Салық түрлері және олардың мәні

 

     мұнда Ү – түсімдердің көлемі (тәуелді  ауыспалы);

     а0 – Х-тің тұрақты мәні кезінде  қалыптасатын түсімдердің деңгейі;

     а1, ..., аn – бұрыштық коэффициеттер (тәуелсіз ауыспалы көрсеткіштер бірлікке өзгерген жағдайда түсімдер мәнінің қаншалықты өзгеретінін көрсетеді);

     Х1, ..., Хn – тәуелсіз өзгерістер.

     Алынған кері теңдеудің айқындылық коэффициенті 0,902-ге тең.

     Есептелген  жеке табыс салығы көлемдерінің АЕК-ке корреляциялық тәуелділігінің оң сипаты бар екенін айта кеткен жөн, ал кері теңдеуде ол теріс болап таылады. Бұл, бір жағынан, АЕК көлемінің орташа салық ставкасына белгілі бір түрде әсер ететінімен байланысты.Жеке табыс салығын салудың нақ сол шәкілінде өзге ұрақты көрстекіштердегі АЕК ұлғаюы орташа ставканың төмендеуіне алып келеді. Алайда орташа айлық еңбекақыны жыл сайын өсірген кезде нақ сол шәкілдегі орташа салық ставкасының ұлғаю үрдісі бар, бұл халықтың кірістерін неғұрлым төмен салық салынатын топтан жоғарырақ салық салынатын топтарға ауыстыру құрылымына байланысты, мұны болжау кезінде ескеру қажет.

     Үшінші  нұсқа. Төлем көзінен салық салынатын  жеке табыс салығының болжамын есептеу  кезінде  салық төлеушілердің  салық органдарына беретін  салық  декларацияларының деректерін пайдаланған дұрыс.  Салық салынатын кірістің есептелген сомасы мен жеке табыс салығының мөлшеріне байланысты өткен жылдарда және ағымдағы жылдың есепті кезеңінде  салықты алып қоюдың орташа мөлшері мынадай формула бойынша айқындалсын:

 

     S= Р_1// O_d* 100%, мұнда

 

     S – орташа салық ставкасы

     Р_І - төлем көзінен салық салынбайтын жеке табыс салығының болжамды сомасы;

     O_D – есепті кезеңдегі салық салынатын кірістің есесптелген сомасы;

     Бұдан соң,  күтілетін кіріс сомасы мен  алып қоюдың орташа пайызына байланысты ағымдағы жылғы салық түсімдерінің күтілетін сомасы айқындалады.

      Төлем көздеріне салынатын кірістерден  жеке табыс салығының болжамы  салық төлеушілер кірістері өсуінің  болжамды коэффициенттеріне түзетілген  ағымдағы жылғы салық салынаты кірістің  болжамды сомасының және  мына формула бойынша алып қоюдың орташа процентін қолданудың негізінде  айқындалады:

 

     Р_iР=O_DOX*I/100%*S/100%, мұнда

     Р_ІР - төлем көзінен салық салынбайтын жеке табыс салығының болжамды сомасы;

     O_DOX – ағымдағы жылы салық салынатын кірістің күтілетін сомасы;

     I – жоспарланып отырған жылы  тұтыну бағаларының өсімі;

     S – орташа салық ставкасы.

     Сонымен бір мезгілде бағдарлау үшін оның кірістерінің серпіні бойынша болжанатын және күтілетін салықтың есебін жүргізу  қажет. Есептеу кезінде  күтілетін кірістерден  тұрақты сипаттағы емес бір реттік төлемдерді алып тастаған дұрыс (өткен кезеңдердегі бересіні өтеу,  тексеру қорытындылары бойынша үстеме есептеулер, қате есептелген сомалар және т.б.). ( 3 қосымша).

       Бірінші нұсқа. Төлем көзінен салық салынбайтын табыстарға салынатын жеке табыс салығын болжаған кезде жеке кәсіпкердің кірісі, мүлік кірісі және өзге де кірістер, адвокаттар мен жеке нотариустардың кірістері жөніндегі алдыңғы жылғы салық декларацияларының деректерін қолдану керек.

     Төлем көзінен салық салынбайтын табыстарға салынатын жеке табыс салығын  есептеу төлем көзінен салық  салынбайтын (адвокаттар мен жеке нотариустардың кірістерін қоспағанда) болжамды кіріс  сомасына қатысты, Қазақстан Республикасының  Салық кодексінің 144 және 152-баптарына сәйкес белгіленген салық салынбайтын кірістер сомасы мен салықтық шегерімдерге азайтылған орташа ставканы қолдану жолымен жүргізіледі.

     Бұл ретте өңірде қалыптасқан орташа ставка мөлшері  есептік деректерге негізделіп айқындалады, бұл деректер оларға әсер ететін факторлардың болуына байланысты түзетілуі мүмкін.

     Төлем көзінен салық салынбайтын табыстарға салынатын жеке табыс салығының  сомасы алынған кіріс сомасына қатысты  белгіленген ставканы қолдану жолымен  мынадай формула бойынша айқындалады:

 

     Р_Р=O_DOX*I/100%*S/100%, мұнда

     Р_Р - төлем көзінен салық салынбайтын жеке табыс салығының болжамды сомасы;

     O_DOX – ағымдағы жылы салық салынатын кірістің күтілетін сомасы;

     I – жоспарланып отырған жылы  тұтыну бағаларының өсімі;

     S – орташа салық ставкасы.

     ( 4 қосымша)

     Екініші нұсқа. Төлем көзінен салық салынбайтын  табыстарға салынатын жеке табыс  салығын болжамы  өткен жылдардағы түсімдер серпінін талдау, өңірдің  әлеуметтік-экономикалық дамуының макроэкономикалық  көрсеткіштерін  ескере отырып  ағымдағы жылғы түсімдерді бағалау есебінің  негізінде есепстеледі.

       Қызметін бір жолғы талондар  бойынша жүзеге асыратын жеке  тұлғаларға салынатын жеке табыс  салығын болжаған кезде жергілікті атқарушы органдардың өңір аумағында қызметін бір жолғы талондар негізінде жүзеге асыратын жеке тұлғалардың саны және бір жолғы талондардың жергілікті өкілетті органдардың шешімімен белгіленетін құны туралы деректерін пайдалану ұсынылады.

     Көрсетілген салықтар бойынша алдағы жылға арналған болжам талдау, бірнеше жыл бойғы  нақты салық түсімдерінің серпіні, ағымдағы жылы күтілетін түсімдердің есебі негізінде және өңірдің әлеуметтік-экономикалық дамуының макроэкономикалық көрсеткіштері ескеріле отырып есептеледі.

     ( 5 қосымша)

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     2.2  ӘЛЕУМЕТТІК  САЛЫҚ,  МҮЛІК  САЛЫҚТАРЫ ЖӘНЕ  ЖЕР  САЛЫҒЫ

 

     Әлеуметтік  салықты болжау кезінде салық  декларацияларының алдыңғы жылғы  және ағымдағы жылдың есепті кезеңіндегі  әлеуметтік салық жөніндегі деректерін пайдалану керек.

     Бірінші нұсқа. Салық салынатын кірістің нақты мөлшері мен есептелген әлеуметтік салыққа негізделіп, көрсетілген кезеңдердегі салықтың орташа қалыптасқан ставкасын  мынадай формула бойынша айқындап алу қажет:

     S=C_F/O_D*100%, мұнда

     S – орташа салық ставкасы;

     C_F – есепті кезеңде нақты түскен әлеуметтік салық сомасы;

     O_D – есепті кезеңде салық салынатын кіріс.

     Бұдан кейін салық төлеушілердің салық  салынатын кірісінің күтілетін  өсімі, орташа ставканы қолдану ескеріле отырып, ағымдағы жылы күтілетін салық  көлемі айқындалады.

     Әлеуметтік  салық бойынша болжам ағымдағы жылы күтілетін салық салынатын кірістің еңбекақы төлеу қоры өсімінің болжамды коэффициенті мен орташа пайыздық ставканы қолдануға түзетілген сомасына негізделіп, мынадай формула бойынша айқындалады:

     С_Р=O_DOX*I/100%*S/100%, мұнда

     С_Р – болжамды әлеуметтік салық сомасы;

     O_DOX – ағымдағы жылы күтілетін салық салынатын кіріс сомасы;

     I – жоспарланып отырған жылы  еңбекақы төлеу қорының өсімі;

     S – орташа салық ставкасы.

     Бұл ретте салық төлеушілер кірістерінің өсуіне әсер ететін факторларды, сондай-ақ салық заңнамасының өзгерістерін ескеру қажет.

     Бағдар  үшін жоғарыда аталған есепке негізделіп болжанатын салық мөлшерін оынң өткен  кезеңдегі салыстырып отырған жағдайлардағы  түсім серпінімен бір мезгілде салыстыру  жүргізіледі. Бұл ретте нақты  түсімнен жүйесіз сипаттағы бір  жолғы төлемдерді алып тастау керек, сондай-ақ өңірдегі түсімге айтарлықтай әсер ететін ірі салық төлеушілерден түсетін салық түсімін міндетті түрде ескеру керек. ( 6 қосымша).

     Қолданыстағы  салық заңнамасына өзгерістер енгізілгенге дейін жер қойнауын пайдалануға  шарт жасасқан және шарт жағдайларын қайта қарамағын төлеушілер бойынша әлеуметтік салық түсімі жеке есептеледі.

     Екінші  нұсқа. Кері талдау барысында әлеуметтік салық түсімдерінің көлемдеріне, соның  ішінде салық ставкасының өзгеруіне  әсер ететін бірқатар факторлар зерттелді. Бұл талдау нәтижесі төмендегі кестеде келтірілген. Сондай-ақ осы кестедеәлеуметтік салық түсімдерінің көлемдері корреляциясының салық ставкаларының өзгеруіне түзетілген дерекутері көрсетілген.

 
 
 
 

     Әлеуметтік  салық түсімдерінің   көлемдеріне әсер ететін

                      экономикалық көрсеткіштер тізбесі

 

     Осы кестеде көрсетілгендей, есептелген әлеуметтік салық түсімдер көлемдерінің салық ставкасының өзгеруіне  корреляциялық тәуелділігі жоқ  деуге болады. Дегенмен, корреляциялық  талдау нәтижесінде есептелген әлеуметтік салықтың орташа жылдық салық ставкасына түзетілген түсімдері бойынша бірқатар факторларға корреляциялық тәуелділік күшейді.Осылайша, орташа жылдық салық ставкасының өзгеруін кері талдауда ескеру қажет.

     Кері  талдау процесінде басқа көрсеткіштермен  бір кешендегі еңбекақы төлеу қоры мен орташа айлық еңбекақы көрсеткіштері кері тәуелділікті көрсетеді, бұл оларды кері теңдеудегі ауыспалылар сапасында іс жүзінде қолданылмайтын етеді.

     Ү = а0 + а1Х1 + ... + аkХk2 коэффициенттері кестеде көрсетілген.

 
 
 
 
 
 
 

                      Әлеуметтік салық түсімдерінің кері теңдеуі

 

     мұнда Ү – түсімдердің көлемі (тәуелді  ауыспалы);

     а0 – Х-тің тұрақты мәні кезінде қалыптасатын түсімдердің деңгейі;

     а1, ..., аn – бұрыштық коэффициеттер (тәуелсіз ауыспалы көрсеткіштер бірлікке өзгерген жағдайда түсімдер мәнінің қаншалықты өзгеретінін көрсетеді);