Учет и аудит

5.   № 6-шы алдыңғы журнал-ордан  айдың басына сальдо тасымалданады.

Дос ЖШСқа ақша талап еттi - 15 000 теңге  ортақ сомаға журналдың мiндеттеме қолхатына фактураны. Жолда № 6 қаңтарға журнал-орда бiрiншi № п/п-шы көрсетiледi, ұйымның аты - құжаттың дос және датасы ЖШС - № 12 06.01.09 жылдан, басқа қалдық - жоқ, Тмц ат - мiндеттеме қолхат.

Зауыт ЖШСқа ақша талап еттi - 186 000 теңгенi сомадағы жабдыққа фактура. Екiншi жолда № 6 қаңтарға журнал-орда көрсетiледi: ат - зауыт, № және құжаттың датасы ЖШС - №0056 25.01.09 жыл, басқа қалдық - жоқ, Тмц ат - жабдық.

2 кезең. Сол тауарлық-заттық  құндылықтарды уче бойынша қарама-қайшы  жiберушi есептердiң таратып берулерiн  өндiрiп алады немесе есеп-фактураларға  сәйкес нақты бағаларға арналған қызметтер және iстелiнген жұмыс көрсеткен түскен құндылықтардың құны бойынша өндiрiске шығын. Таратып беру алған мәлiметтiң шағылысуы үшiн арналған есептер 3310 дебетке есеп қарызынан сол өндiрiп алады.

№ 12 мiндеттеме қолхаттың  құнының 06.01.09 жылынан есеп-фактураға сәйкес сч дебетке әкетемiз. 1620 болашақ кезеңдер шығындар. 1 және граф, тиiстi есеп жол бойынша № 6 2009 жылдың қаңтарына журнал-орда және туралы 15 000 теңге сомаға шарт қоятын 1620, онда салықтың сомасы адыраймайды, өйткенi есеп-фактурада ҚҚС көрсетiлмеген. Демек, операциялардың досы ЖШСпен есеп беру мерзiм iшiнде 15 000 теңге сома өндiрiп алмады графта Жинағы тасымалданады.

161739 теңгенi сомада №  0056 жабдықтың құнының 25.01.09 жылынан  есеп-фактураға сәйкес счқа әкетемiз. "Машиналар және жабдық, берiлiс  берiлiс устройствалар" 2410. Операциялардың  зауыты ЖШСпен есеп беру мерзiм  iшiнде өндiрiп алмады, сондықтан (161739 + 24261) 186000 теңге ортақ соманы графта Жинағы көтеремiз.

3 кезең. Журналда есеп-фактураның  төлеулерiн қамтып көрсетедi. Төлеу  туралы белгiлер есептi және  валюталық есеп бойынша көшiрмелер  негiзiнде iстейдi, шығын кассалық  орлары бойынша. Егер жабдықтаушылармен және мердiгерлермен алыс-берiстер туралы шарт жасаса, онда тек қана жабдықтаушыдан хат негiзiнде алыс-берiске журнал-ордағы таратып берулердi өндiрiп алады.

Алған тауарлар, көрсеткен  қызметтер және жабдықтаушылары  бар iстелiнген жұмыстарда және мердiгерлермен келесi әдiстермен қарыз сөндiруге болады: ақшалай есебiне және ақшасыз есепке.

Төлегенде жабдықтаушыға  шығын ақшалай есебiне жаздырылады - алушының барлық реквизиттерi көрсетiлген кассалық ордер. Егер жабдықтаушы Пко  және тергеушi чек куәлiк қағазды бере алса, онда Ркоға бұл кладываетсяның жанында. Егер бұл құжаттар жеткiзiлiп берiлмесе, онда жабдықтаушы растауға ақшалай қазыналарының алуға сенiмхаты тұлға бөлiндi фирманың қызметкерi болып табылған беруi керек.

Төлеу ақшасыз есепте жабдықтаушыға жабдықтаушының барлық реквизиттерi көрсетiлген төлем қағазымен iске асады.Банка көшiрмелерге сәйкес және досты ЖШСтың төлеуiн кассалық кiтапқа есеп беру мерзiм iшiнде өндiрiп алмады.

19.01.09 жылдан № 2-шi  банканы көшiрмеге сәйкес зауыт  ЖШС 186000 теңгенi сомадағы төлеулердi жасады. Бұл соманы журнал-орда № 6 төмендегiше бейнелеуге керек: (не есептiң дебетiне 3310 сәйкес келедi) 6 және тиiстi графтың жолдың ағымдағы банктiк есептерге 1030 қаржының есебi үшiн апарылған қиылысуында.

4 кезең. Әрбiр жабдықтаушы бойынша айдың соңында айдың аяғына сальдо есептейдi, яғни жабдықтаушылардың алдымызда кредиторлық қарыз есептеймiз.

Түскен Тмцтер, көрсеткен  қызметтер және iстелiнген жұмыстардың құны ның қарызы бойынша басына сальдосы ның аяғына сальдо - төлеу қолдағы ақшаға және ақшасыз есеп.

ЖШС бойынша есептеудi жасаймыз: сальдо бас жоқ, сч қарыз  бойынша айналым. 3310, сч 1620-шi дебетке  сч дебет бойынша 15 000 теңге, айналымды  құрды. төлеудi е 3310, өйткенi. Айдың аяғына сальдо 15 000 теңгенi құрайды, яғни бiзде дос ЖШСтың алдында кредиторлық қарыз iркiстендi.

Ғибраттанушымен зауыттың ЖШСтың несие берушысы бар операциясын  қарап шығамыз: басқа сальдо жоқ, 3310, 2410 және 1420-шi есептердiң дебетiне есеп қарызы бойынша айналым 186000 теңгенi құрады. Қарыз бойынша айналым сч 1030 (төлеу) 186000 теңгенi құрады. Аяққа сальдо ай жоқ, яғни кредиторлық қарыздарды уақытында сөндiрдi.

№ 6-шы журнал-ордың 3310i есеп бойынша айналымдар туралы ақпарлар құрастыру үшiн сырт қолданылады - сальдолық ведомость, бухгалтерлiк баланс есеп беру формалары тағы басқалар. Журнал-ордан № 6 алған мәлiмет сонымен бiрге ҚҚС бойынша декларация толтырудың мұрындық болады.

Айдың аяқтау бойыншасының сол журналдың бiр бөлiгiнiң  қорытындылары бас кiтапқа, оң бөлiктiң  қорытындылары тасымалданады басқа журнал-орлармен айналымдарды тәптiштеу үшiн қолданылады.

Жабдықтаушылары бар  есептеулерде және мердiгерлермен кiнә тағу пайда бола алады. Кiнә тағумен  ол мүлiктiк /27нiң мүдделерi де дұрыс  айтуға бұзушылыққа қатысты спора  ерiктi реттеу туралы қарыздарға несие берушының жазбаша талаптарын түсiнедi.99/. Қарыздарға кiнә тағумен тiкелей несие берушы талаптың көрсетуiнде алдын ала сұрауы керек болған рет орнатылған.

Кәсiпорындар кiнә тағуларға  арналған қарыздың дер кезiнде және толық төлетуi үшiн қажеттi шара қолдануы керек. Кiнә тағуларда көрсетуi керек: кiнә тағу көрген кәсiпорынның аты; дата және кiнә тағуды нөмiр; жағдайлар және айтылған кiнә тағулардың айғақ растайтын дәлелдер; тиiстi нормативтiк актiлерге сiлтеме; мәлiмдеушiнiң талабы; кiнә тағуды сома және оның есептеуi; мәлiмдеушiнiң төлеу және есептi реквизиттерi; қоса тiркелетiн құжаттардың тiзiмi; кәсiпорынның жетекшi қолы.

Кiнә тағулар бағалардың сәйкессiздiгiнiң жағдайында жабдықтаушыға  көрме жасай алады; жабдықтаушылардың  есеп-фактура мүмкiн делген арифметикалық қателер; техникалық шарт қойылған құндылықтардың сапасының сәйкессiздiктерi; салыстырғанда фактура жасалған санын тауардың кем шығуы. /27,3/.

Тмз қабылдауда және сапаның  сәйкессiздiгi және жабдықтаушылардың  жолдама құжаттарының мәлiметтерi бар  тауарларының санының табылуы материалдардың қабылдауы туралы акт қорытынды  жасалады. (екi даналардағы) материалдардың қабылдауы туралы акт сөзсiз заттық - жауапты тұлға және (жабдықтаушы) жiберушi немесе бейтарап ұйымның өкiлiнiң өкiлiнiң қатысуымен қабылдау комиссиясын құрайды.

2.3.Бюджетпен  есеп айырысудың есебі

Заңды тұлғалармен табыс  салығы бойынша бюджетi бар есептеулердiң  есепке алуын қарап шығамыз. Салық, жиындар, баж сөзсiз төлеулер тағы басқалар салық заң қойылған реттегi елдiң бюджет жүйесiне төлеушiлердiң құралдарының бөлiп шығарулары болады.

Салықтардың төлеушiлерiмен, баж сөзсiз төлемдер тағы басқалар заңды және жеке тұлғалар болып табылады, жиын. Салықтардың бюджетке есептеп шығару және төлеудi ретi, баж қоғамдық төлемдер тағы басқалар (2011 жылдағы өзгерiстермен және қосымшаларымен) 1995 жылдың 24 көкегiндегiн бюджетке сөзсiз төлеулерi тағы басқалар салықтар туралы Қазақстан республикасының заңымен анықталған, жиын.

Өзi бюджеттiң кiрiс  бөлiгiнiң маңызды салығы заңды  тұлғалармен табыс салығы болып  табылады. Бұл салықтың төлеушiлерiмен  заңды тұлғалар болып табылады: мемлекеттiк  кәсiпорын, шаруашылық серiктестiктер, салық жылындағы салық салынатын табыс болатын коммерциялық емес ұйым, өндiрiстiк кооператив. Заңды тұлғалармен табыс салығы бюджетке алған табыстан сүйене есептеседi, салық салынатын. Салық салынатын табыспен салық заңымен сәйкес анықталатын есептi мерзiмге табыстар жиынтық болып есептеледi. Салық салынатын табысты қолданыстағы заңға сәйкес бухгалтерлiк есептiң мәлiмет алған қаржы нәтижесiнен тәуелсiз анықталады. Бухгалтерлiк табыспен және салық салынатын табыстың аралығында айырмашылықты қарап шығамыз.

Бухгалтерлiк табыс "кіріс салық" № 12-шi МСФО бойынша - бұл табыстан тиесiлi салық төлемдi шегермеге дейiн кәдiмгi қызмет және заңды тұлғаның төтенше жағдайларынан табыс немесе шығын.

Бухгалтерлiк табыс  бухгалтерлiк есептiң стандарттарымен  сәйкес анықталатын өткiзуден тыс табыстар мен шығындардың арасындағы айырым сияқты есеп айырысады. Бухгалтерлiк есептiң стандарттары өткiзуден тыс табыстар мен шығындарды мойындаудың талғаулы әдiстерiн жiбередi.

Салық салынатын табыс  талғаулы әдiстердiң салық есепке алуында ескермейтiн салық заңымен сәйкес қалыптасады. Салық салынатын табыстың анықтауын әдiстемедегi өзгерiс мемлекеттiк салық саясатқа байланысты өндiрiп ала алады. Бухгалтерлiк табыс және салық салынатын табыстың анықтауындағы айырмашылық салық заңының әртүрлi талаптары және бухгалтерлiк есептiң стандарттары нәтижесi болып табылады. Бұл айырмашылықтардың себептерiне байланысты тұрақты және уақытша болады.

Тұрақты айырмашылықтар - бұл аралық айырмашылығы және ағымдағы есептi мерзiмдерде пайда болатын  және келесi есептi мерзiмдерде жоймайтын бухгалтерлiк табыс салық салынатын. Тұрақты айырмашылықтардың пайда болуын себеп бухгалтерлiк табыстың есептеу есептелетiн өткiзуден тыс табыстар мен шығындарды баптардың бiр бөлiгi салық салынатын табыстың есептеуiнде есепке алынбайтындығында. Айырмашылықтарға осыған жатады: валюталық операциялар бойынша курс бойынша айырмашылығы; үкiмет қойылған Қазақстан республикалары шығындардың iссапар, көрнекi және ұқсас оларының орнын толтыруына шығындар нормадан тыс; тағы басқалар салық заң қойылған айналадағы ортаны қорғаулар бойынша сақтамау шақырылған талаптардың шығындары.

Уақыттық айырмашылықтар бiр есептi мерзiмде бухгалтерлiк  табыстың есептеу есептелетiн өткiзуден  тыс табыстар мен шығындарды баптардың  бiр бөлiгi басқа есептi мерзiмде  салық салынатын табыстың есептеуiнде есепке алынатын нәтижеде пайда болады. Бiр есептi мерзiм пайда болған уақыттық айырмашылықтар келесi есептi мерзiмдерде жояды. Уақыттық айырмашылықтарды тiзiм салық заңымен бекiтiледi.

Уақыттық айырмашылықтар нәтижеде пайда болады:

- өткiзуден тыс табыстар  мен шығынды мойындауды моменттiң  анықтауы жолдарындағы айырмашылықтар;

- негiзгi құралдардың  амортизациялық төлемдерiнiң анықтауы  жолдарындағы айырмашылықтар;

- салық заң қойылған  шектеу негiзгi құралдардың жөндеуi бойынша шығындардың жүзеге асырулары аса, яғни тағы басқалар 10 134518768 олардың баланстық құнынан.

Тұрақты және уақыттық айырмашылықтар табиғат туралы мәлiмет қаржы  есеп беруiнiң қолданушылары үшiн  пайдалы болып табылады. Бұл айырмашылықтардың  қаржы есеп беруiнде шағылысуды есепке алу және әдiс айырып таныған. Тұрақты айырмашылықтар салық есепке алуының жеке тiзiмдерiнде есепке алынады және қаржы есеп беруiне түсiнiктемеде ашылуларға жатады. Уақыттық айырмашылықтар бұл уақыттық айырмашылықтардың сомаларынан салық эффектiнiң бухгалтерлiк есебiндегi анықтау және шағылысуларды жолымен есепке алынады.

Табыс салығының сомасы, жататын бюджетке жарнаға, төлеушiлермен өз алдына салық салынатын табыстың шамасынан және қойылған жалакилер  сүйене анықталады. Бюджетке салықтың аванстық жарналары әрбiр айдың кешiктiрмей 20 сандары алдыңғы айдың қаржы нәтижесiнен сүйене өндiрiп алады.

Жиынтық жылдық табыс  және заңды тұлғалардың шығарылған шегермелерi туралы декларация жылдың 31 наурызына дейiн салық тiркеуiнiң  орын-орныменiн салық қызметтiң органдарына көрiнедi, ар жағында келесi есеп беру.

Заңды тұлғалар ақырғы есептер  өндiрiп алады және жиынтық жылдық табыс туралы декларацияның ұсынысының күнiнен 10 күндердiң өтуi арналған табыс  салықтары төлеп қояды, бiрақ жылдың кешiктiрмей 10 сәуiрi, ар жағында келесi есеп беру.

Егер аванстық төлеуi декларация бойынша табыс салығының  есептелген сомаларын шектен шықса, салық қызметтi алады: басқа салықтардың  төлеуiн есепке асып кетуiн соманы намыс; келiсiм бойыншаға салық төлеушiсiмен бойынша мiндеттемелерiнiң есебiне қалдығы алдағы төлем есептеу; ғарызнама бойынша жиырма күндiк мерзiмге қалдықты салық төлеушiге қайтару. Салықтардың уақытында емес төлеуi, декларациядағы салықтың өлшемiнiң төмендетуi, салық заңының тағы басқа бұзушылықты салықтың ағымдағы төлемдерiнiң сомасының төмендетуiне есептеп шығаруды ескередi айыппұлдар да көбiктендiр. Заңды тұлғалармен табыс салығы бойынша бюджетi бар есептеулердiң негiзгi бухгалтерлiк жазбалары кестеде 7 келтiрiлген. Бұдан әрi қосылған құнға салық бойынша бюджетi бар есептеулердiң есепке алуы жарыламыз.

Қосылған құнға салық  өндiрiс және тауарлар айналымының  процесс қосылған құнға өсудiң  бiр бөлiгiнiң бюджетiне алып қоюды  форманы болады, жұмыс және Қазақстан  республикасының аумағына қызметтер, сонымен бiрге бөлiп шығару тауарлардың импортында.

7-шi кесте - Заңды тұлғалары бар табыс салығы бойынша бюджетi бар есептеулердiң есепке алынуы