Курылыстагы бух есеп

117

ДӘРІСТЕР

Тақырып 1. Көліктік кәсіпорын қызметінің спецификалық ерекшеліктері және олардың есепті ұйымдастыруға тигізетін әсері.

Дәрістің мақсаты -  Автокөлік кәсіпорынындағы өнімінің, жұмысы және қызметінің есебін қарастыру.

Негізгі ұғымдар -  Автокөлік, клиент, жабдықтаушы, ТКН(тауарлы көліктік наклодной), негізгі қорлар, шот-фактура,қосылған құн салығы, есептесу ведомості,кіріс кассалық ордер, квитанция, ЖЖМ есебі, аванстық есеп, түгендеу описі, салыстыру ведомості агрегаттар есебі ,түгендеу офисі, акт.

Дәріс жоспары:

1.       Автокөлікті кәсіпорын өнімінің (жұмыс, қызмет) есебі.

2.       Жағатын және жанатын материалдардың есебі мен құжатталуы.

3.       Қорлардың бөлшектер мен агрегаттар есебі және құжаттануы.

4.       Автомобильдік шиналардың есебі мен құжатталуы.

1. Автокөліктік  кәсіпорын мен клиент арасындағы қатынас құрамында тасымал маршруттары мен сипаты, оның (тасымалдың) көлемі мен орындалу мерзімі, есептеу реті көрсетілетін келісім-шартпен белгіленеді. Ереже бойынша, клиент автокөліктік тапсырысын жүк тасымалы басталғанға дейін бір тәуліктен кем емес мерзім ішінде беруі керек. Тасымалға тапсырыстар клиенттің өзімен жазбаша түрдегі сияқты, телефон арқылы да, кейін жазбаша жазылуының міндетті шартымен бере алады. Клиент тапсырыс бергеннен кейін диспетчер іс жүзіндегі келісілген тарифтерге сәйкес тасымалданатын жүк құнының болжамданған есебін жасайды. Жүкті көліктік тасымалдау жүк жіберуші беретін тауарлы-көліктік құжаттар (накладной) бойынша қадағаланады.

Көлікпен тасымалданған жүктер көлемін есептеуге мүмкін емес болған жағдайда, төленетін ақы тапсырыс бойынша сағаттық тариф негізінде және тапсырыс берушінің көлік үшін сенім білдіруі туралы жолдама қағазы бойынша жасалады. Жүк жіберушінің (жабдықтаушы) есептен шығаруы және алушының (сатып алушы) тасымалданған тауарлы-материалдық құндылықтарды кіріс етуі бойынша тауарлы-материалдық құндылықтар накладнойы жүк тасымалы, көліктік-экспедициялық және басқа да қызметтер үшін автокөліктік кәсіпорынның тапсырыс берушімен (клиентепен) есеп айырысуына негіз болып табылады.

ТКН(тауарлы көліктік наклодной) негізінде шофер жолдама қағазда келесі көрсеткіштерді жазады: жүк иесінің аты, жөнелтілу пункттері мен жүктің келуі, оның өлшемі, тасымал қашықтығы, жүктеу мен жүк түсіру үшін келу уақыты. Жолдама қағаздардағы жазбалар ТКН-ындағы деректері үшін толығымен жауап беруі тиіс. Автокөліктік қызметтерден басқа АТК-дар клиенттер үшін тауарлы-көліктік накладноймен толтырылатын жүктеу-жүк түсіру жұмыстарын атқарады.

Жүктеу-жүк түсіру механизмі жұмыстарының есебі кезеңдік рапорттарда жүргізіледі. Атқарылған жұмыстар үшін төлемақы операцияның бір тоннасы үшін келісілген тарифтермен және қолмен, механикалық әдіспен атқарылған жұмыстар үшін бөлек төленеді. Экспедициялық және қоймалық операциялар автокөліктік кәсіпорынға клиентпен келісілген тарифтер бойынша тауарлы-көліктік накладной негізінде төленеді.

АТК-да эксплуатациялық шығындар есебі активті калькуляциялық шоттарда 8110 «Негізгі қорлар» (өз алдына шаруашылықты АТК-дарда), 8310 «Қосымша өндіріс» (шағын АТК-дарда) жүргізіледі.

Клиент үшін атқарылған авто- және басқа да қызметтердің есептік кезеңнің соңында есептен шығарылатын фактілік өзіндік құны мына шоттарда анықталады: Дебет шоты 7010 «Жүк тасымалы бойынша транспорттық ұйымдардың көрсеткен қызметтерінің өзіндік құны», Кредит шоты 8110 «Негізгі өндіріс» Кредит шоты 8310 «Қосымша өндіріс».

Клиенттермен көрсетілген қызмет бойынша есептесу қолма-қол және қолма-қолсыз есеп айырысу жолымен жүзеге асырылады және келесі жазулармен көрсетіледі:

2. Құжатты ұйымдастыру және жанар жағар май есебі

ЖЖМ есебі (бензин, дизельдік отын, май және т.б.) автокөліктік кәсіпорындарда көлік құралдарының эксплуатациясына қолданылатын, 1310 «шикізат пен материалдар» шотында жүзеге асрылады.Жанар жағар майдың ағымдағы есебі және жоспарлануы сатып алу бағасымен жүреді, жеткізушілер шотында көрсетілген.Оларды жеткізуші шығындары бөлек субшотта есепке алынады және ай соңында айдық материалдарға жұмсап қойылған пропорционалды есепті бағамен есептен шығарылады. Жанар жағар майдың автокөліктік кәсіпорынның қоимасында кірістенуі материалды жауапкершілігі бар тұлғамен орнатылған тәртіпте жабдықтаушылардың жолдамалы құжат негізінде жүзеге асырылады.Автокөліктік кәсіпорында жанар май қоймада бөлек есебімен қамтамасыз етілуі керек, автомобиль бакында және отынға төленген талон түрімен және материалды жауапты тұлғамен.

Кәсіпорынның бірлік талон демалысы жабдықтаушылармен есептен шығарылуы накладнойымен ұйымдастырылады, бір экземпляр кәсіпорын өкіліне беріледі оларға сенімхат көрсеткеннен кейін.Алынған талондар накладноймен бірге сол күнде материалды жауапкершілік тұлғаға тапсырылады кірістеу  және  сақтау үшін.Талап етілу, басшымен және автокөлік кәсіпорынның бас бухгалтерімен толтырылған, материалдық жауапкершілік тұлға көлік құралдарының жүргізушілеріне талон береді егер олар жол парағын көрсетсе.Жол парағында диспетчермен «жанар майды беру» жолында мұнайөнімін рұқсат етілген көлемі прописіпен көрсетіледі, талон бойынша келісілген есебінің мұнайөнімнің көлемі бак бойынша  жолға шыққан уақытта. Талонда орнатылған үлгімен кәсіпорынның атау көрсеткішімен мөр қойылады.

Жұмыстың аяқталуымен көлік құралдарының жүргізушушілері мұнай өнімнің шығындарына есеп беруге міндетті және қолданбаған талонды қаитару ведомості талоны бойынша тапсыру керек. Жүргізушілерден талон қабылдаитын тұлғалар ведомостқа мұнай өнімнің суммарлық көлемін жазып алады литр түрінде және тапсырылған талондар сандарын, ал жол қағазында «жанар майдың жеткізілу» бөлімінде «Тапсырылды» - деген  графасында өткізілген талонның суммарлық көлемі литр түрінде және оның астында өзінің қолын қояды.Жүргізушілер талонды қайтару ведомостінде қолдарын қояды.Бензин және дизельдік отын есебі қоимада киллограм ретінде жүргізіледі ( оның удельдік көлемі ауаның температурасының өлшемемінің баиланысымен өзгереді), ал талондар- бірлік өлшеуімен,көлiк құралдарын толтыруға арналған жанар-жағармайдың жіберілуі қоймадан литрлармен өндiрiп алынады(белгіленген  меншiктi салмақтар литрлерге аударылады). Жанармайдың, сондай-ақ,  дизель отындары шығынының нормалары литрмен белгіленген. Ай сайын жоспар бөлiмі  жоспарланған жұмыс көлемдерiне байланысты әрбір автокөліктің  қолданатын жанармай мен майлайтын материалдарын есепке алады және шектеу орнатады. Жүргізушілерге лимитноттік ведомостына құжаты негізінде беріледі, сондай-ақ бұл құжат  әрбір автокөлікке жеке-жеке ашылады. Ведомость бойынша орнатылған шектеу негізінде ай сайын автокөліктің жұмсайтын жанармайы белгіленеді. Жүргізуші күн сайын жанармай алғандығын ведомостте белгілесе, қоймашы жіберілу күнін, жол қағаз нөмірін белгілейді. Сондай-ақ, қоймашы,  бір мезгілде жіберілген жанармайдың берілген көлемін лиртмен көрсетіп, оны килограммға айналдырып, шығысқа шығарады.

Өлшеніп алынған май, жағармай қоймадан массасына байланысты  трафаретте белгіленген, қайта өлшеу негізінде жіберіледі. Автокөлік кәсіпорны май, жағармайды қабылдау және жіберуді  мынадай құжаттар негізінде жүргізеді (тауарлы-көліктік накладнойлары; талаптар; жанармай, жағармай  беруді есепке алу ведомосттары; тығыздық пен температураны анықтайтын ведомосттер,жанармайдың қайта есептеу дұрыстығын  көлем бірліктері негізінде және керісінше т.б. ). Жауапты тұлға қорлар есебін жүргізеді.

Бұл есеп  шығыс және кіріс құжаттарымен кәсіпорын басшысымен белгіленген мерзімде бухгалтерияға жіберіледі. Жанар-жағар материалдары  қозғалысын есепке алуының негізі болып табылады, олар жол қағазбен тексеріледі.

Жол қағаз жауапты тұлғаның есебіне қосымша мәлімет болып келетін жанар-жағармайды қабылдау, беру және қайтару ведомосттерімен текресілгеннен кейін, жағармай шығынын есепке алатын  карточкасын толтырылады. Ол әр көлікке жеке-жеке ашылады. Карточкада жанар-жағармайдың нақты және нормативті шығындары көрсетіліп, нәтижесі анықталады. Айтарлықтай артық шығын немесе жанар-жағармайды үнемдеу жағдайы туындаған кезде дереу кәсіпорын басшысына хабарлау қажет. Ол мүмкіндігінше шара қолдануы керек. Жанар-жағармай шығынын есепке алатын  карточка мәліметтері негізінде жүргiзушiлердiң жеке карточкалары жүргізіліп, олардый әр ай сайынғы қызметі жайлы ақпарат көрсетіледі. Жүргізуші қызметінің тоқсан сайынғы тексерісі нәтижесінде айтарлықтай артық шығын немесе жанар-жағармайды үнемдеу жағдайы туындаған жағдайда жүргізушілермен айырысу есебі жүргізіледі. Бұл құжатта жанар-жағармайдың артығы  саны және көлемі негізінде көрсетіледі. Бұл ведомость жүргізуші кінәсінан туындаған артық шығынды өтеу мәселесін шешу үшін кәсіпорын басшысына тапсырылады. Сондай-ақ осы жағдай нәтижесінде туындаған шығындарды басшы шешімімен кінәлі тұлға өтеуге міндетті.

Жанар-жағармайды үнемдегені үшін берілетін сыйақы үнемдеген материалдардың бағасы бойынша еңбекақы төлеу фонды орнатқан сома мөлшерінде төленеді. Техникалық қызмет көрсетуге, көлік құралдарын, машиналар мен механизмдерді жөндеуге жұмсалған жанар-жағармайдың есебі бөлек ведомость негізінде жүргізіледі.

Жанар-жағармайға қатысты шаруашылық операцияларды бухгалтерлік есеп шоттары негізінде қарастырайық:

8-кесте