Меншікті капитал қозғалысы туралы есептілік және оның аудиті

 

 

Зерттеу жұмысы жүргізіліп отырған ұйымның қаржылық жағдайына толық сипаттама беру үшін оның баланс баптарына талдау жүргізуге болады. Бұл талдау кәсіпорынның игілігіндегі капиталды орналастыру  жөніндегі мәліметтен тұрады. Әрбір  орналастырылған капитал түріне баланстың жеке баптары сәйкес келеді. Осы берілгендер бойынша, кәсіпорынның активтерінде қандай өзгеріс болғанын, қай бөлігі кәсіпорынның жылжымайтын  мүлігін түзетінін (құрайтынын), қандай бөлігі айналым құралдары, оның ішінде өндіріс және айналым сферасындағыларды  белгілеуге болады.

Баланс активінің  негізгі белгісі болып олардың  өтімділік деңгейі саналады, яғни нақтылай ақшаға айналу жылдамдылығы. Осы белгісі бойынша барлық баланс активтері ұзақ мерзімді (немесе негізгі  капитал) және ағымдағы активтер (айналым) болып  бөлінеді.

Зерттеу жүргізіліп отырған «Алматы Пана LTD» ЖШС-нің  негізгі құралдардың құны 2010 жылы 2009 жылға қарағанда 21191675 теңгеге  азайып отыр. Оның себебі ұйымның қызмет процесінде пайдаланылмайтын негізгі  құралдардың басқа жаққа сатылуынан және олардың тозуынан болып тұр. Ал ұйымның қаржылық салымдары соңғы  жылы өткен жылмен қарағанда 12,65 пайызға  жоғарылаған.

Қаржылық  салымдардың жоғарылауы акционерлік  қоғам соңғы жылдары өндіріске  өнімділігі  жоғары жаңа шетелдік технологияларды  енгізіп отыр.

Ұйымның ағымдағы активтеріне сипаттама беру үшін төмендегі 3 кестенің мәліметтеріне талдау жүргізіп көрсетейік.

 

3 кесте - Ағымдағы активтердің динамикасы және құрамы

 

Ағымдағы активтердің түрлері	2009 ж		2010 ж		Ауытқу (+,-)
	тг	%	тг	%	тг	%
Ақша қаражаттары	25276000	45,61	19888100	78,12	-5387900	+32,51
Қысқа мерзімді қаржылық салымдар	537000	0,97	56505	0,22	-480495	-0,75
Дебиторлық қарыздар	29603000	53,42	5511727	21,66	-24091273	-31,76
Барлығы	55416000	100	25456332	100	-29959668	-
Ескерту – кестені автордың өзі  ұйымның есеп мәлімететрі негізінде  есептеп шығарды

 

Жоғарыдағы  3 кестенің мәліметтері арқылы біз, зерттеу жүргізілген ұйымның ағымдағы активтерінің жалпы сомасы 2010 жылы 2009 жылға қарағанда 29959668 теңгеге дейін төмендегінін көре аламыз. Оның ішінде ақша қаражаттары 5387900 теңгеге, қысқа мерзімді қаржылық салымдары 480495 теңгеге, ал дебиторлық қарыздар 24091273 мың теңгеге азайғаны байқалады. Яғни, ұйымның қысқа мерзімді активтерінің қозғалысының едәуір өзгеріске ұшырағанын байқауға болады. Ол ұйым қызметінің үздіксіздігін көрсетеді. Жоғарыдағы берілген кесте қортындыларынан зерттеу жүргізілген ұйымның қаржылық-шаруашылық жағдайына толық сипаттама беру қиын, сондықтан біз

Зерттеу жұмысы жүргізіліп отырған «Алматы Пана LTD»жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің қаржылық жағдайына сипаттама беру үшін оның капитал көздерінің құрамы мен құрылымына талдау жүргізу қажет

 

4 кесте - Ұйымның капитал көздерінің құрамы және құрылымы

 

Капитал көздері	2009 ж		2010 ж		Ауытқу (+, -)
	теңге	%	теңге	%	теңге	%
Барлығы	300 128 000	100	291 369 015	100	- 8 758 985	-
Жарғылық капитал	72 268 000	24,1	37 037 044	12,71	- 35 230 956	-11,39
Резервтік капитал	16 993 000	5,66	8 379 800	2,88	- 8 613 200	-2,78
Бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян)	6 514 400	2,17	11 689 778	4,01	+5 175 378	+79,44
Ұзақ мерзімді несиелер	26 766 000	8,93	103 729 503	35,6	+76 963 503	+26,67
Бюджетке	477 000	0,16	363 000	0,12	-144 000	-23,9
Персоналдарға еңбек ақы бойынша	725 200	0,24	627 100	0,21	-98 100	-13,52
Басқа да кредиторлық қарыздар	176 384 400	58,76	129 542 790	44,46	-46 841 610	-26,55
Ескерту – кестені автордың өзі  ұйымның есеп мәлімететрі негізінде  есептеп шығарды

 

Зерттеу жүргізілген  «Алматы Пана LTD» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде меншікті капиталдың құны 2010 жылы 2009 жылға қарағанда              8 758 985 теңгеге төмендеп отыр. Соның  ішінде жарғылық қордың құны 8613200 теңгеге, резервтік капитал 35230956 теңгеге  және бөлінбеген табыстың құны 35085171 теңгеге  қысқарған болса, ал ұзақ мерзімді несиелер бойынша борыш 76963503 теңгеге жоғарылаған, яғни ұйым банктен ұзақ мерзімді несие  алу көлемін ұлғайтып отыр. Ал бюджетке салықтар бойынша берешек 144 000 теңгеге  және басқа да кредиторлық  борыштар бойынша берешек 5 954 061 теңгеге, онымен қатар ұйымның жұмысшылар алдында еңбек ақылары бойынша берешегі 98100 теңгеге азайған.

Сонымен, жоғарыдағы 4 кесте мәліметтерін қорытындылай келе, зерттеу жүргізіліп отырған «Алматы Пана LTD»жауапкершілігі шектеулі серіктестігі соңғы екі жылда қаржылық қызметін пайдамен аяқтаса да, оның кредиторлар алдында борыштары толықтай төленбей отыр. Яғни, ұйым тек меншікті қаражаттарымен ғана емес, сонымен қатар тартылған қаражаттар арқылы да қызметтерін жүзеге асыратыны байқалады. Енді ұйымның алдына тұрған негізгі міндетінің бірі, бұл кредиторлар алдында және бюджет алдында өзінің борыштарын уақытында өтеу болып отыр. Әрине, бұл қазіргі күні кез-келген шаруашылық субъектісі алдында тұрған негізгі өзекті мәселенің бірі болып саналады. Себебі 2010 жылдың үшінші тоқсанынан ұйымның қызметтеріне деген сұраныстың төмендеуіне байланысты ұйымның қызмет көрсету көлемі де біркелкі төмендеп отыр. Сондықтан, ұйымның кредиторлар алдындағы міндеттемелері де дер кезінде өтелмей отыр.

Кәсіпорынның  өндірістік нәтижелеріне және қаржылық жағдайына өндірістік қорлардың  сапасы үлкен әсерін тигізеді. Қорлардың  көптеп жиналуы кәсіпорынның белсенділігі төмендеуіне, айналым капиталы айналымдылығы-ның  бәсеңдеуіне, нәтижесінде кәсіпорынның қаржылық жағдайы нашарлауына септігін тигізеді.

Сонымен қатар  мүлікке салық көбейеді, өтімділікке  байланысты да мәселелер туады, жарамсыз шикізат және материалдар көлемі мен қоймадағы шығындарда біршама  артады. Кері жағдайдың барлығы да, кәсіпорын қызметінің соңғы нәтижесіне әсері тигізбей қоймайды. Дегенмен, өндірістік қорлардың жетіспеуі  (шикізат, материал, отын), сонымен қатар  кәсіпорынның қаржы жағдайында да жағымсыз әсер етуі мүмкін, соның ішінде жылдам жеткізуге байланысты шикізаттар мен  материалдарға деген бағаны жоғарылатады, пайданың мөлшері азаяды. Сондықтан  да әрбір кәсіпорын өндіріс процесінің үздіксіздігін қамтамаыз ету  үшін қажетті ресурстардың тиімді қорын  жасақтауы қажет. Ол үшін өндірістік қорлардың динамикасын зерттеп, жоспарлы қажеттіліктің нақты қалдықпен  сәйкестігін анықтап алу керек. Кез келген іс-әрекет ету аясында бизнес ақша қаражаттарының нақты бір сомасымен басталады, яғни сол қаражатқа өнімді өндіру және сатуға қажетті ресурстар алынады. Капитал айналым шеңберінің үш сатысынан өтеді: дайындық, өндірістік және өткізу. 

Бірінші сатыда кәсіпорын өзіне қажетті негізгі  қорлар мен өндірістік запастарды сатып  алады.

Екінші сатыда қаражаттардың бір бөлігі өндіріске  запастар түрінде түссе, екінші бөлігі еңбек ақыға, салық төлеуге, әлеуметтік сақтандыру төлемдеріне және басқа  да шығындарды жабуға жұмсалады. Бұл  саты дайын өнім өндірумен аяқталады.

Үшінші сатыда дайын өнім сатылып, кәсіпорынға  алғашқы сомадан алынатын пайда  мөлшеріне артық сома келіп түседі.

Егер неғұрлым капитал тезірек айналса, соғұрлым кәсіпорын көп өнім сатып, белгілі  бір кезең ішінде жұмсалған капитал  мөлшерінде өнім өндіріп пайда табады дегенді білдіреді. Қаражаттардың кез-келген сатылардың біреуінде кідіріп қалуы капитал айналымын тежеп, қосымша қаржы тартуды талап етеді және кәсіпорынның қаржылық жағдайының нашарлауына әкеліп соқтытарады.

Айналымдылықтың жеделдетілуі қосымша қаржылық ресурстарсыз-ақ өнім өндіру көлемін арттырады. Бұдан  басқа, пайда сомасы да артады. Егер өнімді өндіру мен сату шығынды болса, қаражаттар айналысының тездетілуі қаржылық нәтижелердің нашарлауын тудырады, яғни капиталды «жеп қояды» деген  сөз.

Капитал –  бұл пайда табу мақсатымен өз қызметін жүзеге асыру үшін шаруашылық жүргізуші  субъектінің қолында бар қаражаттары. Кәсіпорынның капиталы меншікті және тартылған көздерден қалыптасады.Қаржыландырудың  негізгі көзі меншікті капитал болып  табылады. Оның құрамына жарғылық капитал,  резервтік капитал, қосымша төленбеген капитал, бөлінбеген пайда және басқа  да түсімдер кіреді. Жауапкершілігі шектелген серіктестіктер үшін жарғылық капитал  болып меншік иелерінің үлесі сомалар, ал жалға алынған кәсіпорындар үшін – оның қызметкерлері салымдарының сомасы саналады. Құрылтайшылардың салымдары ақшалай, мүліктік және материалдық емес активтер түрінде де болуы мүмкін.

Қосымша төленбеген капитал мүлікті қайта бағалау  немесе акцияның нарықтық бағасынан  артық бағада сатылуы нәтижесінде  қалыптасады. Жинақтау қоры кәсіпорынның пайдасы, амортизациялық аударымдар және мүліктің бір бөлігін сату есебінен құрылады. Пайда есебінен жинақтау қоры, тұтыну қоры және резервтік қор  құрылады. Мұнда бөлінбеген пайданың қалдығы болуы да мүмкін. Сонымен  бірге қосымша акциялары шығарылады. Мақсатты бағытталған және арнайы қаржыландыру қаражаттары – бұл қайтарымсыз  түрде алынған құндылықтар, қайтарылатын және қайтарыл-майтын әлеуметтік соманы қаржыландыруға бағытталған бюджеттік  ассигнациялар. Тартылған капитал  – бұл банк несиелері, зайымдар, кредиторлық берешектер, лизинг, коммерциялық қағаздар және т.б. Тартылған капитал  ұзақ және қысқа мерзімді болып бөлінеді.

Кәсіпорын капиталы негізгі құралдарды сатып алуға, өндірістік және өндірістік емес сипаттағы  объектілерді  салуға, шикізаттарды, отын, энергия, еңбекақы төлеуге, салықтарды төлеуге, несиелер бойынша пайыздарды жабуға, дивидендтерді төлеуге жұмсалады. Яғни капитал ұзақ мерзімді активтерге де, ағымдағы активтерге де салынуы  мүмкін. Ұзақ мерзімді активтер әдетте меншікті капитал мен банктердің ұзақ мерзімді несиелері және займдары есебінен қалыптасады. Ағымдағы активтер меншікті және тартылған қаражаттар есебінен қаржыландырылады.

 

1.3 «Алматы Пана LTD» ЖШС-нің бухгалтерлік  есеп жұымысы және салық-есеп  саясаты

 

Нарықтық  экономикаға  өту  барлық  басқару  жүйесін  өзгеріске  ұшырауына  алып келді.  Кез – келген  басқару  жүйесі  сәйкесінше белгілі  бір  мәліметтерге сәйкес  орнықтырылады. Ұйымның  кез–келген  түрінде  мәлімет-тер  жүйесінің  негізін  бухгалтерлік  есеп  құрастырады.

Ұйымдарды  иелік  етудің  түрлі  меншік  түрлерінің  пайда  болуы,  нарықтық  құрылымның  пайда  болуы,  яғни  әр  ұйымның  есеп  саясаты  болуы  керек.

Есеп  саясаты  -  бухгалтерлік  есеп  принциптері  бойынша  ұйымның  бухгалтерлік есепті жүргізу әдістері  мен  тәсілдерінің  жиынтығы, яғни  алғашқы  бақылау,  құндық  өлшеу,  ағымдағы  топтау  мен  шаруашылық  (жарғылық  және  басқа)   қызметтің  фактілерін  жинақтап  қорытындылау  жолдарын  айтады.

Есеп саясаты  – бұл ұйымның есептік нұсқасын, нұсқалар рұқсат еткен есеп объектілерін бағалаудың, сондай – ақ белгіленген  нормалардың талаптарына және ұйым қызметінің ерекшеліктеріне орай бухгалтерлік есепті жүргізу мен ұйымдастырудың техникасының нысандарын таңдау.

Ұйымның есеп саясаты жалпылама қабылданған, белгілі бір қағидалар жиынына  негізделеді. Ол бас бухгалтермен жасалынып, ұйым басшысымен бекітіледі.

Есеп саясатының басты міндеттері:

- ұйымның  қаржы – шаруашылық қызметін  объективті көрсету;

- ұйым қызметін  тиімді басқару мақсатында ұйым  қызметі туралы толық және  шынайы ақпараттарды қалыптастыру.

Есеп саясатын қалыптастыру кезеңдері мыналардан тұрады: бухгалтерлік есептің объектілерін анықтау; бухгалтерлік есепті жүргізу  тәсілдерін таңдауға әсер ететін факторларды  табу; талдау және бағалау; есеп саясатын  құрудың бастапқы ережесін таңдау және негіздеу;  нақты ұйым үшін бухгалтерлік есепті жүргізу тәсілдерін таңдау; таңдап алынған есеп саясатын рәсімдеу.

Есеп саясатын қалыптастырған және қолданған кезде  есептің мынадай принциптерін сақтау керек: