Касипорын табысынын таладуы мен аудити

   Аудиторлық дәлелдеме бақылаудың тесттерін және мәні бойынша рәсімдердің сәйкес келетін кешенін өткізудің қорытындысында алады. Дәлелдемелердің кейбір жағдайларында мәні бойынша рәсімдердің негізінде толығымен алынуы мүмкін.  

   Бақылаудың тесттері дегеніміз - ұйымдардың жарамдылығына және бухгалтерлік есептің және ішкі бақылаудың жүйелерін жүзеге асырудың тиімділігіне аудиторлық дәлелдемелерді алу мақсатында орындалатын тесттерді айтады.   

   Мәні бойынша рәсімдер - қаржылық есептіліктегі маңызы бар бұрмалауларды анықтау үшін аудиторлық дәлелдемелерді алу мақсатында орындалатын тесттер, қателерді анықтамау жоспарланған тәуекелді төмендету үшін қолданылады. Олар үш түрге бөлінеді:

   1. Операцияларды егежей-тегежейлі тесттері.

   2. Сальдо шоттардың тесттері (сальдо балансқа тест жүргізу).

   3. Талдау рәсімдері.

   Аудиторлық дәлелдемелерді алу үшін, аудитор мәні бойынша келесі рәсімдердің біреуін немесе көбісін орындайды:

   - инспекциялау – жазбаларды, құжаттарды немесе материалдық активтерді тексеру. Тексеріс, олардың сипатына және көзіне, сондай-ақ оларды өңдеу процесіндегі ішкі бақылаудың тиімділігіне байланысты сенімділіктің әртүрлі дәрежесін қамтамасыз етеді. 

   - бақылау - басқа тұлғалармен орындалатын процестерге немесе рәсімдерге бақылау жасау, мысалы аудитор субъектінің қызметкерлерімен тауарлы-материалдық қорлар есебін жүргізуге немесе аудиторлық іздерді қалдырмайтын бақылаушы рәсімдердің орындалуына қадағалау жүргізе алады. 

   - сұрау салу – субъектінің аясында немесе аясынан тыс хабардар тұлғалардан ақпарттарды іздеу. Сұрау салулар үшінші тараптарға жіберілген жазбаша сұрау салулар секілді және субъектінің ішіндегі тұлғаларға бағытталған ресми емес ауызша сұраулардан тұрады. Сұрау салулар бойынша жауаптар бұрын қолда болмаған немее аудиторлық дәлелдемелерді растайтын ақпараттарды аудиторға ұсына алады.    

   - растау – есептеме жазбалардағы ақпараттарды растау үшін сұрау салу бойынша жауаптарды ұсыну. Мысалы, аудитор негізінен тікелей дебиторлардан дебиторлық берешектер туралы растауды сұрайды. 

   Есептің қорытындысы – алғашқы құжаттардың және есептеме жазбалардың немесе тәуелсіз есеп айырысулардың орындалуының арифметикалық нақтылығына тексеріс жүргізу.  

   Талдау рәсімдері – басқа релеванттық ақпарттармен дәйекі немесе болжанып отырған сомалардан айырмашылығы бар, сондай-ақ  ерекше баптардың барлығына бухгалтерлік жазбаларды мұқият қарастыратын ауытқуларды және өзара байланыстарды зерттеуден келіп шығатын маңызды коэффиценттерге және бағыттарға талдау жасау.

   Қаржылық ақпараттарды қалыптастыру кезінде ақпараттарды тіркеуді жинау, өңдеу және жүйелеу сәтінен бастап, қаржылық есептілік түріндегі жүйеленген ақпараттарды ұсынғанға дейін есепке алудың объектісі ғана емес, ақпараттарды жинау және өңдеудің барлық рәсімдерін жүзеге асыратын субъекті де маңызды болып табылады.  

   Табыстар мен шығындарды есепке алу аудитінің мақсаты:

   - алдында тұрған мерзімдерге компаниялардың жеке қаржы есептілігі сияқты басқа компаниялардың қаржы есептілігімен қатар қойылатын, пайдаланушылар үшін пайдалы қаржы есептілігін дайындау және ұсыну;

   - компаниялардың қаржы жағдайын дұрыс және толық көрсететін қаржы есептілігін дайындау және ұсыну.

   Осыған қоса, қаржы есептілігі кейбір дәрежеде «есепке алу объектісі туралы субъектілі ұсыныстың» қорытындысы бар болғандықтан, сыртқы қолданудың әдейі немесе әдейі емес қауіпі туады. 

   Тексеріс жасауға түсе отырып, аудитор табыстар мен шығындарды және басқаларды жинау, есепке алу, қалыптастыру және мойындауға қатысты барлық нормативтік құжаттарды үйренуі қажет.  

   Дипломдық жұмыстың аталған тарауы бойынша қорытынды жасай келе, кәсіпорындардың табыстары мен шығыстарын дұрыс есептеуді ұйымдастыру үшін, олардың экономикалық, бухгалтерлік және салық жіктелімдерін, тану өлшемдерін және қаржы есептілігінің ұлттық және халықаралық стандарттардың талаптарына сәйкес табыстар мен шығындарды есепке алудың тәртібін білу қажет.

   Бұдан басқа, кәсіпорындардағы бухгалтерлік есепті және есептілікті жақсарту мақсатында көрсетілетін кірістердің және шығыстардың бухгалтерлік есебін ұйымдастыру және жүргізу мәселелері жөніндегі кеңес беруден тұратын кәсіпорындар қызметтеріне мемлекеттік емес бақылау жасау нысаны болып табылатын тексеріс, олардың коммерциялық қызметтерінің тиімділігін арттырады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2. «АСТАНА ҚАЛАЛЫҚ КОММУНАЛДЫҚ ШАРУАШЫЛЫҒЫ» АҚ-ДА ТАБЫСТАР МЕН ШЫҒЫНДАР ЕСЕБІНІҢ ҰЙЫМДАСТЫРЫЛУЫ МЕН ЖАҒДАЙЫ

 

 

   2.1 Кәсіпорынның ұйымдастыру – экономикалық сипаттамасы

 

 

   «Астана қалалық коммуналдық шаруашылығы» акционерлік қоғамының Қазақстан Республикасының заңдары бойынша заңды тұлға орта кәсіпкерлік субъектісі болып табылады:

   – орта жылдық қызметкерлер саны жүзден   асатын және одан жоғары;

   – активтердің орташа жылдық құны жыл бойынша үш жүз жиырма бес мың еселік айлық есептік көрсеткіштен асатын және одан жоғары.

   Қоғам мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін заңды тұлға мәртебесіне ие болды. Қоғам өз мөріне, өзіндік балансына, банктердегі есепшоттарға, өзінің атауы бар бланктерге ие. Қоғам өз қызметінің мақсаттарына жету үшін өзінің атынан келісімшарттарға отыруға құқылы, мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтарға ие, міндеттер атқаруға, сотта арызданушы және жауапкер болуға құқылы. Қоғам Қазақстан Республикасы аумағында филиалдар және өкілдіктер құруға, басқа занды тұлғалармен бірлестіктер (ұйымдар) құруға, сонымен қатар басқа заңды тұлғалардың қатысушылары болуға құқылы. Қоғам өзінің міндеткерліктері бойынша өзіне тиесілі барлық мүлікпен жауапты. Қоғам мемлекет қарыздары бойынша жауап бермейді. Қоғам өзінің қатысушыларының міндеткерліктері бойынша жауапты емес, қолданыстағы заңнамамен қарастырылған жағдайлардан басқа. Қоғам қатысушылары Қоғам міндеткерліктері бойынша жауап бермейді және өздерінің салымдары құнының деңгейінде ғана серіктестік қызметіне байланысты шығындарға жауапты.

   Қоғамның атқарушы органы болып күнделікті қызметті басқаратын және оның қаржылық – шаруашылық жылдық жоспарына және стратегиялық даму жоспарына сәйкес келуін қамтамасыз ететін бас директор болып табылады.

   Кәсіпорының мекенжайы: Астана қаласы, Сарыарқа ауданы, Сарыарқа даңғылы, 48.

   Қоғамның басты мақсаты болып Жарғыда атап көрсетілген өз қызметтерін жүзеге асырудан табыс табу болып табылады. Қоғамның басты қызмет түрлері болып мыналар табылады:

   – құрылыс–монтаждау жұмыстары;

   – құрылыс материалдары, бұйымдарды және конструкцияларды шығару (өндіру);

   – жоба-іздеу қызметі;

   – жол құрылысы;

   – көгалдандыру;

   – сәулет, қала құрылысы және құрылыс жұмыстары саласында сараптамалық және инжинирингтік қызметтер;

   – жабдық-сату, сауда-сату және комерциялық қызмет, оның ішінде құрылыс материалдары, жабдықтар және басқа тауарларды жеткізумен байланысты қызметтер;

   – өнеркәсіптік және халықтық тұтыну тауарларын өндіру, сатып алу және сату;

   – металлургиялық өнеркәсіп және дайын металл бұйымдарды шығару;

   – ағашты өңдеу және ағаш бұйымдарын шығару;

   – қолданыстағы ҚР заңнамасына қайшы келмейтін басқа коммерция түрі.

   Қоғамның қызметін қамтамасыз ету үшін Қатысушылар Заңға сай ақшалай түрдегі салымдары мен мүліктерін қайтарымсыз Қоғамның жеке меншігіне өткізіп тіркеу сәтінде тоқсан бір мың тоғыз жүз (91 900) теңге көлеміндегі Жарғылық капиталды құрады. Қоғам қатысушылардың жалпы жиналысы шешімімен жарғылық капитал көлемін өзгертуге (азайтуға немесе ұлғайтуға) құқылы. Жарғылық капитал көлемін азайту несие берушілерді бұл жөнінде 2 айдан кеш емес мерзімде хабарлаудан кейін және регистрге сәйкес жазбаны енгізгеннен кейін жүзеге асырылады. Жарғылық капитал көлемін ұлғайту туралы Қоғам жалпы жиналыс шешімі қабылданғаннан кейін 3 ай ішінде мемлекеттік тіркеуді жүргізген органға хабарланады. Хабарлау сәтінде жарғылық капитал ұлғаятын соманың жартысынан аз емес көлеміндегі салымдар жасалуы тиіс. Егер Қоғам аталған органды жарғылық капиталдың ұлғаюы жөнінде хабардар етпесе жарғылық капиталдың ұлғаюы жүзеге асырылмайды.

   Қоғам мүлкін оған жеке меншік құқығы негізінде тиесілі негізгі қорлар және айналымдағы қаржы, сонымен қатар қоғамның өзіндік балансында  құны көрсетілетін құндылықтар құрайды. Қоғамның жарғылық капиталдың 50% құрайтын қорды құра алады, ол үшін табыстың 5% резервтік қорға белгілі бір деңгейге жеткенге дейін жүйелі түрде бөлініп тұру арқылы жүргізіледі. Резервтік қор ақшасы шығындарды жабу, бюджет алдындағы міндеттемелерді орындау, несие төлеу, ол бойынша қоғам қаржысы жетпеген жағдайда пайыздарды өтеу үшін қолданылады.

   Қоғам бухгалтерлері өз қызметін жүзеге асырғанда келесідей нор-мативтік құжаттарды басшылыққа алады:            - «Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру туралы Заңы» 2007 жылдың 28 ақпанынан, № 234-III ЗРК ;   

   - Қазақстан Республикасының азаматтық кодексі;       

   - Қаржылық есептің халықаралық стандарттары;     

   - Қазақстан Республикасының «Салық және басқа да бюджетке міндетті төлемдер туралы» заңы (салық кодексі);       

   - Қаржылық есеп берудің ұлттық стандарты № 2;     

   - Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігі бекіткен типтік шот-тар жоспары.           

   Кәсіпорынның экономикалық жағдайы мен оның тұрақтылығы белгілі деңгейде кәсіпорынның капиталы қандай активтерге салынғанынан, олар қандай табыс әкелетіндігінен тәуелді. Сол себепті кәсіпорынның экономи-калық жағдайын талдау кәсіпорын активтерінің құрамы мен құрылымын талдаудан бастауы тиіс. Кәсіпорын активтерінің орналасуы туралы ақпарат баланс активінде қамтылады.        

   Баланс мәліметтері бойынша 2007-2009 жылдары  актив баптарының құрамы мен орналасуын 1-кестеден көруге болады. 

 

   Кесте 1

   «Астана қалалық коммуналдық шаруашылығы» АҚ активтерінің құрамы мен құрылымы

 

Баланс баптары	Сомасы, мың тг			Құрылымы, %
	2007 ж	2008 ж	2009 ж	2007 ж	2008 ж	2009 ж
1	2	3	4	5	6	7
1.Қысқа мерзімді активтер	1356390	1382200	1367807	100,0	100,0	100,0
Ақша қаражаттары	26544	20264	4579	2,0	1,5	0,3
Қысқа мерзімді қаржылық салымдар	3456	21123	16478	0,2	1,5	1,2
Қысқа мерзімді дебиторлық берешек	4312	258570	724343	0,4	18,7	53,0
Қорлар	1075863	918788	506213	79,4	66,5	37,0
Ағымдағы салықтық активтер	70702	51231	1880	5,2	3,7	0,1
Басқа да қысқа мерзімді активтер	175513	112224	114313	12,8	11,8	8,4
2.Ұзақ мерзімді активтер	383	332	279	100,0	100,0	100,0
Негізгі құралдар	290	250	209	76,5	75,3	75,0
Материалдық емес активтер	93	82	70	23,5	24,7	25,0
Баланс	1356773	1382532	1368086	х	х	х
Ескерту: кәсіпорының мәліметтерімен негізделген

 

   1-кесте мәліметтері бойынша кәсіпорын мүлкінің құны 2009 жылы 1368806 мың теңгені құрап отыр және ол 2008 жылмен салыстырғанда 13725 мың теңгеге не 0,9 пайызға кеміген. Кәсіпорын мүлкі толықтай ағымдық активтерден тұрады деп айтуға болады. Атап өткенде 2009 жылы ұзақ мерзімді активтердің құны бар болғаны 280 мың теңгені ғана құрап отыр, бұл барлық мүліктің 0,02 пайызын ғана құрайды. Қысқа мерзімді активтердің негізгі бөлігін қорлар құрап отыр, егер 2007 жылы барлық мүліктің ішінде қорлардың үлес  салмағы 79,3% болса, 2009 жылы оның үлес салмағы 12,2 пунктке кеміп, 37 % болып отыр. Керісінше 2007 жылы дебиторлық берешектің үлес салмағы өте төмен болса, 2008-2009 жылдары қысқа мерзімді дебиторлық берешек барлық мүліктің 54 пайыз үлесін алып отыр.

   Дебиторлық берешектер көлемінің өсуі кәсіпорын үшін тиімді жағдай емес. Өйткені кәсіпорын қаражаты айналымнан шығып кеткендігін көрсетеді. Егер бұл жағдай жалғаса беретін болса кәсіпорынның төлем қабілеттілігіне әсер етіп, оның көрсеткіштерінің төмендеуіне әкеледі. Сондықтан болашақта кәсіпорын дебиторлық берешектердің уақытында қайтарылып отыруына көңіл бөліп, үнемі бақылып отыруы қажет.

   Кәсіпорынның ағымдық активтерінің құрамы мен құрылымы 2-кестеде келтірілген.

 

   Кесте  2

   Кәсіпорынның ағымдық активтерінің 2007–2009 жж. құрамы мен құрылымы, жыл соңына

 

Ағымдық активтер	2007 жыл		2008 жыл		2009 жыл
	мың тг	%	мың тг	%	мың тг	%
1	2	3	4	5	6	7
1.Ақша қаражаттары	26544	2,0	20264	1,5	4579	0,3
2. Қысқа мерзімді қаржылық салымдар	3456	0,2	21123	1,5	16478	1,2
3. Қысқа мерзімді дебиторлық берешек	4312	0,4	258570	18,7	724343	53,0
4. Қорлар	1075863	79,3	918788	66,5	506213	37,0
5.Ағымдағы салықтық активтер	70702	5,2	51231	3,7	1880	0,1
6. Басқа да қысқа мерзімді активтер	175513	12,9	112224	8,1	114313	8,4
Қысқа мерзімді активтердің жиынтығы	1356390	100,0	1382200	100,0	1367807	100,0
Ескерту: кәсіпорының мәліметтерімен негізделген