әкелiнген бұрын  олардан берiлген сенiм хаттың есептен  шығаруы үшiн бухгалтериясына  бередi. Айғақ та, (чектер, есеп-фактура) заттық құндардың алуын айғақ та алған ақшалардағы есептеу нәтижесi, экспедитор үшiн растайтын құжаттардың қоюының жанында аванстық есеп берудi құрайды.

Қоймада сақталардың  заттық құндар бақылап заттық - материалды жауапкершiлiк туралы келiсiмшартқа отыратын жауапты тұлғалар. Қоймалардағы материалдар материалдың әрбiр жеке ат ашылатын қоймалық есепке алулардың карточкаларындағын есепке алынады. Карточкалардағы материалдың аты, номенклатуралық нөмiрлер көрсетiледi, есептiк тағы басқа мәлiметтер есептiк баға, баланстық есеп, қорды норма, өлшем бiрлiк, сақтау орын, сорт, өлшем

Iшкi аудиттi қызметке  немесе бухгалтериялар тауарлар  немесе ұзақ мерзiмдi активтердi  түсу келесi негiздер бойынша  iске асатынын есепке алуға  керек:

- сатып алу-сату келiсiмшарты, тапсырыс келiсiм-шарттар бойынша;

-   жарғылық капиталға  үлестiң есебiне енгiзу;

-   тегiн негiзiнде  активтердiң алуы. /24,11/.

Тапсырыс келiсiм-шарттар  немесе сауда-саттықтың негiз түсетiн  активтер бойынша, өту түсетiн тауарлар бойынша (документ айналымының графигi) құжаттар, тексеру, тiркеу, сертификат және кәсiпорын тағы басқалар қабылдау тәртiбi орнатуы керек, спецификация, соның iшiнде тауарлық-көлiк тiркеме қағаздар, есеп, кәсiпорын есептi және жолдама құжаттар жабдықтаушылардан алуы керек. Жауапты тұлғалар тиiстi:

- түсетiн жүктердi есепке  алуды журналдағы құжаттарды  тiркеудi жасау;

- санға, номенклатураға, бағалар бойынша осы құжаттарды  сәйкестiктi тексеру, жабдықтау мерзiм;

-   есеп құжаттарының  көрсеткiштерiнiң дұрыстығын тексеру;

-   есеп құжаттарын  төлеуге қабылдау;

-документ айналымының  кестеге сәйкесi тиiстi қызметтер  және (бухгалтерияға ептеген кәсiпорындарында) кәсiпорын бөлiмдерiнде құжаттарды  тапсыру.

Заттық құндар және қызметтердiң  жабдықтаушылары бар есептеулерiнiң есепке алуы мердiгерлерiне жабдықтаушыларға 3310 Қысқа мерзiмдi кредиторлық қарыз есепте ұйымдасады. /5,330/.

Баланс қарағанда есеп - енжар. Мердiгерлер жабдықтаушыларға 3310 Қысқа мерзiмдi кредиторлық қарыз  есеп қарызы бойынша жабдықтаушылары  бар қарызды шағылысады, дебет бойынша - бұл қарыздың кiшiрейтуi.

Сальдо кредит жабдықтаушыларға және мердiгерлер кәсiпорын берешектiгi сомалары туралы куәландырады. Есеп бойынша  сальдо басқа мағнада 3310 және дебет, бұл жабдықтаушыны заттық құндағы  сомасы төлегенiн бiлдiретiн бола алады, бiрақ бұл заттық құндардың айының аяқтарына түспедi, тауарлар жолда сияқты есептеледi.

3310-шi есеп алған  тауарларда есептеулер бойынша  операциялардың шағылысуы үшiн  арналған, соның iшiнде тауарлық-заттық  Запасоволардың жеткiзуге немесе өңдеуi бойынша шығындардың есепке алуы үшiн, қабылданған қызмет көрсеткен қабылданған жұмыстар. Мердiгерлерге жабдықтаушыларға 3310 Қысқа мерзiмдi кредиторлық қарыз есепте  бойынша есептеулердi есепке алынады. /24,388/

- алған iстелiнген жұмыстарға және тұтынылған қызмет қабылданған заттық құндарға, газ, бу, су және тағы басқалар, сонымен бiрге тауарлық-заттық қорлардың жеткiзуге немесе өңдеуi бойынша, төлеуге қабылданған есеп құжаттары, соның iшiнде электр энергиясының беруi;

-заттық құндар, жұмыс және бойынша есептеулерi төлемдер жоспарлы шамасында өндiрiп алатын қызмет;

-тауарларға, жабдықтаушылар  немесе мердiгерлерденгi есеп құжаттарына  (фактурасыз жабдықтауды) түспейтiн қызмет, жұмыс, өнiм;

- тауарлық-заттық құндылықтардың  олардың қабылдауының жанында қойылған артықшылықтарына;

- тасымалдауларға арналған  тұтынылған қызметтерге, соның  iшiнде ақысы өтелмеген немесе  асыра төлелген сомалар; п байланыстар  және өйткенi қызметтердiң барлық  түрлерiне арналған;

- төлеулер айғақтан  тәуелсiз есепте 3310 қамтып көрсетiлетiн қызмет тұтынылған жұмыс қабылданған алған тауарлар бойынша есептеулерге қатысты операцияларға. /25, 93/.

Жұмыс немесе тұтынылған қызмет қабылданған алған заттық құн есептеулерге қатысты барлық операциялар 3310 көрiлген есептiң төлеуiн  уақыттан тәуелсiз есеп бойынша өткiзедi.

6-шы кесте - мердiгерлерге  жабдықтаушыларға 3310 Қысқа мерзiмдi кредиторлық қарыз есеп келесi  есептерi бар есептеулердi есепке  алынады

 

6 кесте 3310 есеп «Жеткізушлер  мердігерлердің қысқмерзімді несие  қарыздары» келесідегідей  есептеулер есепке алынады

 

	Операциялар мазмұны	Дебет	Кредит
1	Алынған патенттер, лицензиялар және басқада материалдық емес активтер:	2700	3310
2	Жеткізушілердің құрал-жабдық құндылықтарынан алынған акцептендірілген есеп-фактурасы, олардың жеткізген қызметтерінің бағасын есептеу	2410, 1310, 1330	3310
3	Бағаға қосылған салықтың сомасы	1420	3310
4	Алынған бағалы қағаздар (акциялар, облигациялар және т.б.): 1130,   1150	1120,	3310
5	Мердігерлер жасаған құрылыс жұмыстарының акцептелінген жеткізушілердің есеп-фактурасы:	2930	3310
6	Бағаға қосылған салықтың сомасы:	1420	3310
7	Есепшоттан алынған төлемдер:	3310	1030
8	Валюттік есептен алынған төлемдер:	3310	1030
9	Жеткізушілердің аударған сомасынан  артық аударымдарын қайтару	1030	3310
10	Акцепттелген есеп - жабдықтаушылардың  көрсеткен қызметтері мен әкiмшiлiк үшiн көрсететiн iстелiнген жұмыстарындағы фактуралар: байланыс қызметтерге жататын төлеулер және бұйрық, айыппұлдарды есептеп шығару, тұрақсыздық айыптары, аудиторлық және консультациялық, көлiк қызметтерi, заңдық және нотариалдық қызметтер, коммуналдық қызметтер, өсімдер.	7210	3310
11	Жеке есебінен алынған төлемдер:	3310	1010
12	Акцепттелген есеп - жабдықтаушылардың  көрсеткен қызметтер және өткiзу бөлiмi үшiн көрсететiн немесе дайын өнiмнiң iске асыруымен және тауарларға байланысты iстелiнген жұмыстар фактуралары: байланыс қызметі, жарнама және тағы басқалар, аудиторлық және консультациялық, көлiк қызметтерi, заңдық және нотариалдық қызметтер, коммуналдық қызмет:	7110	3310
13	Акцепттелген есеп - жабдықтаушылардың  көрсеткен қызметтері және жұмыс iстелiнген қызметтер бойынша өзiндiк құнның құрастыруымен байланысты iстелiнген жұмыстардың фактуралары: байланыс қызметі, жарнама және тағы басқалар,  аудиторлық және консультациялық, көлiк қызметтерi,  заңдық және нотариалдық қызметтер, коммуналдық қызмет:	7010	3310
14	Акцепттелген есеп - жабдықтаушылардың  көрсеткен қызметтер және жұмыс iстелiнген көрсеткен қызметтер бойынша  өзiндiк құнның құрастыруымен байланысты iстелiнген жұмыстардың фактуралары: байланыс қызметі, жарнама және тағы басқалар,  аудиторлық және консультациялық, көлiк қызметтерi,  заңдық және нотариалдық қызметтер, коммуналдық қызмет:	7110	3310
15	Хат негізінде  жасалынған өзара есептесулер:	3310	1210
16	Қосылған құн салығынан ай соңындағы  есептеулер:	3130	1420
17	Жеткізушілердің қайтарылған құрал-жабдықтарының  есебінен құйылған несие қарыздары: а) сатып алынған бағасынан б) бағаға қосылған құн салығының сомасынан	3310 3310	1310 3130
18	Жеткізушілердің  құйылған несие  қарыздары: а) авансты есептеу жолымен б) банктегі арнайы есепшоттарынан,аккредиттерімен, чек кітапшаларынан	3310   3310	1610   1040, 1050
19	в) қарыздар есебінен	3310	3010
20	Жеткізушілердің несие қарыздары  курстың жағымды айырмашылық негізінде азаюы:	3310	6250
21	Жеткізушілердің несие қарыздары  курстың жағымсыз айырмашылық негізінде көбеюі:	7430	3310
Ескерту: ЖШС мәліметі бойынша жасалған

 

Түскен есеп-фактуралар түсетiн жүктердi есепке алуды журнал немесе жабдықтаушылар және (Д қосымша) мердiгерлердiң тiркеу журналдарында бастапқыда тiркеледi. Қоймалар немесе журналдағы iстелiнген жұмыстар және көрсеткен қызметтердiң қабылдауындағы құндылықтардың түсулерi шара бойынша кiрiс құжаттардың нөмiрлерiн белгiлейдi және қоймаларға немесе /25тiң түспеген жүк iздестiруге қатысты сұрау салуларды Запасоволардың түсу даталарын қояды.95/. Журнал бойынша заттық құндардың сомалары тексередi, сапарлаймын. Журналдағы жазулары негiзде тауарлық-көлiк тiркеме қағаздардың кәсiпорынының қоймасына заттық құндардың түсуiн шара бойынша жабдықтау бөлiмдерiмен өндiрiп алады, акт материалдардың қабылдауы туралы, кiрiс кiрiс тiркеме қағаздар. Ескерту графта есептiң төлеуi, акцепттiң бас тартуы немесе жартылай акцепттiң сомасы туралы мәлiметтердi жазады тағы басқалар.

Журналға тек қана акцепттелген есеп-фактураларды жазады. Қызметтер және iстелiнген жұмыстар бухгалтерияларға алып беруге көрсеткен  түсетiн жүктердi есепке алуды журнал бойынша акцепттелгенi тiркеу нөмiрiнiң нұсқауы бар есептерi. Есепшi есеп-фактуралардың толтыруын дұрыстық тексеруi керек: № есеп-фактуралар, қол қою және мөр, арифметикалық арифметикалық есептеулер, реквизит ҚҚС бойынша есепке алуға қойылу туралы жабдықтаушы, № куәлiк қағаз, дата.

Жабдықтаушылары бар есептеулердiң талдамалы есебi және мердiгерлермен әрбiр салынған есепке, жабдықтаушыға және мердiгер бойынша хабар алу мiндеттi және бойынша келесi мәлiметтiң алуы қамтамасыз етуi керек:

- төлеу мерзiмi баспаған  акцепттелген есеп құжаттары  бойынша жабдықтаушыларға;

- мерзiмге төлеу есеп  құжаттары бойынша жасалмайтын  жабдықтаушыларға;

- есеп құжаттары бойынша  түспейтiн жабдықтауларға арналған  жабдықтаушыларға;

-  төлеу мерзiмi бойынша  баспаған берiлген векселдер бойынша  жабдықтаушыларға;

-  алған тауарлық қарыз бойынша жабдықтаушыларға;

-  басқа кәсiпорынның  есеп саясатына сәйкес мәлiметтер  қажеттi.

Түскен есеп-фактуралар бухгалтерияларда жабдықтаушылары  бар № 6 есептеу және мердiгерлерiмен  журнал-орларға жазады. /7,194/.

Журнал-ор аналитик бойынша толтырылады, яғни әрбiр жабдықтаушы бойынша бөлек. № 6-шы журнал-ор 4 кезеңде толтырылады.

1 кезең. Әрбiр жабдықтаушыда  шағылысатын жеке жол ашылады:

1.  Орын-орныменге нөмiр.

2.  Ұйымның аты.

3.  және құжаттың датасы.

4.   Қызметтер және iстелiнген  жұмыс көрсеткен алған тауарлардың қысқаша мiнездемесi.