Дебиторлық кредиторлық активткрдің есебі

              Активтер бухгалтерлік баланста өтімділік белгілері бойынша және «неғұрлым өтімді активтерден өтімділігі аз активтерге қарай» принципі бойынша, яғни өтімділігінің азаюы тәртібімен орналасады.

              Қаржылық есеп берудің аса маңызды элементі болып табылатын активтерді талдау кезінде олардың болуы, құрамы, құрылымы және оларда болып өткен өзгерістер зерттеледі. Активтер құрылымын тұтастай және оның жекелеген топтарын талдау оларды орналастыру тиімділігі жайлы ой қорытуға мүмкіндік береді.

              Активтердің артуы кәсіпорынның жұмысын жақсы жағынан сипаттайды, өйткені оның одан әрі дамуына дәлел болады.

              Алайда ұйым активтері құнының артуы себептерінен талдаған кезде инфляция әсерін де ескерген жөн, өйткені оның деңгейі жоғары болса бухгалтерлік баланста көрсетілген деректердің нақты деректерден айтарлықтай ауытқуына алып келеді.

              Отандық есептік-аналитикалық тәжірибеде өндірістік қорлар, дайын өнім және тауарларды қайта бағалау жүргізілмейді. Сондықтан да олардың құнының

67

1 - кесте

«Кеңкияқмұнай» мұнайгаз өндіру басқармасының бухгалтерлік баланс активтерінің құрамы және

орналастырылуы

теңге

67

өсуі, инфляциялық фактор әсерінен болатыны күмәнсіз. Бухгалтерлік баланс деректері бойынша активтер құрамы мен орналасуына талдау жасау үшін шамамен төмендегідей талдауыштық кесте құрылады.

              1-Кестеде келтірілген деректер есепті жылда барлық активтер құны +4 108 313 170 теңгеге, немесе +124,05%-ға артқанын көрсетеді. Инфляциялық процестер орын алмағандықтан, активтердің өсуі кәсіпорын жұмысын жақсы жағынан сипаттайды және оның одан әрі даму үстінде екеніне, өндірістік әлуетінің күшею үстінде екеніне дәлел болады.

Бухгалтерлік баланс активтерін талдаған кезде, олардың қалай орналасқанын және есепті кезеңде не нәрсеге баса көңіл бөлінгенін, мүліктің ұтымдылығы қаншалықты екендігін анықтау керек.

              Сондай – ақ кесте деректері есепті кезеңнің басында да, аяғында да қаражатты ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді активтер арасында бөлу ісі соңғыларының пайдасына шешілгендігін көрсетеді. Ұзақ мерзімді активтер үлесі жалпы активтер құнында қысқа мерзімді активтер үлесінен есепті кезең басында тиісінше 1,4 (3 673 663 171/2 596 383 283), ал есепті кезең соңында қысқа мерзімді активтер үлесі ұзақ мерзімді активтерден 0,8 есе кем (4 561 281 061/5 817 078 562) болды. Алайда есепті кезеңде қысқа мерзімді активтер өсуінің қарқыны ұзақ мерзімді активтер өсуінің қарқынынан алда болуы қысқа мерзімді активтер үлесінің ұзақ мерзімді активтер үлесін 14,64 тармаққа азайту есебінен артуына алып келді.

Талданып отырған кәсіпорында негізгі құралдардың қалдық құны үлесі оның мүлкінің жалпы жиынтығында есепті кезеңнің басында 58,54%, ал соңында-  43,94% болды, бұл осы көрсеткіштің өнеркәсіптік кәсіпорынға тән теориялық мәнінен анағұрлым артық.

Бұдан әрі келесі 2-талдауыштық кестені құру арқылы қысқа мерзімді активтердің құрамы мен құрылымын талдау қажет.

              2 - кесте деректерінен кәсіпорынның қысқа мерзімді активтерінің тұтастай алғанда жағымды серпінді екенін көреміз. Олардың шамасы есепті кезең ішінде 2,2 есе өскен (5 817 078 562 /2 596 383 283) Оларды жекелеген баптарға бөліп зерттеу төмендегідей қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Ақшалай қаражат және оның баламасы жататын неғұрлым ұтқыр активтер 13,51 есе артқан (1 202 361 892,72/88 989 514,28). Енді қысқа мерзімді міндеттемелерді өтеуге жіберілетін жалпы қаржы сомасындағы төлемге дайын қаржы үлесін көрсететін қысқа мерзімді активтер ұтқырлығының коэффициентін анықтау керек. Оның шамасы қысқа мерзімді активтердің неғұрлым ұтқыр бөлігінің барлық қысқа мерзімді активтер құнына қатынасымен анықталады. Бұл коэффициент деңгейі өте жоғары: оның деңгейі есепті кезеңнің басында 0,03, ал соңында 0,21-ті құрады, бұл кәсіпорынның төлем қабілеттілігінің сенімділігіне дәлел болады.