Бухгалтерияның құрылымы және шаруашылық субъекісінің есебін ұйымдастыру

  Мен осы кәсіпорында кәсіпорын жұмысшыларына  берілетін арнайы киімнің есебі бойынша құжаттар толтырып үйрендім. Талап накладнойын толтрдым және оны «Фаворитке» енгіздім. Талапта киім алушының, жұмысшының аты-жөні, табельдік номері, кім арқылы оның берілгені, мерзімі, талап етілген мқлшері мен нақты босатылғаны, құны, оның тозу мерзімі көрсетіледі. Арнайы киімдер есеп беруші тұлғалардың есебіне қойылады. Олар өзінің пайдалану мерзімі барысында есептен шығарылады.

    Сонымен қатар бухгалтерияда берілген арнайы киімнің журналы жүргізіледі. Онда мына деректер: реттік номері, алған күні, алушының аты-жөні, табельдік номері, алған киімдері, олардың өлшемдері (жұп немесе дана), арнайы киімнің саны және алушының қолы көрсетіледі.

  ТМҚ синтетикалық  есебі  мен материалдық  қозғалысын есепке алу  тәртібімен таныстым.

    Қоймалардан түскен құжаттар  жік-жігімен жинақталып, жөнелту қағаздарымен жабдықталады, содан соң олардың деректерін бухгалтериядағы мәліметермен салыстырады. Құжаттың бірінші даналары кейінгі есептік өңдеуге пайданылады, ал екінші даналары – материалдар сақталатын орындарда қалады, олар құндылықтар топтары және номенклатуралық көшірмелері бойынша орналасады. Олар анықтамалық мақсатта қоймалар бухгалтериядағы есеп деректерін  салыстыру тексеру үшін пайданылады. Салыстырудан кейін құжаттардың деректері кәсіпорында белгіленген есеп топтары бойынша материалдарды жинақтап есепке алудың жинақтаушы тізімдемесінде топтастыралады, ол тауарлы-материалдық құндылықтар кірісі мен шығысы бойынша 1310 «Материалдар» бөлімшесінің жинақтаушы шоттары және материалдар топтары бойынша жүргізіледі. Бұл тізімдемеді материалдардың әрбір тобы бойынша өткен айдағы құжаттардағы өткізу тізімдерінің топтары бойынша материалдардың кірісі мен шығысы салалық сипаттамасы көрсетіледі және айдың басындағы қалдығы, ағымдағы құжаттардағы өткізу тізімдерінің топтары бойынша материалдардың  кірісі мен шығысы салалық  сипаттамасы көрсетіледі және айдың аяғындағы әрбір жинақтаушы шоты мен материалдар тобы бойынша қалдығы шығарылады. Материалдарды жинақтап есепке алудың жинақтаушы тізімдемесін көрсетіп өтемін.

  Жинақтаушы  ведомосы қойма мен бухгалтерлік есептерінің мәліметтерін салыстыру үшін пайдалынады, ол материалдар есебінің карточкасы мен материалдардың қалдық кітабы бойынша жүргізіледі.

  Материалдардың  қалдықтарының кітабы бір ай бойы бухгалтерияда сақталады және оны  материалдардың қалдықтары туралы мәліметтерді алу үшін пайданылады. Айдың аяғында кітап бухгалтериядан қоймаға беріледі, қойма меңгерушісі есепті жылдың аяғында материалдық құндылықтардың қалдықтарын оған түсіріп, өз қолын қойып оны растайды. Материалдар қалдықтарының кітабы кейінгі 1-3 күні бухгалтерияға тексеруге және топтар мен тауарлы-материалдық құндылықтарды есепке алу жөніндегі шоттар бойынша жинақталған есебі беріледі. Материалдардың қалдық кітабы төменде келтірілген.

  Айдың аяғында материалды жинақтап есепке алудың жинақтаушы тізімдемесіндегі қалдықтар туралы әрбір есептік топ бойынша салалық түрдегі дерек материал қалдықтарының кітабындағы топтарының жиынтығымен салыстырылады.бұл деректер сәкес келуге тиіс, өйткені қоймадағы және бухгалтериядағы жазбалар бір құжаттың негізінде жазылады.

  Бухгалтерияда материалдың жинақтама есебінің жинақтаушы тізімдемесінің негізінде  немесе материалдық жағынан жауапты  адамдардың материалдық құндылықтардың қалдықтары мен қозғалысы туралы есеп берулерінде «Материалдардың  ақша түріндегі қозғалысы» деген тізімдемесі жасалынады. Бұл тізімдемеде материалдық құндылықтардың қоймадағы немесе материалдардың жауапты адамдар арасындағы қозғалыс көрсетіліп, нақты өзіндік құнымен есептік бағалары бойынша бір айдағы материалдық құндылықтардың қалдықтары мен кірісі туралы деректері шығарылады. Олардың негізінде материалдық салалық және пайыздық ауытқулары анықталады. Табылған процент бойынша жұмсалған материалдардық құндылықтардың нақты құны шығарылады. Тізімдеме екі бөлімнен тұрады: тізімдеменің бірінші бөлімінде кәсіпорында түскен материалдардыцң нақты өзіндік құны мен есептік бағасының арасындағы ауытқулар анықталады. Тізімдеменің екінші бөлімінде екінші бөлімін «Материалдардың синтетикалық есебінің жинақтаушы ведомствосы» немесе «Материалдық құндылықтардың қозғаласы менқалдығы туралы есеп беруі» мәліметтерінің негізінде жасалады. Бұл бөлімнің деректері 1310 «материалдар» мен 1330 «Тауарлар» бөлімдерінің шоттары жөніндегі мәліметтер Бас кітаппен салыстырылады.тізімдеменің екінші бөлігі төменде келтірілген.

  Бухгалтерияда жинақтау ведомосінің немесе материалдың  жауапты адамдардың материалдық  құндылықтардың қалдығы мен қозғалысы  туралы есептемесінің негізінде  «Материалдардың ақшалай өлшемдегі  қозғалысы» деген № 10 ведомосі жасалады. № 10 ведомосі талдамалы есептің деректерін материалдық құндылықтардың талдамалы есебінің көрсеткіштерімен ұйымдастыруға арналған. Келіп түскен материалдық құндылықтардың құны жинақталмалы шоттардың немесе есептік топтардың келісімінде есептік бағалар бойынша келтіріледі. Сонымен бірге ведомосте сатып алынған материалдық құндылықтарын нақты құнының олардың есептік бағағсы бойынша құнынан ауытқуының есебі жүргізіледі. № 10 ведомос материалдар шығыстарын шығыстың бағыты бойынша бөлуге қызмет етеді.

  № 10 ведомос бірнеше бөлімнен тұрады: 1-ші бөлім нақты өзіндік құн бойынша жиынтық деректер мен ай ішіндегі келіп түскен материалдардың есептік құнын көрсетуге арналған. Бұл деректер әртүрлі журнал –ордерлерден ( №6, №10, №3, №7, №1 және т.б.) көшіріледі. № 10 ведомостің екінші және, одан кейінгі бөлімдері материалдың құндылықтарды сақталу жері бойынша кірісін, шығысын және қалдығын ақшалай өлшеммен көрсетуге арналған. Бұл деректер материалдық есеп берудің сальдолық жинақтаушы ведомостерінің негізінде толтырылады, ал оларда – материалдық құндылықтардың қозғалысы мен қалдығы есептік бағамен келтірілген. Материалдың толық нақты өзіндік құны есептік бағалар мен ауытқулар бойынша материалдар құнының саласы ретінде анықталады. Материалдың қозғалысын есепке алу жөніндегі жөніндегі шоттардың корреспонденциясын қарастырайық:

1. Мынадай материалдық құндылықтар қоймаларға келіп түсіп, кіріске алынады: «Материалдар» бөлімшесінің шоттары (1310) дебеттеледі де, ҚР-да ҚҚС төлеушілерден түскен материалдық материалдық материалдардың құнына, 1420-ші «Қосылған құн салығы» шоты дебеттеліп – жабдықтаушылардың жалпы салықтық шот-фактурасындағы саласына 3310- шоты белгіленеді.

  2. Негізгі құралдарды жоюдан алынған материалдарды кіріске алған кезде: 1310 «Шикізаттар мен материалдар» шоты дебеттеледі де, « Негізгі емес қызметтен түскен басқадай табыстар» шоты кредиттеледі.

  3.Өндірістегі  алынған шоттарда, өндіріс қалдықтары, өндірістен қоймаларға қайтарылған  материалдар кіріске алынған  кезде: 

  1310 «Шикізат пен материалдар» шотының  дебетінен және 

  2930 «Аяқталмаған құрылыс»,

  8040 «Үстеме шығыстар»,  «Зілзала  апаттарынан болған шығын », 

  8111, 8211, 8311,  8411 – « Материалдар» шоттары кредиттеледі.

  Егер ТМҚ келісім шарттағы бағасы бойынша сатылса, онда 1030, 1010 шоттары дебеттеледі де, 6210 кредиттеледі.

  Синтетикалық және аналитикалық тауарлар жалпы соманың көрсеткіште № 11 журнал –ордерде кредит шоты 1330 «Тауарлар» сату мекемесі бойынша түгелімен. № 11 журнал –ордерде, сонымен қатар, 3310 «Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің берешегі», 3320 «Еншілес ұйымдардың дебиторлық берешгі» және 6010 «Қызмет көрсетуден алынатын кіріс» бөлімшесінің шоттарында арналған.

  Аналитикалық  құн есебі тауарлар қозғалысын МЖА  – ға «Материалдардың қозғалысы  бойынша ведомосіі» құжатын пайдалануға  болады, оған №  6 журнал –ордер арналған.

  Ұсынылатын  «Материалдардың қозғалысы бойынша  ведомосі» құжаты енгізілген өзгерістерді ескергенде келесідей болады.Өзіңізге белгілі, журнал –ордерлерге және ведостарға бірінші ретті құжаттар негізінде, тауарлы есеп беруге қосымша салынған, олардың түсу уақытын ескере отрып.

  Ведомостегі жазуларды тауарлық бірлікпен атын көрсетумен басталады, сосын күнін  және тауарлы есеп берудің нөмірі және шығыс шотарының тауарлардың  есеп беру бөлігі ведомоске көшіріледі. Содан кейін жиынтық сома дебет 1330  «Тауарлар» және  1420 «Қосылған құн салығы» және. Содан кейін осы түрдегі шығыс құжаттарының жиынтығы бойынша шығыс есептеледі.  

   БЕС №7 тауарлы-материалдық қорлар өзіне  активтерді мына түрде ұсынады:

• шикізат және материалдар, отын, ыдыс және ыдыстық заттар, қосалқы бөлшектер;
• улы химикаттар, медикаменттер;
• дайын өнім;
• сатуға арналған тауарлар.

   Тауарлы-материалдық  қорлар мыналарға бөлінеді:

   Негізгі – бұл дайындалатын өнімнің құрамына заттай кіретін және материалдың  негізін қалайтын материалдар.

   Қосалқы – бұл өндірілетін өнімнің құрамына кіретін, бірақ негізгіден айырмашылығы олар өндірістік өнімнің заттай негізін құрамайды.

   Тауарлы-материалдық  қорларды уақытында қолданғанда  оның нақты құнына тауарлы-материалдық  қорларды қолдануына байланысты (сатып  алу құны, тасымалдау құны, көлікті дайындауға кеткен шығындар және т.б.) шығындар кіреді. Бұны дұрыс анықтау үшін, қанша тауарлар өз құнымен қалды, қаншасы өзіндік құнға кеткенін және ТМҚ бағалау үшін мына әдістерді қолданады:

   1. Орташа өлшенген  құндық әдісі.  Бұл әдіс негізінде материалдық қорлардың құны – ай басындағы қалдық құнына ай бойында келіп түскен құндылықтарын қосып есептелетін орташа бағасы түсіндірілген.

   Бұл әдісті есептеудің математикалық формуласы  мынадай:

   Орташа  құны = ∑ м.қ + ∑алын / К м.қ + К алын

   Мұндағы:

   ∑ м.қ. – есептік кезеңнің басындағы қалған материалдардың қалдық құны;

   К м.қ.-есептік кезеңнің басындағы  қалған материалдардың қалдық саны;

   ∑алын – алынған материалдардың құны;

   К алын – алынған материалдардың саны.

   2. “Фифо” әдісі – босасқыларды алғашқы сатып алу бағасы бойынша бағалау әдісі. Бірінші кезекте сатып алынған құндылықтардың нақты өзіндік құны жұмсалған материалдарға жатқызылады деп есептеледі, яғни бірінші келген – бірінші кетеді. Сонымен, соңғы қалдық құны ең кейінгі сатып алғанның құнына негізделеді.

   3. “Лифо” әдісі - қорларды соңғы сатып алынғандардың бағасы бойынша бағалау әдісі.Соңғы алынған қорлардың өзіндік құны бірінші кезекте жұмсалғандардың құнын анықтау үшін қолданылады, ол ай соңындағы қорлардың өзіндік құны бірінші сатып алынған қорлардың өзіндік құны бірінші бірінші сатып алынған қорлардың өзіндік құнымен есептеледі деген тұжырымға негізделген әдіс.

   4. Арнайы идентификациялау әдісі. Бұл әдіс запастардың есебін дәл ұйымдастыру мүмкіндігі болған жағдайда қолданылады.

   Кәсіпорындарда  инвентарлық тексеру (инвентаризация) жылына бір рет болып тұрады. Инвентарлық  тексеру мына жағдайларда жүргізіледі:

• ұрланған фактілер болған жағдайда;
• төтенше жағдайларда (өрт, табиғат апаттары);
• материалды-жауапты тұлғаны ауыстырған жағдайда;
• кәсіпорынның құлауы немесе тарауы кезінде.

   Кәсіпорында инвентарлық тексеру жүргізілген  кезде, кәсіпорын басшысының тағайындауымен комиссия құрылады. Инвентарлық құжаттарға бухгалтер және комиссия мүшелері, материалды-жауапты тұлға өткізілген инвентарлық тексерудің нәтижесіне келісетіндігі туралы өздерінің қолдарын қояды. Комиссия жетіспеушілікті тапса, онда материалды-жауапты тұлға жауапқа тартылады және оны өтеуі тиіс.

   Жетіспеушілікті өтеу нарықтық бағамен белгіленеді, бірақ нақты өзіндік құнынан  төмен болмауы керек.

   Ал  егер жауапты адам табылмаса немесе белгіленбесе, онда шындар қаржы шаруашылық нәтижесіне қосылады.

   Тауарлы-материалдық  қорларды талдау

   Талдау  жүргізу барысында тауарлы-материалдық  құндылықтардың өзгеруіне жалпы  баға беріледі. Тауарлы-материалдық құндылықтардың өскені керек емес, өйткені бұл өнімге сұраныс жоқ, инфляцияның әсер етуі, стратегияның дұрыс жүргізілмегендігін айтып тұр.

   Айналымдылықты  көрсеткіштердің қатарын санап  келесі формуламен көрсетуге болады:

Айналым жалғасы =    ТМҚ    *360 күн

                                      Табыс

Айналымдылық  коэффициенті  =    Табыс

                                                              ТМҚ

Айналым жалғасы = (6 750 013 : 2 192 147)*360 = 1 108 (жыл басы)

                                    (6 977 824 : 2 192 147)*360 = 1 146 (жыл соңы)

Ка = 0,32 (жыл басы)

Ка = 0,31 (жыл соңы)

   Осы бөлім бойынша қорытынды жүргізе  отырып, айта кету керек, мынандай құжаттарды толтыруды үйрендім: шот-фактура, тауарлы  көлік накладнойлары, төлем тапсырмасы.