Учет и аудит

Тауарлық емес операцияларға  ұйымдармен және тағы басқалар коммуналдық  мекемелерi бар есептеулер, ғылыми зерттеулерде әкетедi.

Тауарлық және тауарлық емес операциялар есеп 3310 «Жабдықтаушы мердiгерлердің қысқа мерзiмдi кредиторлық қарыздары»  есепке алады.

Жабдықтаушы және сатып  алушының тұрған жерлерiне байланысты ақшасыз есептер басқа қалалыққа  және бірқалаға бөледi.

Басқа қалалық кәсiпорындардың  арасындағы банкның әртүрлi елдi мекен  болатын бөлiмше қызмет көрсетiлетiн есептеулердi деп атайды. Олардың негiзгi есеп қалыптарымен есептеулер төлем қағаздарымен болып табылады - талаптармен, аккредитив ерекше есептермен, ақша аударулар.

Бірқалалар бiр елдi мекен болатын бiр немесе екi банк мекеме қызмет көрсетiлетiн ұйымдардың арасындағы есептеулердi деп атайды. Олардың есеп қалыптарымен төлемдер, төлем қағаздарымен есептеулер жоспарлы шамасында болып табылады - талаптармен, төлем қағаз және төлем чектерiмен.

Төлем қағаздарымен есептеулерде - құралдардың алушының талаптарымен жұмыс және көрсеткен қызмет iстелiнген тауарлық-заттық құндылықтарда алушы төлеу туралы төлеушiге талап нақтылы соманың банкi арқылы болатын есеп құжаты қызмет етушi оның бангiне ұсынады. Төлем қағаздарының төлеуi - талаптар олардың акцептiмен iске аса алады және акцептсiз.

Есептеулердегi акцепт төлеуге  төлеушiнiң келiсiмiн бiлдiредi. Төлеушi өнiм заңсыз, сапасыз, қалыпсыз және тағы басқалар жабдықтаушымен тиеудi жағдайда толық сомада шотқа ризалықтан бас  тарытуға құқығы болады. Акцепттiң жартылай бас тартуы бағалардың жабдықтаушыны бұзылысында бола алады, жеңiлдiк өнiм сапасыз және тағы басқалар тапсырыс берiлмеген бөлiгiне түсуi. Төлем қағаздарымен есептеулерде - есептеулер талаптармен жабдықтаушыларда өнiмдердi сатуларын сияқты қамтып көрсетедi, яғни есептердiң қолдануымен: 1210 «Сатып алушылар және тапсырма берушiлердiң қысқа мерзiмдi дебиторлық қарызы», 6010 «Өнiмдердi сатудан келген  табыс». Сатып алушы мердiгерлерге, 3310 «Жеткізуші мердігерлердің қысқа мерзiмдi кредиторлық қарызы», 1030 «Банктiк есептер  ағымындағы ақша есебі»  пайдаланады.

Аккредитивтiк форма  екi жағдайлардағыны қолданылады: ол қашан жабдықтаушы өндiрiстiк-техникалық тағайындауды өнiмнiң жабдықтаулар туралы ережесi және халық тұтынатын  тауарлар сәйкес есеп қалыбын сатып алушы бұл ауыстыратында келiсiм шартымен орнатылған және. Аккредитивтiк есеп айырысу ныстарды ерекшелiктер төлем құжаттарды төлеудi өнiмнiң оларына тиеу жабдықтаушының табылуын орын-орныменге iлесе өндiрiп алатын тұрады.

Аккредитив - бұл сатып  алушының банкасының бөлiмшесiнiң тапсырмасы, жабдықтаушының банкасын бөлiмшеге, арнайы аккредитивтiк есептiң ашуы туралы, шектерiндегi соманың өтiнiш көрcетiлген аккредитивтiк өтiнiш ескерiлген жабдықтаушылардың дерелген төлеуi үшiн шартқа. Аккредитив бойынша төлеулер есептердiң жабдықтаушы көрсетiлген тiзiлiмдерiне қарсы толық аккредитивтегi жабдықтаушысы оның әсерiнiң мерзiмi банкке жайында ағымында өндiрiп алады және көлiк немесе қабылдау - тауардың тиеу куәлiк берiлетiн құжаттар. Аккредитив меншiктi құралдар және арқасында банктiк қарыз ақша талап ете алады.

Аккредитивтiң шығаруы  бiрiншi жағдайда келесi бухгалтерлiк  жазбалармен ресiмдейдi: Дт 1060 «Аккредитивтердегi  ақша» - Кт 1030 «Банктiк есептер  ағымындағы ақша есебі» .

Екiншi: Дт 1060 «Аккредивтегі ақша», Кт 3010 «Банктердiң  заемдерi». Аккредитивтiк есептен жабдықтаушы есептерiнiң төлеуiн келесi жазулармен ресiмдейдi: Дт 3310 «Жеткізуші мердігерлердің қысқа мерзiмдi кредиторлық қарызы», Кт 1060 «Аккредитивтердегi  ақша».

Ақшасыз есептердiң формасымен кең таралған төлем қағаздары болып табылады. Төлем қағазы қазынаның алушысының есебiне төлем есебi қаржылардың тiзiмiне банкке ие есептiң ұйғарымы олардан болады. Онда сомалардың жататын тiзiмдерiнiң тағайындауларын мiндеттi түрде көрсетедi. Төлем қағазы акцепт төлеушiнiң банк мекемесiне келесi шамасында қызметтердiң ол көрсеткен тауарлық-заттық құндылықтардың алушыны алуынан кейiн берiледi.

Есептеулер төлем қағазымен  кешiктiрiлген жедел, мерзiмiнен бұрын  бола алады. Жедел төлеулерге жатады: аванстық төлеуi; төлеулер тиеуден кейiн; iшiнара төлемдер iрi мәмiлелерде. Ұзақ мерзiмдi және кешiктiрiлген төлеулер тараптардың қаржы жағдайы үшiн шеңберiнде келiсiм қатынастарының орыны залалсыз иемдене алады. Бухгалтерлiк есеп есептерiнде шағылысу осы сияқтымен болады, сонымен қатар төлем қағаздарымен есептеулерде - талаптармен.

Төлем чегi (чек ұстаушы) құралдардың алушысының есебiне есеп қазына көрcетiлген соманың чегiндегiмен  қызмет етушi оның бангiне (чек берушi) ие есебiнiң жазбаша тапсырмасы олардан  болады. Есептеулердiң осы формасы барлық бiркелкi есептеулерде кеңiрек қолданылады. Төлемдер есептеулер жоспарлы шамасында мердiгермен және тапсырма берушiнiң аралығында орнықты шаруашылық және есептi қатынастар орын алатында жағдайлар сол алыс-берiстер жүйелi сипаттарды тасысады өндiрiп алады. Осы форманы мән тапсырма берушi тең сомалар және келiсiм қойылған мерзiмдерде келешек өнiмдi ақы төлейтiндiгiнде. Төлемдердiң тапсырма берушiлерi есептеу жоспарлы шамасында мердiгерлерге, мердiгерлер жабдықтаушыларға 3310 «Қысқа мерзiмдi кредиторлық қарыз» есептерде қамтып көрсетедi - сатып алушылар және тапсырма берушiлердiң 1210 «Қысқа мерзiмдi дебиторлық қарыз» есебiнде.

Берiлген өнiмнiң құнына келесi бухгалтерлiк жазбаны берiледi: дт 1210 «Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің қысқа мерзiмдi дебиторлық қарызы», Кт 6010 «Өнiмдердi сатудан түскен табыс»,  Қысқа мерзiмдi дебиторлық қарыз»; дт 1210-шi - Кт 3130 «Қосылған құнға салық». Нақты өзiндiк құн келесi сымдармен көшiрiп жазып алады: Дт 7010 «Сатылған өнiмнiң өзiндiк құны» - кт 8110 «Негiзгi өндiрiс».

Өзара талаптарды есепке алу негiзделген есептеулерде, өзара  қарыздарларды және несие берушылардың өзара талаптар және мiндеттемесi бiр-бiрiне шамалас сомаларда, және тек қана айырмашылықтарға сөндiредi төлеу анықтаған  ретте өндiрiп алады. Өзара есептер бiр жолғы және тұрақты бола алады, екi ұйымдардың арасындағы немесе олардың тобымен. Мерзiм және есеп айырысу тәртiп банк мекемесiнiң ұйымдардың арасындағы тараптардың келiсiмдерiмен бекiтiледi.

Қаржы есеп беруiнiң халықаралық стандарттары, өзара төлемдер бойынша мойындау және операциялардың бағаларын жүзеге асыруға дұрыс мүмкiндiк бередi, бағалы қағаздармен оған дамыған бағалы қағаздар нарғы және есептеулердiң тәжiрибесiнiң жоқтығы. МСФО 32 «Қаржы құралдары: ақпараттарды ұсыну және ашу», және 39 «Қаржы құралдары: мойындау және баға» талаптар мн міндеттемелердің операция есептеріне қолданған. /9,636,935б/.

Ақшасыз есептердiң қолдануы қолдағы ақшалардағы қажеттiк  қысқартады, ақша айналымға шығындар төмендетедi, ұйымдардың бос қаражаттары шоғырландыру банкке мүмкiндiк туғызады, олар сенiмдi сақталудан астам қамтамасыз етедi.

Қаржы есепке алуының мәлiметтерi - бұл барлық деңгейлердiң кәсiпорындарының халықаралық тiлi. Қаржы есепке алуы Қазақстан Республикасының аумақ жұмыс iстейтiн барлық заңды тұлғалар хабар мiндеттiген. Есепке алудың негiзгi есептерiмен болып табылады:

-шаруашылық процесстерi және жедел  басқару және басқару үшiн қажеттi кәсiпорынның қызметi нәтижелерi  туралы толық және сенiмдi мәлiметтiң  құрастыруы қажеттi, сонымен бiрге салық және банктiк органдар, инвесторлардың қолдануы үшiн, несие берушы және басқа мүдделi ұйымдар және тұлғалармен сатып алушы, жабдықтаушы. /10,2б/;

-бекiтiлген нормалармен сәйкес  өндiрiстiк қорлардың бар болумен  және дүниенiң қозғалысы және  тиiмдi қолдануының үстiнде бақылаудың қамтамасыз етуi, норматив және сметалармен;

-негативтi құбылыстардың дер кезiнде  ескертуi шаруашылық - заңсыз қаржылық  қызмет;

-өндiрiс iшiндегi резервтердiң анықталуы,  олардың мобилизациясы және тиiмдi қолдану.

Бухгалтерлiк есептiң стандарттары ортақ ережелер және бухгалтерлiк есептiң жүргiзуi және нiң қаржы есеп беруiн құрастырудың әдiстерi орнатады. /10, с5/.

Есептi операциялардың дұрыс ұйым және қойылуы кәсiпорынның құралдарының айналымдылығының орнықтылығын қамтамасыз етедi. Сонымен бiрге есептi операциялардың ұйымдары олардың есепке алуындағы шағылысуды дұрыстыққа тәуелдi болады, сәйкесiнше бұл жағымсыз зардаптардан ескертумен қызмет көрсетедi. Тиiстi ұйым және жабдықтаушылары бар есептеулердiң есепке алуын қойылу және мердiгерлермен бар болумен және дұрыстықпен қамтамасыз етiледi:

-құжатты ресiмдеу, анықтайтын (жұмыстар, қызмет) тауарлық-заттық қорлардың жеткiзуi бойынша анықтайтын құқықтар және тараптардың мiндетi;

-(жұмыстар, қызмет) тауар жеткiзуге  төлеулер;

-мәмiленiң ществленииi Араның жанында қызмет көрсеткен жұмыс iстелiнген алған тауарлардың бағалары;

-векселдер арқылы ақиқаттықпен  және жабдықтаушылары бар есептеулердiң  есепке алуын нақтылықпен;

-тауарлардың кiрiсуi және iстелiнген  жұмыстар және қызметтердiң есепке алуын толықтықпен.

Тауар жеткiзулерге арналған жабдықтаушылары  бар есептеулердiң заңға сүйенген тәртiбi және мердiгерлермен, көрсету  қызметтер және жұмыс жасауға  келiсiм шартымен анықталады, ҚРының азаматтық кодексiнiң талаптарға тиiстiлерiне. /11, 3б/.

Г.В.Савицкаяның пiкiрiнше, квалификациялы экономист, қаржы маманы, есепшi, тексерушi экономикалық зерттеулердiң қазiргi әдiстерi, жүйелiк, кешендi экономикалық талдауды әдiстемемен,  шаруашылық жұмысының  дәл, дер кезiнде, жан-жақты нәтижелердi талдауын ұстамен жақсы бiлуi керек. /12,3/.

Кәсiпорынның қаржы жағдайының алдын  ала бағасы, О.В.Ефимованы белгiлейдi, мәлiметтер негiзiнде қаржы есеп беруi iске асады.. Кәсiпорындар бұл есеп беруде екi негiзгi тұрғыларда қаралады: төлеу қабылет ағымдағы дүниелердi және ол құрылымның қамтамасыз ететiн ұтымдылығына анықтаулар көздiң нүктесiмен көз, және қаржы нәтижесiнiң анықталуы көздiң нүктесiмен. Бiрiншi есептi бухгалтерлiк балансты орындауға мүмкiндiк бередi, екiншi - шығынмен пайдалы туралы ақпар /13,3/.

Есептеулердiң өткiзуiнде кәсiпорындарда дебиторлық және кредиторлық қарыз пайда болады. Дебиторлық қарызбен ұйымдар, (ар жағында жауапты адамдарын сатып алған өнiмге сатып алушылардың ақшалай соманың есептеу нәтижесiне оларға тағы басқалар берiлген қарыздары) осы ұйымның қызметкерлер және жеке тұлғаларының қарыздарын түсiнедi. Ұйымдар және осы ұйымның қарыздарларымен болып табылған тұлға дебиторлармен деп аталады.

Кредиторлық басқа ұйымдар, қызметкерлерге және несие берушылармен деп аталған  тұлғаларға осы ұйымды қарыз деп атайды.

Қарыз заттық құндардың оларында сатып  алумен байланысты пайда болған несие  берушылар жабдықтаушылармен деп  атайды.

Кәсiпорындарда жүйелi түрде еңбекақы бойынша сатып алушылары бар  есептi қатынастар және жабдықтаушылармен, жұмыс және қызметшiлермен қалыптасады, бюджеттiк тағы басқа төлеулермен.

Маңызды орын талдауда дебиторлық және астында жабдықтаушыларға қарызғана  емес, қарыздар, заемдер, бюджетi бар  есептеу және қалған пассивтары да жобаланатын кредиторлық қарыздың талдауы орналасады. /14, 16/. үлкен мән мiндеттемелердiң өтеу мерзiмдерi қарыздың талдауы қарама-қайшы алады. Әдеттегiдей, екi үлкен топтарға бұл қарызда жiктеледi: ұзақ мерзiмдi және қысқа мерзiмдi. Кәсiпорынның қабiлеттiлiгiнiң анықталуы бас мақсатымен өз мiндеттемелерiн сөндiруге болып табылған бөлуi маңызды өтiмдiктiң талдауында. Өтiмдiктiң талдауының бас аспаптарының бiрi өтiмдiктiң коэффициенттерiнiң қатарының есептеуi болып табылады: (жабу коэффициенті) абсолюттi, тез, ортақ.

Кредиторлық қарыздың күйi жабдықтаушылары бар есептi арақатынастар, бюджетпен, жұмыс және қызметшiлерiмен мiнездейдi. /12,475б/. Жабдықтаушыларға акцепттелген есептi жататын құжаттарға сомалары және жабдықтауларға неотфактурованным тексерудiң жанында, олардың шамасы формалар және есеп айырысу тәртiп және тағы басқалар қолданылатын есептi мерзiмдер бiр қалыптылық және жабдықтау көлемiнен соңында көпшiлiгiнде тәуелдi болатын түрде алу керек.

Кредиторлық қарыздың едәуiр  бөлiгiнiң кәсiпорындардың қатарында  жабдықтаушының мерзiмiнен өтiлген қарызы жатады. Меншiктi айналымдағы ақшалардың сақтауына ықпал көрсеткен факторларды қаржы қиыншылықтарының себептерiнiң талдауында қарап шығуға жете ұсынылады, жинақталу тауарлық-заттық құндылықтардың нормативтен тыс сырт қалдықтары және дебиторлық қарыздың пайда болуы.

Дебиторлық және кредиторлық қарызбен талдауды тиiмдi ұйым және басқару келесi кәсiпорынның алдыңда тұрған мәселелерiн шешедi.:-   күй және басқарушылық шешiмдердi қабылдану үшiн қажеттi қарыздың динамикасы туралы қарыздың күйiне тұрақты және әсерлi бақылаудың қамтамасыз етуi, сенiмдi және толық мәлiметтiң дер кезiнде түсуiмен қажеттi /14,14б/;

-дебиторлық және кредиторлық  қарыз және олардың ұтымды  байланысының мүмкiн өлшемдердiң  орындалуы;

-дебиторлар және айыппұл  санкцияларының қолдануы және  шығындардың ұру мүмкiндiк бермейтiн несие берушылардың есептерi бойынша құралдардың дер кезiнде түсуiн қамтамасыз ету;

- төлей алмайтын және  қара ниет төлеушiлердiң анықталуы;

-есептеулердiң саласындағы  кәсiпорынның саясатының анықтауы, тауарлық қарыздың беруi жеке  алғанда, алу коммерциялық қарыздар жабдықтаушылары бар есептеулерде, жеңiлдiк және өнiмнiң тұтынушыларына басқа жеңiлдiктерi. О.В.Ефимова есептеулерiнiң күйдi жақсартуының келесi жолдарын ұсынады. /13,26/:

-кредиторлық және  дебиторлық қарыздың байланысына  қадағалау: кредиторлық қарыздың түбегейлi басымдылығы кәсiпорынның қаржы орнықтылығының байбаламын құрады және (әдеттегiдей, қымбат бағалы) қосымша құралдардың қажеттi тартуы iстейдi;    үстiнде кредиторлық қарыздың асып кетуi дебиторлық кәсiпорынның төлей алмайтынына келтiре алады;

- (мерзiмiнен өтiлген ) кешiктiрiлген қарыз бойынша сатып  алушылары бар есептеулердiң күйi  тексеру;

-бiр немесе бiрнеше  iрi жабдықтаушыларға төленбеудi  тәуекелдi кiшiрейтпеу үшiн жабдықтаушылардың  саны көбiрек амалдарынша бағдарлау.

Еще рз посмотреть

2.2.Жеткізушілермен есеп  айырысудың есебі