Учет и аудит

Құндылықтардың артықшылығы кiрiсулерге  жатады: Д-т 1310, 1330 К-т 6280 «әртүрлі табыстар», жеткiлiксiздiк заттық құндар заттық жауапты тұлғалардың есебiнен көшiрiп жазып алады: Д- т 1280 – Кт 1310, 1330. Нақты кiнәлiлердiң анықталған реттесi: Д-т 1250/1-Кт 1310, 1330. Жеткiлiксiздiктердiң орнын толтыруы базар нарқтары бойынша өндiрiп алады, бiрақ нақты өзiндiк құннан төменде емес. Жоспардан тыс түгендеу заттық жауапты тұлғаның жұмыстан шығаруының жағдайында өндiрiп алады және құқық бұл болатын салық немесе басқа органдардың тексерулерiн өткiзуде.

Жұмсап қойылған материалдардың өндiрiстiк  мақсаттарына есептен шығару олардың  нақты өзiндiк құны бойынша өндiрiп  алады және шағылысады: Дт 8110- Кт 1310, нақты өзiндiк құн әкiмшiлiк шығын тұтынылған көшiрiлiп жазылады: Дт 7210 әкiмшiлiк шығындар - Кт 1310. Қосалқы өндiрiстiң материалдарының есептен шығаруы олардың нақты өзiндiк құны бойынша өндiрiп алады және шағылысады: Дт 8310-шi - Кт 1310.

Қайырымды мақсаттарға ТМЗ есептен шығаруда және кәсiпорынның қызметiнiң жарнамауы құн оларды нақты өзiндiк құннан төменде емес анықталады: Дт8110 Кт 1310, ТМЗдардың өзiндiк құны, әкімшілікке пайдаланылған шығыстар алынады: Дт 7210 «әкімшілік шығыстар» - Кт 1310.  Жүзеге асырылатын көмекші өндірістің материалдарының шығыны нақты  танылатын есептi мерзiмiндегi шығын сияқты танылады: Дт 8310 Кт 1310.

Өнiмнiң жасауы бойынша  шығын есепке алу материалдардың есептен шығарудың бiр бөлiгi және еңбекақыда элементтердi қолданып нормативтiк әдiсiнiң тапсырылған әдiсi бойынша iске асады. (калькуляция қорытынды жасалады) әрбiр технологиялық операцияға еңбекақы бойынша даярлалатын өнiм және бағаның әрбiр атына норма осы мақсатта нығайтылған. Нормалар бойынша материалдардың шығыны шығынның қолданыстағы нормасына iстеп шығарылған өнiмнiң санының көбейтуiмен жолымен анықталады.

Тауарлық-заттық қорлардың өңдеуiне шығындар қолданылатын шикiзаттың өндiрiсiнiң процесстерiндегi құнына қосылады, есеп, мерзiмдi мерзiмдi технологиялары және өндiрiстiң ұйымымен, және өндiрiстiк өнiмнiң өзiндiк күндерi сияқты танылады, еңбек ресурс өнiмнiң өндiрiс тiкелей бiрлiктерге қатысты тағы басқа шығынның негiзгi құралдарының амортизациясын, энергия, материал отын.

Өндiрiстiк өнiмнiң өзiндiк күн қосылмаған шығындар оларда апаратын есептi мерзiмге шығындар сияқты танылады бұл әкiмшiлiк шығындар (7210), басқаруға қатыстысы және ұйыммен тауарлық-заттық қорлардың iске асыруы бойынша өндiрiс, шығындар.

Катардан шығу, тегiн беру, айырбас меншiктi өндiрiстiң өнiмiнiң демалысы тауарлардың iске асыруы сияқты бухгалтерлiк есепте шағылысады. Өнiмдердi сатуы бойынша шығындар, соның iшiнде меншiктi дүкен бойынша, есепке алынады 7110.

Шығындардың тауарлардың iске асыруы, есептен шығаруы бойынша  шығындарға жатады серiктестiктiң жетекшi бекiтiлген актпен пiсiп жетуге жарнамаға қатысты шығындарды. Тауарлар және қызметтердiң iске асыруының есепке алуы табыстар және шегермелерге сәйкес қызмет түрлерiн ұсынуды моменттен есепке алынатын есептеп шығаруларды әдiс бойынша iске асады, тиеу тауар және дүниенiң кiрiсуi, төлеудi уақыттан тәуелсiз.

 

3 кесте – ЖШС "Ордабасы Сарбас"-ның құрал-жабдықтарына жауапты тұлғалардың тізімі

Бөлім код ы	атауы (нөмері)	Ішкі  бөлім	ҚЖЖ тұлғаның коды	ҚЖЖ тұлға
100	Бухгалтерия	АХП	101	Кассир (ФИО)
100	Бухгалтерия	АХП	102	Кассир (ФИО)
200	Негізгі өндіріс	қойма	201	қоймашы (ФИО)
200	Негізгі өндіріс	Цех №1	211	Мастер (ФИО)
200	Негізгі өндіріс	Цех №2	221	Мастер (ФИО)
300	Көмекші өндіріс	қойма	301	қоймашы (ФИО)
300	Көмекші өндіріс	Цех №1	311	Мастер (ФИО)
300	Көмекші өндіріс	Цех №2	321	Мастер (ФИО)
400	Асхана	асхана	401	қоймашы (ФИО)
100	Бухгалтерия	АХП	101	Кассир (ФИО)

 

Шығын есепке алу қарама-қайшы  әрбiр цехты апарады.  Шығындар негiзгi өндiрiстiң шығындарының қойылған номенклатурасы бойынша есепке алынады.   Өндiрiске шығын төбе 8110 «Негiзгi өндiрiс» iшкi бөлiм есептерiнде iске асады. Өнiм түрлерi бойынша талдамалы есеп есептiң карточкасында апарады.

Операциялардың шетелдiк  валютасындағы есепке алу МСФО 21 «валюталардың айырбастау курстарының өзгерiстерiнiң ықпалы» сәйкес өндiрiп алады. ЖШС "Ордабасы Сарбас" БЦКке валюталық есебi болады. Операциялардың ұлттық баламасындағы - теңге 1030-1 (долларлар), есебі 1030-2 (сомалар). Сатып алу бойынша курс бойынша айырмашылық және валютаның сатулары 1020 есептерi бар корреспонденцияларда 6250 есебі (табыс курсы бойынша айырмашылық) және 7430 (курс бойынша айырмашылық шығын) және есептеу күндеріне танылады. Жабдықтаушылары бар есептеулер бойынша курс бойынша айырмашылығы  корреспонденцияларда есебі 3310 және оларда пайда болған мерзiмдерi өткiзуден тыс табыстар мен шығындар сияқты қаржы есеп беруiн құрастыруды датаға танылады.

Сонымен бiрге бухгалтерлiк  табыспен және салық салынатын табыстың аралығында айырмашылық осыған байланысты пайда болады салық заңының талабы бойынша бухгалтерлiк есептiң талаптарынан айырмашылығы болатынын атап өтуге керек.  Тұрақты айырмашылықтар салық заңында шығындардың шегермелерiне жатқызуға рұқсат етiлмейтiнде пайда болады. Оларға жатады:

а) ҚР үкiметі қойған мөлшерден тыс iссапар және өкiлдiк шығындар;

б) шетелдiк валюта операциялары және валюталық есептер бойынша курс

    айырмашылығы;

в) бюджет енгізген айыппұл санкциясы;

г) кәсiпкерлiк қызметтерге байланысты емес шығындар;

д)салық заңнамаларына сәйкес заңды тұлғаларға берiлетiн салық

   жеңiлдiктерi.

Уақыттық айырмашылықтар артынан бухгалтерлiк есеп бойынша  кейбiр шығындар және табыстар бiр  есептi мерзiмдерге жататын пайда  болады, салық есепке алуы бойынша (негiзгi құралдардың амортизация және жөндеуi, материалдық емес активтердi амортизациясы, күдiктi қарыздар) басқа есептi мерзiмдегi салық салынатын табысқа және шегермелерi қосылады. Уақыттық айырмашылықтар уақыттық айырмашылықтарды салық эффектiнiң анықтауы есепке алуда және есеп беру жолымен болашақта жоғалып шағылысады. Уақыттық айырмашылықтарды салық эффектi пайда болған есептi мерзiмде салық төлемге қосылады және сч бойынша шағылысады 4310 кешiктiрiлген табыс салығы.

Есептi мерзiмге салық  төлем мiндеттемелердiң әдiстi салық эффектiнiң негiзiнде анықталады. Төлеуге табыс салығы және уақыттық айырмашылықтар, пайда болатын немесе жойылатын ағымдағы мерзiмдердегi салық эффектi тұрды. Уақыттық айырмашылықтарды болашақта салық эффектiнiң салық мөлшерлерiнiң өзгерiсi туралы мәлiметтер жоқ болғанда есептi мерзiм жұмыс iстейтiн салық мөлшерi бойынша анықталады. Заңды тұлғадан табыс салығы шығындарға жатады және не есептi мерзiмi сол есептелiп қояды бухгалтерлiк табыс оған сәйкес: Дт 7710 - Кт 3110.

Бухгалтерлiк табыс бекiтiлген нормативтiк актiлермен сәйкес анықталатын өткiзуден тыс табыстар мен шығындардың арасындағы айырым сияқты есеп айырысады. Салық салынатын табыс - бұл салық заңымен сәйкес анықталатын есептi мерзiмге табыстар жиынтық.

Зейнетақымен қамсыздандыруға шығындарының есепке алуы ҚРдың заңына сәйкес келедi. ЖШС "Ордабасы Сарбас" мiндеттi зейнетақы жарналарының есептеуi 10.12.1997 №1733 жылдан ҚРдың үкiметiнiң қаулысымен сәйкес өндiрiп алады. ЖШС "Ордабасы Сарбас" қызметкерлердiң жалпы жиналысының шешiмiне сәйкес «Ұлар Үмiт» жинақтаушы зейнетақы қорыны ретiнде мемлекеттiк емес зейнетақы қорын таңдады. Мiндеттi зейнетақы жарналарының төлеп қойылатын жинақтаушы зейнетақы қорыларына есепке алу

ЖШС (қызметкерге) әрбiр  жеке тұлға бойынша бөлек апарады. Жарнамалар, мемлекеттiк емес ерiктi зейнетақы қорды құрастыруды ретке сәйкес, сол есептi мерзiмге шығындармен танылады, ЖШС қай қызметкер iшiнде жұмыс iстейдi. Зейнетақы жұмыс iстейтiн зейнеткерлерге серiктестiктiң қорынан есептеседi.

2. Қысқамерзімді міндеттемелердің есебі

2.1. Міндеттемелерді мойындау  және маңызы, жіктемесі

- Шаруашылық байланыстары, бекiту бойынша В.С.Лубян,- деп бұл кәсiпорынның қызметiнiң керектi шарты, олар өйткенi жабдықтауды үздiксiздiк және өндiрiсiнiң процессiнiң үзiлiссiздiктерiн қамтамасыз етедi. /1,11б/. Шаруашылық байланыстары бiр кәсiпорынға сәйкес тауарлық-заттық құндылықтардың жабдықтаушысымен сөз сөйлеген келiсiм шартымен пiсiп жетiп бекiнедi, тұтынушы демек және төлеушiмен, жұмыс немесе қызметтер, басқа олардың сатып алушысымен. Шарттар туралыларға реттеледi:

- жұмыстар және қызмет атқарылатын қойылатын заттық құндардың түрi;

- жабдықтау шарттары;

-сандық және құндық көрсеткiшi жабдықтаулар;

-заттық құндардың тиеуiнiң мерзiмдерi;

-кәсiпорынмен және (мердiгерлермен) жабдықтаушылардың арасындағы есеп айырысу тәртiп.

Н.П.Кондракова анықтауы бойынша, жабдықтаушыларға және мердiгерлерге  (электр энергиясының берілуі, пара, су тағы басқалар) қызметтердiң әр түрлi түрлерi және орындайтын (iргелi және негiзгi құралдардың ағымдағы жөндеуi тағы басқалар) әр түрлi жұмыс  көрсететiн тауарлық-заттық құндылықтар тағы басқалар шикiзат қоятын ұйымдарда әкетедi. /2, 214б./.                                             

Қазақстанның iшкi жабдықтаулары  бойынша жабдықтаушылармен және мердiгерлермен кәсiпорынның аралығында есеп айырысу тәртiбі Қазақстан Республикасында ақшасыз есептердiң ережелерiмен сәйкес анықталады. Қазақстанның iшкi жабдықтауларын шарттар қабылданған тауар қарағанда құқық және дүкеншiлер және сатып алушылардың мiндет анықтайтын шартпен елдерде сәйкес қалыптастырады.

Бухгалтерлiк есептiң  есептерiнiң жұмыс iстейтiн жоспарымен есептеулердiң көп түрлерiнiң өзара  байланысты шағылысуын мүмкiндiк ескерiлген. Жабдықтаушылары бар есептеулердiң  есепке алуы және мердiгерлермен бухгалтерлiк есептiң синтетикалық есептерiнiң жүйелi тiзiмi бухгалтерлiк есептiң есептерiнiң үлгi жоспары, ұсынатын өзiменмен сәйкес /4, 2/ апарады, 3310 «Жабдықтаушы мердiгерлердің қысқа мерзiмдi кредиторлық қарызы» енжар есепте.

3310 «Жабдықтаушы мердiгерлердің қысқа мерзiмдi кредиторлық қарызы» есепке алуы:

- алған тауарлық-заттық  құндылықтарда, iстелiнген iстелiнген  жұмыстар және бойынша есеп  құжаттары акцепттеген және төлеулерге  жататын қызмет; бойынша есептеулер  қай төлемдер жоспарлы шамасында  өндiрiп алады; 

-бойынша (жабдықтауды неотфактурованные) түспейтiн есеп құжаттары;

-ТМЦ артықшылық ТМЦ олардың қабылдауының жанында айқындалған.

3310 корреспонденцияларда  өндiрiс шығындарының өндiрiстiк қорлар, тауарларының есептерiмен есеп қарызы бойынша және үндеуi ТМЦ жеткiзу бойынша қабылданған жұмыстар және қызмет, қызметтегi жабдықтаушысына ТМЦ iс жүзiнде түскен кәсiпорын берешектiктерiн шағылысады, ҚҚС былайша. Кәсiпорындардың арасындағы есептеулердiң көпшiлiгi, бюджетпен және бюджеттен тыс қорлармен ақшалайсыз төлеу түрiнде өндiрiп алады./5,322б/.

Ақшасыз есептер клиенттердiң  есептерi есептi, ағымдағы және валюталықтар бойынша арқылы ақшалайсыз тiзiм  банкке iске асады, әр түрлi банктердiң  арасындағы корреспондент есептердiң  жүйесi, өзара талаптарды есепке алулар, сонымен бiрге векселдер арқылы және қолдағы ақша алмастыратын чектер.

Есептеулер бойынша  ақшалай қаражатты сақтау және операциялар  үшiн, өз бетiмен баланс және меншiктi айналымдағы ақша болатын кәсiпорындар төлем есебi банк мекемелерiндегiн  ашады.

Кәсiпорынның төлем есебiнiң ашулары үшiн  келесi құжаттары банка таңдаулы оларды мекемеге тиiстi./6,2б/:

-қойылған үлгiнiң есеп  ашуға өтiнiшi;

-кәсiпорынның жарғысының  нотариалдық куәландырған көшiрмелерi;

-мемлекеттiк тiркеуден өткен құжаттың көшiрмесiн растайтын уәкiлетті

   ұйым;

-қолдың үлгiсi және  мөр бедермен басылған құжат;

-салық есепке алуына  клиенттiң қойылуын растайтын  айғақ салық қызметi ұйымы берiлген құжаттың түпнұсқасы. Құралдардың төлем есебiндегi қозғалыс төлем құжаттармен пiсiп жетедi.

Ақшалай чек - аты оны көшiрiп алған тұлға қазынаның көрcетiлген сомасының төлеуi туралы банкке ие есептiң жазбаша ұйғарымы. Ақшалай чек кәсiпорынның аты болуы керек, жетекшi қол және бас есепшi, елтаңбалы мөрдiң баспасы, нөмiр беруге, төлқұжат осы алушылары оның төлем есебi, соманы. Кәсiпорындар чек бойынша еңбекақының төлеуi, шаруашылық тағы басқа шығындарына ақша алады.

Қазына жарнаға хабарлау ақшалай - банкке ие есептiң жазбаша  ұйғарымы касса тапсыратын ақшалар  төлем есебiне алу. Онда төлем есебiнiң  нөмiрлерiн қояды, жарналар сома және дата. Кәсiпорынның банка, кассиры кассаға қазына өткiзулерден кейiн осы операция растайтын куәлiк қағазды алады.

Төлем қағазы - бұл нұсқауы  басқа кәсiпорынның нiң арнайы бланк  ресiмделген есебiне өз есебiнен нақтылы  соманың тiзiмi туралы банкке кәсiпорын қызмет етушi. /7,194б/.

Мысалы, ақшасыз есептер  сауда - құрылыс ұйым тауарлық және тауарлық емес операциялар бойынша  жүзеге асырады. Тауарлық операцияларға  шикiзаттың сауда-саттықтарын жатқызады, материал жасалған құрылыс материалдарының iске асыруы және құрылыс-монтаж объекттерi. /8, 65б/.