Кредиторлық берешектер мен оның талдауының мәні мен маңызы

Міндеттемелер әдісіне  сәйкес кезең үшін салық төлеміне мыналар жатады: төленуге тиісті табыс салығы; ағымдағы кезеңде туындайтын немесе жойылатын уақытта айырмашылықтардың салықтық тиімділігі; есепті кезеңнін басындағы мерзімі өткен салықты түзету.

Алдағы уақытта салық  ставкаларын өзгерту туралы хабарлама  болмаған жағдайда уақытша айырмашылықтардың  салықтық тиімділігі есепті кезеңде  қолданылған салық ставкасы бойынша  белгіленеді.

Салық ставкаларының  өзгеруіне байланысты мерзімі өткен  салықтар сальдосы тиісінше түзетілуге тиіс.

Қазақстан Республикасының  Салық Кодексі (27-бап) кәсіпкерлік  қызметтен шеккен зиянды болашақтағы кезеңдердің салық салынатын табыс есебінен өтеу үшін бес жылға дейін мерзімге кейінге қалдыруға жол береді. Орын алған зиян оны есепке алу нәтижесінде салық төлемін азайту есебінен елеулі басымдықпен үнемдеуді алуды қамтамасыз етеді. Осындай үнемдеу таза табыс есебіне жатқызылатын есепті кезең өзгеріп түруы мүмкін[7].

Салық төлемдері бойынша  үнемдеуді таза табыс (зиян) есебіне  жатқызуды мына төмендегі жағдайларды  қоспағанда, зиянды, есепке алу кезеңінде, жүзеге асырады.

1. Егер сақтық приципі негізінде заңды тұлғаның болашақта салық салынатын табысы осы зиянды өтеуге жеткілікті болатынына кәміл сенімі болса, салық төлемі бойынша үнем осы зиян орын алған кезең ішіндегі таза табыс (зиян) есебіне жатқызылады. Бұл орайда сенім кепілдігі қызметін зиянның себебі болған төтенше жағдайлар атқарады, ал өндірістің ұзақ кезеңдер бойы тұрақты тиімділігі осы заңды тұлға болашақта да тиімді жұмыс атқаратқаратындығына негіз болды.

2. Салық төлемі бойынша үнем 4300 «Кейінге қалдырылған табыс салығы» шоты бойынша кредиттік сальдодан артып кетпейтін сома мөлшерінде зиянға жол берілген кезең ішіндегі таза табыс (зиян) есебіне жатқызылады.

Басқа бір әдістің  мәні мынада болып табылады: қайта  бағалаумен байланысты болашақ салық  тиімділігінің сомасын қаржы  есептері жөніндегі түсіндірме жазбада  ашып көрсеткен жөн. Бұдан кейінгі  есепті кезеңдерде болашақ салық тиімділлгінің сомасы айырмашылықтың салық тиімділігін көрсету мақсатында қайта қаралады.

Қаржылық есеп - беруде мына төмендегі ақпараттар ашып көрсеіілуге тиіс: әдеттегі қызметтен түсетін табысқа жататын салық төлемі (салық төлемі бойынша үнем); елеулі қателіктер түзетулеріне, сондай-ақ есеп саясатындағы өзгерістерге жататын салық төлемі (салық төлемі бойынша үнем); төтенше жағдайларға жататын салық төлемі (салық төлемі бойынша үнем); қайта бағаланған активтерге жататын салық тиімділіктері; салық төлемі мен бухгалтерлік кіріс арасындапғы қатынасқа ықпал ететін тұрақты айырмашылықтар және осы сияқты басқа да факторлар, егер бұл есепті кезеңде қолданылып жүрген салық ставкаларымен түсіндірілмейтін болса.

4300 шот бойынша талдамалық есеп  табыс салығы бойынша уақытша және тұрақты айырмашылықтардың түрлері бойынша тізімдемеде немесе машинограммада жүргізіледі[6].

 

1.3 «Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің Шаруашылық басқармасы» РМҚК ұйымдастырушылық–экономикалық сипаттамасы және бухгалтерлік есебінің ұйымдастырылуы

 

 

Жедел басқару құқындағы «Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің Шаруашылық басқармасы» Республикалық  мемлекеттік қазыналық кәсіпорны  Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001 жылғы 27 желтоқсандағы №1724 қаулысына сәйкес «Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің Шаруашылық басқармасы» шаруашылық жүргізу құқындағы Республикалық кәсіпорнын қайта ұйымдастыру жолымен құрылды.

Кәсіпорынға қатысты республикалық  мемлекеттік меншік құқығы субъектісінің  функциясын Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру коитеті орындайды.

Кәсіпорынды мемлекеттік басқару органы ҚР сыртқы істер министрлігі болып табылады.

Кәсіпорын өзінің қызметін Қазақстан Республикасы заңнамасы мен өзге де нормативтік құқықтық актілеріне, сондай-ақ өз Жарғысына сәйкес жүзеге асырады.

«ҚР СІМ ШБ» РМҚК республикалық мемлекеттік қазыналық кәсіпорынның ұйымдастыру-құқықтық нысанындағы заңды тұлға болып табылады, жеке балансы, банктерде шоттары, мөрі, өз атауы бар фирмалық бланкілері, мөрлері, мөртабандары және басқа ресми атрибуттары бар.

Кәсіпорынның орналасқан жері: Қазақстан Республикасы, 010000, Астана қаласы, «Есіл» ауданы, Д. Қонаев, 31-ғимарат.

Кәсіпорын қызметінің мәні ҚР Сыртқы істер министрлігі мен Қазақстан Республикасының шетелдердегі мекемелерінің қызметтік ғимараттарын пайдалану және жабдықтау функцияларын жүзеге асыру болып табылады.

Кәсіпорынның негізгі  мақсаты ҚР Сыртқы істер министрлігінің және Қазақстан Республикасының шетелдердегі мекемелерінің қызметтік ғимараттарын, қызметтік және арнаулы автокөліктерін тоқтаусыз және сенімді пайдалану жөніндегі жұмыстарды ұйымдастыру болып табылады.

«ҚР СІМ ШБ» РМҚК - ды мемлекеттік басқару органының мынадай өкілеттіктері бар:

- Кәсіпорын қызметінің  басым бағыттарын анықтайды;

- кәсіпорынның шаруашылық қызметінің ағымдағы және перспективалық жоспарларын, оның ішінде жоспарлы қаржы көрсеткіштерін қарайды және бекітеді, оларды беру мерзімділігі мен тәртібін анықтайды;

- тиісті есептілікті  уәкілетті органға олар белгілеген  мерзімде бере отырып, кәсіпорынның қаржы - шаруашылық қызметінің жоспарлы көрсеткіштерінің орындалуын бақылауды және талдауды жүзеге асырады;

- Кәсіпорын мүлкінің  мақсатқа сай пайдалануын және  сақталуын бақылауды жүзеге асырады;

- Мемлекеттік тапсырысты  бөле отырып, кәсіпорын сметасын  бекітеді;

- Еңбекақы қорын белгілейді;

- Қазақстан Республикасының заңдарымен оның құзыретіне жатқызылған өзге де мәселелерді шешеді[25].

«ҚР СІМ ШБ» РМҚК - ның органы мемлекеттік басқару органына есеп беретін Директор болып табылады. Директор кәсіпорындағы іс жағдайы жөнінде уәкілетті органның және мемлекеттік басқару органы алдында дербес жауап береді. Директор өзінің құзыреті шегінде:

- Сенімхатсыз кәсіпорынның атынан іс-қимыл жасайды;

- шарттар жасасады  және мәмілелер жасайды;

- кәсіпорын мүдделерін  білдіреді;

- Филиалдарға бекітіліп берліген құралдарға өзіне берілген құқықтар шегінде иелік етеді;

- Қазақстан Республикасының  заңдарында және Жарғыда белгіленген  шекте мүлікке иелік етеді;

- Банк мекемелерінде есеп шоттарды ашады;

- сенімхаттар береді;

- өзінің міндеттерін орындауға қажетті өзге де іс қимылдар жасайды.

- Қазақстан Республикасының заңдарында және Жарғымен жүктелген өзге де міндеттерді орындайды.

Кәсіпорынның мүлкі негізгі  және айналыс құралдары, сондай-ақ құндылықтар  құрайды, олардың құны кәсіпорынның дербес балансында көрсетіледі.

«ҚР СІМ ШБ» РМҚК - ның қызметі мемлекеттік басқару органы бекіткен мемлекеттік тапсырыста бөле отырып смета бойынша жеке кірісінің есебінен қаржыландырылады.

«ҚР СІМ ШБ» РМҚК сметадан сметадан тыс алған кірістер республикалық бюджетке есептеуге жатады. Кәсіпорын өндіретін және іске асыратын тауарларға (жұмыстарға, қызметтерге) бағаларды мемлекеттік басқару органы белгілейді.

«ҚР СІМ ШБ» РМҚК өзінің міндеттемелері бойынша иелігіндегі ақшаға жауап  береді. Қызметкерлер еңбекақысын төлеу «Мемлекеттік мекемелердің мемлекеттік қызметші емес қызметкерлеріне және қазыналық кәсіпорындағы қызметкерлеріне еңбекақы төлеу жүйесі туралы» ҚР Үкіметінің 2002 жылғы 11 қаңтардағы №41 қаулысымен бекітілген еңбекақы төлеу жүйесіне сәйкес жүргізіледі.

«ҚР СІМ ШБ» РМҚК Қазақстан Республикасы Заңдарына және мемлекеттік басқару органымен келісім бойынша Директор бекіткен есеп саясатына сәйкес бухгалтерлік есептің бекітілген стандарттарына сай өз қызметінің нәтижелерін есепке алуды жүзеге асырады, белгіленген мерзімдерде мемлекеттік басқару органына, қаржы, салық және статистикалық органдарға бухгалтерлік есеп пен статистикалық есептілікті береді және оның растығына жауап береді[26].

Кәсіпорынның қаржылық – экономикалық қызметі.

«ҚР СІМ ШБ» РМҚК - ның қаржылық жағдайын талдаудың ақпараттық негізі қаржылық есеп беру болып табылады. Қаржылық талдаудың негізгі ақпарат көзі – кәсіпорынның қаржылық есебі.

«ҚР СІМ ШБ» РМҚК -нің қаржылық есептілігіне мыналар кіреді:

- Бухгалтерлік баланс;

- Пайда мен зияндар туралы есеп;

- Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп;

- Капиталдағы өзгерістер туралы есеп;

- Есеп саясаты мен түсіндірме жазбалар бойынша ақпарат.

«ҚР СІМ ШБ» РМҚК - ның қаржылық есебі Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» Заңына сәйкес басқа да керекті материалдармен толықтырылады.

Баланс активі кәсіпорын  иелігіндегі мүлікке жалпы баға беруге мүмкіндік береді. Сондай-ақ, мүлік құрамындағы айналымдағы (әрекет жасаушы) және айналымнан тыс (шашыраңқы) қаражаттарды бөлуге мүмкіндік береді. Мүлік бұл баланста құны айқындалған негізгі қорлар, айналымдағы қаражаттармен басқада құндылықтар[27]. Аналитикалық есеп туралы мәліметтер 1 кестеде көрсетілген.

Баланс құрлымының құрамын  талдай отырып келесідей нәтижелер  шығаруға болады:

- 2009 жылдың 31 желтоқсанына қарай кәсіпорынның мүліктері 4243751,4 мың теңгені құрады.

- Ұзақ мерзімді активтер  құрамында кәсіпорын қызметкерлері  үшін тұрғын үйлерді салу бойынша  «ОРИОН» ТҚК тапсрысы бойынша  берілген ұзақ мерзімді активтер сомасы- 1 752 535,5 мың теңге көрсетілген.

 

 

 

 

Кесте 1

«ҚР СІМ ШБ» РМҚК баланс активтерінің құрамы мен орналастырылуы

Көрсеткіштер	2007 ж.		2008 ж.		2009ж.		Ауытқуы 2009ж. мың теңгемен
	Сома, мың  тг.	Меншікті салмақ, %	Сома, мың  тг.	Меншікті салмақ, %	Сома, мың  тг.	Меншікті салмақ%	2007 ж.	2008 ж.
Ұзақ мерзімді активтер	4273330,9	99,3	4253569,9	99,4	4221950,2	99,5	-51 380,7	-31 619,7
Оның ішінде. Негізгі құралдар	2512660,5	58,4	2507935,3	58,6	83480,4	2,5	-2429180,1	-2424454,9
МЕА	5,7	0,001	-	-	-	-	-5,7	-
Қаржылық салымдар	-	-	200,0	0,001	2385726,5	56,2	-	2385526,5
Басқа да ұзақ мерзімді активтер	1760664,7	40,9	1745434,6	41,4	1752743,3	41,3	-7 921,4	7  308,7
Қысқа мерзімді активтер	32 674,6	0,7	25 472,4	0,6	21 801,2	0,5	-10 872,8	-3 671,2
Оның ішінде: Қорлар	4 445,2	0,1	10 363,5	0,1	6 997,4	0,1	2 552,2	-3 366,1
Ағымдағы салық активтері	135,2	0,001	2,3	0,001	-	-	-	-
Дебиторлық қарыздар	20 994,8	0,5	9 384,4	0,4	2 074,8	0,1	-18 920	-7 309,6
Ақша қаражаттары	6 381,5	0,1	4 669,8	0,1	12 682,2	0,3	6 300,7	8 012,4
Басқа да қысқа мерзімді активтер	717,9	0,001	1 052,4	0,001	46,8	0,001	- 671,1	-1 005,6
Барлығы	4306005,5	100	4279042,3	100	4243751,4	100	-62 254,1	-35 290,9

 

- Негізгі құралдардың  баланстық құны 83 480,4 мың теңгені, яғни 2008 жылмен салыстырғанда 2424454,9 мың теңгеге азайды. Ол негізіг құралдардың көп мөлшерде есептен шығарылуы салдарынан болған.

- Ұзақ мерзімді активтерге «ДипломатСтройСервис» ЖШС Жарғылық капиталға салым құны – 2 385 726,5 мың теңгені құраған ұзақ мерзімід қаржылық салым жатады.

 

 

Кесте 2

«ҚР СІМ ШБ» РМҚК меншікті капиталы мен міндеттемелерінің құрамы мен құрылымы

Көрсеткіштері	2007 ж.		2008 ж.		2009 ж.		Ауытқу 2009 ж. мың.тг
	Сомма, мың тг.	Меншікті салмақ %	Сомма, мың тг.	Меншікті салмақ, %	Сомма, мың тг.	Меншікті салмақ %	2007ж.	2008ж.
1	2	3	4	5	6	7	8	9
Қысқа мерзімді міндеттемелер	32 333,2	0,8	36 779,9	0,9	72 607,2	1,7	40 274,0	35 827,3
О.і.: Қаржылық міндеттемелер	-	-	200,0	0,001	-	-	-	-200,0
Салық міндеттемелері	8 005,7	0,2	11 827,6	0,3	26 453,5	0,7	18 447,8	14 625,9
Басқа міндетті және ерікті төлемдер	4 611,0	0,1	5 207,1	0,1	6 699,8	0,1	2088,8	1 492,7
Кредиторлық қарыздар	19 716,5	0,5	19 545,3	0,4	34 988,8	0,9	15 272,3	15 443,5
Басқа да міндеттемелер	-	-	4 465,0	0,1	-	-	-	4 465,0
Ұзақ мерзімді міндеттемелер	1736182,3	40,3	1841009,2	43,0	1858489,5	43,8	122307,2	17 480,3
Кредиторлық қарыздар	1 388,4	0,1	-	-	-	-	-1388, 4	-
Кейінге қалдырылған салықтық міндеттемелер	87,0	0,001	87,0	0,001	87,0	0,001	-	-
Басқа да міндеттемелер	1734706,9	40,2	1840922,2	43,0	1858402,5	43,0	123695,6	17 480,3
Меншікті капитал	2537489,9	58,9	2401253,2	56,1	2312654,7	54,5	-224835,2	-88598,5
Шығарылған капитал	2826010,2	65,6	2813827,1	65,8	2813302,6	66,3	-12707,6	-524,5
Бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян)	-288 520,3	-6,7	-412 573,9	-9,7	-500 647,9	-11,8	212127,6	88074
Барлығы	4306005,4	100	4279042,3	100	4243751,4	100	-62254	-35290,9