Меншікті капитал қозғалысы туралы есептілік және оның аудиті

Алынған табыстар 5610 – «Қорытынды пайда (зиян)» шотына көшіріліп жазылғаннан кейін 6110 «Сыйақылар бойынша кірістер», 6120 «Дивидендтер бойынша кірістер» шоты жабылады.

Зерттеу жұмысы жүргізіл отырған «Алматы Пана LTD»  жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде 2010 жылы қаңтар айында негізгі қызметтен  түскен табыстар бойынша төмендегідей операциялар болды.

 

7 кесте - «Алматы Пана LTD» ЖШС бойынша негізгі қызметтен түскен кірістер

 

(2010 қаңтар)

№	Шаруашылық операцияларының мазмұны	Сомасы, теңге	Шоттар корреспонденциясы
			Дебет	Кредит
1	2	3	4	5
1	Келісім – шарттық құны бойынша  газ толтырушы цехтан босатылған өнімдер үшін алынуға тиісті табыс сомасы	55 263,16	1210	6010
2	ҚҚС сомасына, 14 %	7 736,84	1210	3130
3	Келісім – шарттық құны бойынша  «СПФ Монтажспецстрой» ЖШС – не босатылған өнімдер үшін алынуға  тиіс табыс сомасы	19 298,25	12010	6010
4	ҚҚС сомасына, 14 %	2 701,75	1210	3130
5	Еңбекақы есебінен жұмысшыларға газ  берілді	70 175,44	1250	6010
6	ҚҚС сомасына, 14 %	9 824,56	1250	3130
7	«ТрансАзияКонстракшн» ЖШС – не босатылған тауарлар үшін есептелген табыс сомасы есеп айырысу шотына аударылды	105 263,16	1030	6010
8	ҚҚС сомасына, 12 %	12631,58	1030	3130
9	«Байқоңыргаз» ЖШС – не сатылған газ үшін табыс сомасы кассаға  кірістелді	21 929,82	1010	6010
10	ҚҚС сомасына, 14 %	3 070,17	1010	3130
11	«Ботакөз» балабақшасына жіберілген газға алынған сомаға	3 508,77	1030	6010
Ескерту – кесте ұйымның бухгалтерлік есеп мәліметтері негізінде дайындалынды

 

Басқа да қызметтен түскен табыстың есебі. Басқа да қызметтен түскен табыстың есебін есептеу үшін шоттардың Бас жоспарының 6200 «Басқа да кірістер» деп аталатын бөлімшесі арналған және оған келесі пассивтік күрделі шоттар жатады:

- 6210	«Активтерді істен шығарудан түскен кірістер»;
- 6220	«Өтеусіз алынған активтерден алынған кірістер»;
- 6230	«Мемлекеттік субсидиялардан түскен кірістер»;
- 6240	«Құнсызданудан шығындарды қалпына келтіруден түскен кірістер»;
- 6250	«Бағам айырмасынан түскен кірістер»;
- 6260	«Операциялық жалдаудан түскен кірістер»;
- 6270	«Биологиялық активтердің әділ құнының өзгеруінен түскен кірістер»;
- 6280	«Өзге кірістер».

Зерттеу жұмысы жүргізіліп отырған «Алматы Пана LTD» жауапкершілігі шектеулі серіктестігіндегі негізгі емес қызметтерден алынған кірістер бойынша шаруашылық  операциялары төмендегі 8 кесте арқылы көрсетіліп отыр.

 

8 кесте - «Алматы Пана LTD» ЖШС бойынша негізгі емес қызметтерден кірістер

 

(2010 қаңтар)

№	Шаруашылық операцияларының мазмұны	Сомасы, теңге	Шоттар корреспонденциясы
			Дебет	Кредит
1	Түгендеу кезінде артық шыққан картинаны қайтарымсыз кірістеу	56 000	1330	6280
2	Түгендеу кезінде артық шыққан бильярд столдары кірістелді	224 950,00	2410	6280
3	«ТрансАзияКонстракшн» ЖШС – нің  артық болып табылатын материалдық  құндылықтар келісім – шарт негізінде  сатудан алынатын табыс сомасы	85 087,72	1210	6280
4	№77 Кіріс кассалық ордері негізінде  табыс кірістелді	1 000	1010	6280
Ескерту – кесте ұйымның бухгалтерлік есеп мәліметтері негізінде дайындалынды

6250 «Бағамдық  айырмадан түсетін кірістер шоты  айырбасталатын конверттелетін  шетелдік валюталарына шаққандағы  теңге бағамының өзгерісі кезінде  пайда болатын бағамдық айырманы  есепке алуға арналған.

6160 «Қаржыландырудан  түсетін басқа да табыстар», 6260 «Операциялық жалдаудан түсетін  кірістер», 6280 «Басқа да кірістер»  шоты ұйымның негізгі емес  қызметінен түскен табыстарды  есепке алуға арналған. Атап айтқанда, бұл шоттарда табыстардың мынадай түрлері көрініс табады:

- негізгі  құралдарды түгендеу кезінде  анықталған негізгі құралдардың  есепке алынбағандары 2410 «Негізгі  құралдар» шоттарының дебеті, 6280 «Басқа кірістер»; 6160 «Қаржыландырудан түсетін басқа да табыстар», 6260 «Операциялық жалдаудан түсетін кірістер», 6280 «Басқа да кірістер» шотының кредиті;

- түгендеу  кезінде анықталған материалдардың, дайын өнімдердің және алынған  тауарлардың есепке алынбағандары  1310 «Материалдар мен шикізаттар», 1330 «Тауарлар», 1350 «Өзге де қорлар» шоттарының дебеті, 6280 «Басқа да кірістер», 6160 «Қаржыландырудан түсетін басқа да табыстар», 6260 «Операциялық жалдаудан түсетін кірістер» шоттарының кредиті;

- түгендеу  кезінде анықталған ақша қаражаттарының  есепке алынбағандары 1010 «Кассадағы теңгемен ақша қаражаты» шоттарының дебеті, 6280 «Басқа кірістер», 6160 «Қаржыландырудан түсетін басқа да кірістер», 6260 «Операциялық жалдаудан түсетін кірістер» шоттарының кредиті;

- тіркелген  активтерді ағымдағы жалға бергеннен  түскен табыстары 2110 «Ұзақ мерзімді  дебиторлық берешек» шотының  дебеті, 6280 «Негізгі емес қызметтен алынатын басқа да табыстар», 6160 «Қаржыландырудан түсетін басқа да табыстар», 6260 «Операциялық жалдаудан түсетін кірістер», 6280 шоттарының кредиті;

- қысқа мерзімді  қаржылық инвестицияның ағымдағы  құнының өзгеруінің нәтижесінде  алынған табыстары 2010 «Ұзақ мерзімді  қаржылық құралдар», 2020 «Өтеуге дейін ұсталатын ұзақ мерзімді инвестициялар», 2040 «Өзге ұзақ мерзімді қаржылық активтер» шоттарының дебеті 6160 «Қаржыландырудан түсетін басқа да табыстар», 6260 «Операциялық жалдаудан түсетін кірістер», 6280 «Басқа да кірістер» шоттарының кредиті.

Ұйым қаржылық есеп берген кезде түсіндерме жазбаларын бірге тапсырады, онда: көрсетілген  қызметтен түсетін табыстарды анықтаудың жолдары; дивиденттер, роялти, пайыздан алынатын табыс, көрсетілген қызмет,  тауарды сатудың нәтижесінде  пайда болатын табыстарымен қоса есептік кезең үшін танылатын, табыс  түрінің әрбір мәнді сомасы ашылуы тиіс. Тауарды айырбастау немесе қызмет көрсету нәтижесінде пайда болатын  табыстар сомасы бөлек ашып көрсетіледі.

Ұйымның қорытынды  табысынан бюджетке төленетін салықтарын және табыстың есебінен өтелінетін басқадай шығындарды төлегеннен қалған сомасы есепті жылдың бөлінбеген пайдасы немесе жабылмаған зияны болып табылады. Ұйымның «бөлінбеген пайдасы  немесе жабылмаған зиянының есебі 5500 бөлімшеге  ашылыған сәйкесті шоттарда жүргізіледі:

5510 «Есепті  жылдың пайдасы» және 5520 «Өткен  жылдың  бөлінбеген пайдасы (жабылмаған  зиян)» шоттарында жүргізіледі. 

Есепті жылдың бөлінбеген табысының (жабылмаған зияны) есебі есеп берілетін жылда пайда  болған бөлінбеген табыс немесе жабылмаған зиянының сомасының қолда бары және қозғалысы туралы ақпараттарды жинақтауға арналған.

Есеп берілетін  жылдың соңында 5510 «Ағымдағы жылдың пайдасы» шотқа жыл ішіндегі есептелген табыстың немесе зиянның сомасы жазылады. Бұл ретте шоттардың мынадай  корреспонденциясы жасалады:

- жыл ішінде  алынған табыс сомасына:

5610 «Қорытынды  пайда» шоты дебеттеліп, 5510 «Есепті  жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған  зиян)», 5520 «Өткен жылдың пайдасы» (жабылмаған зияны) шоты кредиттеледі. Жыл ішінде алынған зиян сомасына  жоғарыдағы жазу керісінше жазылады.

Сонымен қоса, 5510«Есепті жылдың бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян)» шотының кредиті  және 5410 «Құрылтай құжаттарымен белгіленген  резервтік капитал» шоттың дебеті –  есепті жылдағы алынған зиянды өтеуге бағытталған резерв капиталының  сомасын көрсетеді.

Есепті жылдың бөлінбей қалған табысы (зияны) есептен  былайша шығарылады бөлінбеген табыс  сомасына: 5510 «Есепті жылдың пайдасы(жабылмаған зиян)» шоты дебеттеледі, 5520 «Өткен  жылдардағы  бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зиян)» шоты кредиттеледі;

Жоғарыда  келтірілген жазбалардан кейін 5510 «Есепті жылдың бөлінбеген табысы (жабылмаған зиян)»; (5520 «Ағымдағы жылдың пайдасы») шот бойынша қалдық қалмауы  керек, сондықтан ол міндетті түрде 5610 «Қорытынды пайда немесе зиян» шотымен жабылады.

Есепті жылдың соңында барлық ұйымдар бухгалтериясында жетінші «табыстар» және сегізінші  «шығындар» деп аталатын бөлім шоттары 5610 «Қорытынды пайда (зиян)» шотымен  жабылуы тиіс, яғни бұл шоттарда қалдық қалмайды.

Жоғарыда  аталған 6010 «Өнімдерді сатудан және қызмет көрсетуден алынатын кіріс») мен 6160 «Қаржыландырудан түсетін басқа  да табыстар», 6260 «Операциялық жалдаудан  түсетін кірістер», 6280 «Басқа да кірістер»  аралығындағы шоттар дебеттелініп, 5610  «Қорытынды пайда» деп аталатын шот  кредиттелінеді. Ал 7010 «Сатылған өнімнің  және көрсетілген қызметтің өзіндік  құны») мен 7450 «Операциялық жалдау бойынша  шығыстар», 7470 «Басқа да шығыстар» аралығындағы шоттар кредиттелінеді. Осы операциялардың қорытындысы бойынша 5610 «Қорытынды пайда (зиян)» шотының дебеті мен  кредитіндегі сомалар салыстырылып, егер дебетіндегі сома артық болған жағдайда шаруашылық субъектінің ағымдағы жылы зиян шеккендігі, ал кредиттік  сома артық болған жағдайда шаруашылық субъектінің ағымдағы жылы өзінің істеген  жұмысының қорытындысы бойынша  пайда тапқандығы болып табылады.

Егер ұйым жылдың аяғында зиян шексе 5610 «Қорытынды пайда» деп аталатын  шот  кредиттеліп, 5510 «Есепті жылдың пайдасы» деп аталатын шот дебеттеледі.

Ал егер ұйым пайда тапса 5610 «Қорытынды пайда» деп аталатын  шот  дебеттеліп, 5510 «Есепті жылдың пайдасы» деп аталатын шот кредиттеледі

 

3 Меншікті капитал қозғалысы туралы  есептілік және оның аудиті

 

3.1 Меншікті капитал қозғалысы туралы  есептілікті дайындау тәртіптері

 

Қаржылық  есептің ұлттық стандартына сәйкес қаржылық есептілік – бұл ұйымдардың есепті кезеңдегі қаржы-шаруашылық қызметіне сипаттама беретін  белгілі бір нысандарға топтастырылған көрсеткіштер жүйесі [21]. Қазақстан Республикасының Ұлттық комиссиясының 2006 жылдың 12 қарашасындағы №2 Қаулысына сәйкес барлық ұйымдар меншік формасы мен қызмет түріне қарамастан қаржылық есептің халықаралық стандаттарына көше бастады.

Кәсіпорынның  қаржылық есеп беруінде оның мүлік  және қаржы жағдайына сипаттама  беретін жиынтық деректер, сондай-ақ ұйымның шаруашылық қызметінің соңғы  нәтижелері көрсетіледі.

Нарықтық  қатынастардың күрделену тұсында  кәсіпорынның шаруашылық қызметін қаржыландыруды шектеу барынша күшейе түседі. Соған  байланысты шынайы және объективті қаржылық есеп берудің маңызы арта түседі, өйткені  оның көрсеткіштеріне жасалған талдау шаруашылық субъектісінің шын мәніндегі  мүліктік және қаржылық жағдайын анықтауға  мүмкіндік береді.

Кәсіпорынның  қаржылық жағдайы – қолда бар  ресурстардың орналасуын, пайдаланылуын, оның қаржылық тұрақтылығын, баланстың  өтімділігін көрсететін жүйесімен  сипатталатын кешенді түсінік. Демек, қаржылық есептілік – кәсіпорын  мүліктерінің жалпы құнын, салынған салымдардың құнын, меншікті және қарыз  қаражаттарының мөлшерін анықтауға  мүмкіндік береді. Соның нәтижесінде  ұйымның қаржылық есептілік көрсеткіштері  арқылы тиімді басқару шешімдерін қабылдауға, кәсіпорынның нарықтағы іскерлік белсенділігін  анықтауға маңызы өте зор.

«ҚР-ның бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы»  Заңына сәйкес ұйымның қаржылық есептілігі мына элементтерден тұарды:

- бухгалтерлік  баланс (1 үлгі);

- пайда және  зиян жөніндегі есеп (2 үлгі);

- ақша қозғалысы  туралы есеп; (3 үлгі)

- меншікті  капитал қозғалысы жөніндегі  есеп (4 үлгі);

- түсініктеме хаттама.

№ 1 Қаржылық есептің халықаралық стандартына  сәйкес қаржылық есептілік ашық, жариялылық және жауапкершілік ұғымдарымен толықтырылады [2]. Халықаралық қаржылық есеп стандарттарында жариялық ұғымы ақпараттарды жақсы қолдана білу мен бұларды ұсыну жөніндегі әдіснамалық процеске, сондай-ақ ақпараттарды дер кезінде жариялау мен тарату арқылы болжау стратегиясы жөнінде шешім қабылдау үшін қажет деп танылған. Болжау стратегиясы өткен уақытта мәліметтер мен ақпараттарға  негізделген. Өткен уакытта нақтылы орын алған ақпараттарға сай алдағы кезеңдер үшін стратегиялық болжау жасалынатындығын білген жөн. Жасалынған стратегиялық болжау жөніндегі ақпараттар, пайдаланушыларға қажетті уақытта және дер кезінде ұсынылатындығын да түсіну керек. Егер акпараттар қажеті  уакытта және дер кезінде пайдаланушыларға ары карай және  алдағы кезеңдер үшін шешім қабылдау мақсатында берілмесе, онда  ақпараттар мағынасыз болады.